Bauxite Việt Nam

Các quốc gia phải tìm cách đối phó với nước Mỹ của Trump và Trung Quốc

Martin Wolf, A world with two predatory superpowers – Nations must work out how to contend with Trump’s America and China, Financial Times, October 1st, 2025

·       Nhiệm kỳ thứ hai của Donald Trump đang làm thay đổi thế giới. Rất có thể chế độ độc tài mà ông ta và bè lũ tay sai trong chính quyền và Tòa án Tối cao đang tạo ra sẽ tồn tại lâu dài.  Chính sách đối ngoại của Trump "là chương trình nghị sự nội địa của ông ta được xuất khẩu. Trump và phe Maga đang sử dụng cùng lúc ba phương pháp trong và ngoài nước: loại bỏ, chuyển đổi, và khuất phục". Trong nước, họ tìm cách loại bỏ "nhà nước ngầm", và biến một nước Mỹ tự do thành một nước Mỹ dân tộc chủ nghĩa. Tương tự như vậy, ở nước ngoài, họ tìm cách loại bỏ các liên minh và các cam kết khác và biến các đồng minh thành chư hầu.

·        Ngoài việc áp đặt thuế quan khổng lồ lên các quốc gia tự cho mình là bạn của Mỹ, Trump còn yêu cầu tiền được đầu tư theo ý mình, khiến các đối tác nước ngoài vô cùng khó chịu. Đây hoàn toàn là chủ nghĩa gangster. Trump đang biến sự phụ thuộc lẫn nhau thành một cái bẫy siết cổ.

·       Trung Quốc là nước thứ hai tạo ra sự phụ thuộc. Bằng cách tràn ngập thị trường bằng hàng hóa của mình, Trung Quốc làm trầm trọng thêm tình trạng mất cân bằng thương mại toàn cầu và kinh tế vĩ mô. Việc nước này lợi dụng các quy tắc của WTO để hỗ trợ các ngành công nghiệp non trẻ làm suy yếu niềm tin vào hệ thống thương mại dựa trên quy tắc mà nước này được cho là đang ủng hộ. Việc Trung Quốc vũ khí hóa các vật liệu quan trọng và kiểm soát chuỗi cung ứng năng lượng sạch cũng đang làm suy yếu sự ủng hộ đối với các chính sách nhằm giải quyết biến đổi khí hậu, đặc biệt là ở EU.

·       Việc lệ thuộc và việc một siêu cường chống lại một siêu cường khác dẫn đến một lựa chọn thứ ba. Thế giới mà chúng ta đang hướng tới sẽ nghèo nàn hơn, bất ổn hơn và nguy hiểm hơn so với thế giới trước khi Hoa Kỳ chấp nhận Maga. Các quốc gia khác nên mạnh dạn theo đuổi một con đường độc lập hơn, cùng nhau, bao gồm cả việc quản lý hàng hóa công toàn cầu, chẳng hạn như y tế, khí hậu, thậm chí cả an ninh. Liệu EU có thể dẫn đầu trong việc này không? Điều này giờ đây có vẻ như là một điều viển vông. Nhưng những điều kỳ lạ hơn đã từng xảy ra.

Ghi chú: 

Tất cả mọi luận điểm của Martin Wolf đều được minh chứng qua đồ biểu (mà việc sao chép phổ biến cực kỳ khó khăn, gần như không thể).  Trong bài gốc Anh ngữ này của FT, Martin Wolf trình bày 06 đường biểu diễn minh họa cho các điểm cốt lõi của bài tham luận này:

1.    Trump is not good for US popularity (Trump không tốt cho uy tín của Mỹ) 

2.    In a period of unparalleled global growth, the US has stayed ahead (Trong giai đoạn tăng trưởng toàn cầu chưa từng có, Mỹ vẫn dẫn đầu)

3.    The US has erased 90 years of trade liberation (Mỹ đã xóa bỏ 90 năm tự do hóa thương mại)

4.    The new US tariffs are extremely high, discriminatory and variable (Mức thuế quan mới của Mỹ cực kỳ cao, mang tính phân biệt đối xử và dễ thay đổi)

5.    The US has indeed become an "extractive super power" (Mỹ thực sự đã trở thành một "siêu cường khai thác")

6.    Both China and the US are important trading partners of other countries (Cả Trung Quốc và Mỹ đều là đối tác thương mại quan trọng của các nước khác.

