Bauxite Việt Nam

Nguyễn Quốc Chính 

Một lời nói thẳng với Trương Đình Nam.

Có một ngộ nhận rất nguy hiểm đang lan rộng trên mạng xã hội hôm nay: cứ gắn nhãn “phản biện xã hội” là nghiễm nhiên đứng ngoài mọi giới hạn pháp luật. Trường hợp của Trương Đình Nam là ví dụ điển hình cho ngộ nhận ấy.

Phản biện là quyền. Nhưng phản biện không phải là giấy thông hành để sử dụng hình ảnh, danh tính và vị thế xã hội của người khác theo ý mình. Pháp luật Việt Nam không hề có điều khoản nào cho phép cá nhân tự diễn giải rằng: “Hình ảnh công khai thì muốn dùng thế nào cũng được”.

Ảnh chụp màn hình & copy trên trang facebook Trương Đình Nam

Điều 32 Bộ luật Dân sự 2015 quy định rất rõ: Cá nhân có quyền đối với hình ảnh của mình; việc sử dụng hình ảnh phải được sự đồng ý, trừ một số trường hợp rất hẹp như vì lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng hoặc hoạt động báo chí đúng chức năng. Trương Đình Nam không phải cơ quan báo chí, cũng không phải người đang tác nghiệp báo chí theo Luật Báo chí. Việc tự ý gắn hình ảnh của một nhà báo cụ thể vào một bài viết mang tính tranh luận, phán xét và có khả năng huy động dư luận trên mạng xã hội không thể mặc nhiên được coi là “lợi ích công cộng”. Đây là ranh giới pháp lý rõ ràng, không phải vùng xám để ai muốn diễn giải thế nào cũng được.

Một ngộ nhận khác, nguy hiểm không kém, là sự đánh tráo khái niệm giữa “không xúc phạm đời tư” và “không xâm phạm quyền cá nhân”. Trương Đình Nam cho rằng mình không vi phạm vì không công kích đời sống riêng tư. Nhưng pháp luật không chỉ bảo vệ đời tư; pháp luật còn bảo vệ quyền hình ảnh, danh dự nghề nghiệp và vị thế xã hội của cá nhân. Một nhà báo, khi bị đưa hình ảnh cá nhân lên mạng xã hội kèm theo một lập luận mang tính đối đầu công khai, đã bị đặt vào một bối cảnh rủi ro nghề nghiệp và áp lực dư luận - dù không một câu chữ thô tục nào được viết ra. Xâm phạm, trong nhiều trường hợp, không nằm ở lời lẽ, mà nằm ở bối cảnh và hệ quả.

Bởi vậy, việc nhà báo Thanh Hằng dẫn bài viết pháp luật để cảnh báo rủi ro là hoàn toàn chính đáng. Gọi đó là “chuyển hướng tranh luận” là sai cả về logic lẫn tinh thần pháp quyền. Trong một xã hội thượng tôn pháp luật, khi thấy quyền cá nhân bị đụng chạm hoặc có dấu hiệu vượt ranh giới, việc nhắc tới khung pháp lý là phản xạ đúng đắn. Ngược lại, cố tình bỏ qua pháp luật để tiếp tục đẩy tranh luận sang hướng cảm tính đạo lý mới là hành vi đáng lo ngại.

Không ai cấm Trương Đình Nam phản đối Nỗi buồn chiến tranh. Không ai cấm cậu ta phản biện học thuật, hay viết bao nhiêu bài cũng được. Nhưng quyền phản biện không bao gồm quyền kéo người khác lên làm bia dư luận, dùng hình ảnh cá nhân của họ, đặt họ vào thế đối đầu công khai, rồi tuyên bố “tôi sẵn sàng chịu trách nhiệm pháp luật”. Pháp luật không vận hành theo tinh thần “ai gan thì làm”.

Hãy thử đặt câu hỏi ngược lại: nếu một ngày nào đó, hình ảnh của chính Trương Đình Nam bị sử dụng trong một tranh luận gây chia rẽ tương tự, với cùng danh nghĩa “phản biện xã hội”, liệu ông có coi đó là đối thoại thiện chí? Hay lúc ấy, ông cũng sẽ tìm đến pháp luật?

Gã nói thẳng: Trương Đình Nam không sai vì có quan điểm. Ông sai vì đã vượt qua ranh giới pháp luật trong cách thể hiện quan điểm đó. Còn nhà báo Thanh Hằng có đầy đủ quyền tự bảo vệ mình, quyền nhắc tới pháp luật, và không hề có nghĩa vụ phải “đối thoại học thuật” trong một bối cảnh mà quyền cá nhân đã bị xâm phạm.

Trương Đình Nam còn trẻ. Viết nhanh, viết nhiều, lại sử dụng AI như một công cụ hỗ trợ, điều đó không xấu. Nhưng càng dùng công cụ mạnh, càng phải có kỷ luật pháp lý và đạo đức công luận tương xứng. AI có thể giúp lập luận sắc hơn, câu chữ gọn hơn, nhưng AI không chịu trách nhiệm pháp luật thay cho người sử dụng nó. Trách nhiệm vẫn là của con người đứng tên bài viết.

Một xã hội trưởng thành không phải xã hội nơi ai cũng được nói bất chấp. Đó là xã hội nơi mọi tiếng nói – dù trẻ hay già, dù “phản biện” hay “bênh vực” – đều biết dừng đúng chỗ.

N.Q.C.

Nguồn: FB Nguyễn Quốc Chính