Nhiệm kỳ thứ hai của Donald Trump đang làm thay đổi thế giới. Rất có thể chế độ độc tài mà ông ta và bè lũ tay sai trong chính quyền và Tòa án Tối cao đang tạo ra sẽ tồn tại lâu dài. Nhưng dù có thế nào đi nữa, nó cũng đã thay đổi thế giới chỉ vì nó đã xảy ra. Điều gì đã xảy ra một lần thì có thể xảy ra lần nữa. Điều này chắc chắn sẽ làm thay đổi quan điểm về tương lai. Tuy nhiên, tương lai đó sẽ không chỉ do mình Hoa Kỳ quyết định. Trung Quốc cũng là một siêu cường. Vậy, vai trò của họ trong kỷ nguyên mới này là gì?

Hãy bắt đầu với Hoa Kỳ. Các nền dân chủ khác từng nghĩ rằng Mỹ chia sẻ các giá trị cốt lõi. Nhưng rõ ràng là Hoa Kỳ ngày nay không phải vậy. Bản thân Trump là người hay bất bình, hay thỏa thuận và thất thường. Chỉ riêng điều này đã khiến việc đối phó với ông ta trở nên khó khăn. Như Célia Belin của Hội đồng Quan hệ Đối ngoại Châu Âu nói thêm, chính sách đối ngoại của ông "là chương trình nghị sự trong nước của ông, được xuất khẩu". Do đó, bà viết, "Trump và phe Maga của ông đang sử dụng cùng ba phương pháp trong và ngoài nước: loại bỏ, chuyển đổi và khuất phục". Trong nước, họ tìm cách loại bỏ "nhà nước ngầm", và biến một nước Mỹ tự do thành một nước Mỹ dân tộc chủ nghĩa. Tương tự như vậy, ở nước ngoài, họ tìm cách loại bỏ các liên minh và các cam kết khác và biến các đồng minh thành chư hầu.

Những mục tiêu này không tốt cho hầu hết thế giới và cực ngu xuẩn đối với Hoa Kỳ. Adam Posen, chủ tịch Viện Kinh tế Quốc tế Peterson, đã đưa ra quan điểm dài hạn này trong một bài báo trên tờ Foreign Affairs về chủ đề “Địa lý Kinh tế Mới”. Ông viết rằng trong thế giới hậu Thế chiến thứ hai, Hoa Kỳ đã cung cấp bảo hiểm cho các quốc gia khác trước đủ loại rủi ro. Nhưng chi phí mà họ phải gánh chịu không phải là không được đền bù: các quốc gia khác đã đầu tư vào Hoa Kỳ, mở cửa nền kinh tế cho các nhà đầu tư Hoa Kỳ, cho Hoa Kỳ vay tiền với lãi suất thấp, biến đồng đô la Mỹ thành đồng tiền toàn cầu và biến thị trường vốn Hoa Kỳ thành trung tâm tài chính toàn cầu. Khi đó, đây là một thỏa thuận đôi bên cùng có lợi.

Trump than vãn rằng Hoa Kỳ đã bị "lừa đảo". Tuy nhiên, thực tế là Hoa Kỳ vẫn là nền kinh tế giàu có và tiên tiến nhất thế giới về công nghệ trong giai đoạn tăng trưởng toàn cầu chưa từng có: từ năm 1950 đến năm 2020, GDP thực tế bình quân đầu người toàn cầu đã tăng 360%! Bị lừa đảo ư? Hoàn toàn không. 

Than ôi, Trump đã phá hỏng thỏa thuận lớn này. Thay vào đó, chúng ta thấy một loạt các thỏa thuận không đáng tin cậy và mang tính săn mồi. Ngoài việc áp đặt thuế quan khổng lồ lên các quốc gia tự cho mình là bạn của Mỹ, Trump còn yêu cầu tiền được đầu tư vào Mỹ theo ý mình, khiến các đối tác nước ngoài vô cùng khó chịu . Đây hoàn toàn là chủ nghĩa gangster.

Một cách khác để suy nghĩ về những gì đã xảy ra là trong thế giới tin tưởng cũ của Hoa Kỳ, đã có sự phụ thuộc lẫn nhau, nhưng một số quốc gia phụ thuộc nhiều hơn những quốc gia khác. Điều này cho phép sự phụ thuộc lẫn nhau bị "vũ khí hóa". Như Henry Farrell và Abraham Newman lập luận , Hoa Kỳ đã làm như vậy, khá tự do. Trong những mối quan hệ lâu dài được coi là có lợi cho cả hai bên, việc vũ khí hóa như vậy, đặc biệt là việc sử dụng các biện pháp trừng phạt, đã được dung thứ, dù miễn cưỡng. Nhưng Trump đang biến sự phụ thuộc lẫn nhau thành một cái bẫy siết cổ. Đó là một vấn đề rất khác.

Hơn nữa, những nước khác có thể tham gia trò chơi này. Thực tế, Trung Quốc đã tham gia rồi. Ý tưởng này được hai nhà kinh tế học châu Âu, Moreno Bertoldi và Marco Buti, trình bày một cách thẳng thắn trong một bài báo xem xét cách EU bị kẹt trong gọng kìm giữa một siêu cường "khai thác" và một siêu cường "phụ thuộc". Trung Quốc là nước thứ hai: nước này tạo ra sự phụ thuộc. Bằng cách tràn ngập thị trường bằng hàng hóa của mình, Trung Quốc làm trầm trọng thêm tình trạng mất cân bằng thương mại toàn cầu và kinh tế vĩ mô. Việc nước này lợi dụng các quy tắc của WTO để hỗ trợ các ngành công nghiệp non trẻ làm suy yếu niềm tin vào hệ thống thương mại dựa trên quy tắc mà nước này được cho là đang ủng hộ. Việc Trung Quốc vũ khí hóa các vật liệu quan trọng và kiểm soát chuỗi cung ứng năng lượng sạch cũng đang làm suy yếu sự ủng hộ đối với các chính sách nhằm giải quyết biến đổi khí hậu, đặc biệt là ở EU. Tuy nhiên, Trung Quốc là một đối tác đáng tin cậy và lý trí hơn Hoa Kỳ ngày nay: ít nhất, Trung Quốc không phủ nhận thực tế về khí hậu.

Phần còn lại của thế giới không thể làm ngơ những siêu cường săn mồi này, vì tổng cộng họ tạo ra 43% GDP toàn cầu theo giá thị trường (và 34% theo sức mua tương đương). Tuy nhiên, cần phải tìm ra cách nào đó để quản lý tác động toàn cầu của họ.

Một phần của phản ứng này phải là phòng ngừa. Hoa Kỳ nên là nạn nhân chính của việc này, vì họ đã có những liên minh vô cùng giá trị. Nhưng một chế độ vui vẻ phá hủy những tài sản quốc gia cốt lõi của mình – các trường đại học lớn, sự vượt trội về khoa học, sự cởi mở với những người nhập cư xuất sắc và thậm chí cả pháp quyền – sẽ không bận tâm đến điều đó.

Hơn nữa, Trump tin rằng các đồng minh có thể bị biến thành chư hầu. Điều này không hề mâu thuẫn với hành vi của họ. Vương quốc Anh đã chọn trở thành chư hầu. Trớ trêu thay, đó lại là hậu quả của việc Brexit tìm kiếm chủ quyền quốc gia được tăng cường. Nhưng cho đến nay, Nhật Bản, Hàn Quốc và thậm chí cả EU dường như cũng không khác biệt mấy. Tuy nhiên, tôi hy vọng điều này khó có thể kéo dài. Cả các đồng minh cũ lẫn các quốc gia khác sẽ tìm kiếm các giải pháp thay thế. Điều này sẽ gia tăng ảnh hưởng của Trung Quốc. Thực tế, Hoa Kỳ đã đẩy Ấn Độ và Brazil xích lại gần Bắc Kinh hơn: Tập Cận Bình hẳn phải thầm cảm ơn Trump vì những sai lầm nghiêm trọng của ông ta mỗi ngày. Khi đó, rất có thể các quốc gia sẽ tìm cách kích động một siêu cường chống lại siêu cường kia. Ấn Độ và Brazil sẽ hành xử theo cách này, và các nước khác cũng vậy.

Việc lệ thuộc và việc một siêu cường chống lại một siêu cường khác dẫn đến một lựa chọn thứ ba. Thế giới mà chúng ta đang hướng tới sẽ nghèo nàn hơn, bất ổn hơn và nguy hiểm hơn so với thế giới trước khi Hoa Kỳ chấp nhận Maga. Các quốc gia khác nên mạnh dạn theo đuổi một con đường độc lập hơn, cùng nhau, bao gồm cả việc quản lý hàng hóa công toàn cầu, chẳng hạn như y tế, khí hậu, thậm chí cả an ninh. Liệu EU có thể dẫn đầu trong việc này không? Điều này giờ đây có vẻ như là một điều viển vông. Nhưng những điều kỳ lạ hơn đã từng xảy ra.

M.W.

---

Martin Wolf là nhà bình luận và kinh tế trưởng của Financial Times, London. Wolf được trao tặng Huân chương CBE (Tướng lĩnh Đế chế Anh) vào năm 2000 "vì những cống hiến cho báo chí tài chính".

Dịch giả gửi BVN