Bauxite Việt Nam

Lê Phú Khải

Van Gogh có lần suýt bị chết đói nếu người em của ông là Théo không gửi cho ông một ít tiền. Càng vẽ, tranh của ông càng vô danh. Khi từ giã quê hương Hà Lan của mình, Van Gogh đã để cho mẹ mình tất cả các bức tranh của ông… Năm 1886, bà mẹ Van Gogh trước khi rời khỏi thành phố bé nhỏ Bréda của mình lại gửi tất cả tranh cho một anh hàng thịt.

Anh hàng thịt này phải giữ các thứ vô ích này đã đốt đi nhiều tác phẩm của Van Gogh, còn lại chất lên xe đi bán cho một người chuyên mua đồng nát. Nhưng chẳng ai muốn mua hết. May mắn làm sao, có một người thợ may tên là Mouwen đã mua tất cả các tác phẩm đó. Nhờ người thợ may này mà ngày nay người ta biết tất cả những gì Van Gogh đã vẽ ở Hà Lan.

Năm 1888 ông bị nhốt trong một nhà dành cho những người khuyết tật ở Saint – Rémy – de – Provence miền Nam nước Pháp, ở đó ông vẫn tiếp tục vẽ. Trước khi rời trại khuyết tật này ông tặng các tác phẩm vẽ ở đây cho một người bác sỹ điều trị ở trại. Con trai của người bác sỹ này đã dùng các tranh đó để làm bia bắn cung. Chỉ có một cái được cứu thoát ! Cái tác phẩm chân dung ông bác sỹ Rey này có một lịch sử rất bi đát. Thấy tác phẩm này chẳng có giá trị gì, ông ta dùng nó để bịt một cái lỗ ở chuồng gà để cáo khỏi chui vô ! Một thời gian sau đó có một người đến mua bức tranh này. Ông bác sỹ Rey ngạc nhiên quá, đã lau chùi và đặt một cái giá “trên trời”: 150 franc!!! Bức tranh này hiện đang lưu lạc ở bảo tàng Puskin (Nga).

Sau khi Van Gogh và Théo qua đời, người vợ của Théo là Johnna đã trở thành người sở hữu tất cả tác phẩm của Van Gogh, trừ những tranh mà mẹ Van Gogh gửi anh bán thịt ở Bréda. Bạn bè của Johnna đều khuyên bà ta phá hủy những… của nợ này ! Người vợ trẻ này không hiểu gì về mỹ thuật nhưng vì tôn trọng linh hồn hai người quá cố đã giữ lại những tác phẩm này.

Đến đầu thế kỷ 20, Johnna đã có trong tay 300– 400 tác phẩm của Van Gogh đã được biết đến. Bà ta bán đi một vài cái. Năm 1895 một bức sơn dầu như thế giá từ 100 đến 300 francs. Ít năm sau bà ta bán 1000 francs mà như thế không phải là rẻ! Dần dần các nhà sưu tầm quan tâm đến những tác phẩm bi hùng của người hoạ sỹ Hà Lan này, khoảng từ 1900 đến 1914, các tác phẩm của Van Gogh càng ngày càng bán đắt.

Năm 1925 Johnn mất, con trai bà là Vincent – Wilhem nổi tiếng với cái tên “Kỹ sư của Van Gogh” đã giao toàn bộ tranh của Vincent Van Gogh cho bảo tàng Amsterdam… Năm 1962 Vincent – Wilhem quyết định thành lập quỹ Van Gogh. Bảo tàng Van Gogh ngày nay ở Amsterdam còn trưng bày tranh của ba người bạn của ông là: Pissarro, Manet, Toulouse – Lautrec.

Tất cả những bức thư hai anh em Van Gogh trao đổi với nhau còn giữ ở bảo tàng này đã làm đảo lộn tất cả tâm hồn lịch sử hội họ !

Vincent Van Gogh sinh ngày 30 tháng 03 năm 1853 tại làng Zudert Hà Lan. Ông theo học trường làng rồi nội trú ở trường trung học cho đến năm 1868. Từ năm 1869 ông sang Pháp đi bán hàng cho cửa hàng tranh Goupil của người chú ruột tại Paris. Ở đây ông làm quen với các họa sỹ Monet, Renoir, Sisley, Pissarro, Degas, kết thân với Gauguin… Ở Paris, ông đã vẽ được nhiều tranh. Sau đó chuyển xuống sống ở miền Nam nước Pháp. Van Gogh tự học, 10 năm cuối đời ông đã vẽ trên 800 bức tranh và hàng ngàn ký họa. Trung bình ông vẽ mỗi ngày một bức trong suốt 10 năm liền. Lúc Van Gogh đang lao vào “cơn điên sáng tạo” thì đến ngày 27/7 năm 1890 khi đang vẽ cánh đồng lúa mì, đột ngột ông lên cơn phấn kích đến nỗi tự bắn một phát đạn vào ngực mình. Hai ngày sau (29/7/1890) ông qua đời.

Sau gần một thế kỷ, Van Gogh mới được đánh giá đúng tài năng. Ông là người nghệ sĩ dằn vặt đau đớn đến tột cùng trước nổi khổ của giai cấp công nhân thời đó. Ông đã vẽ những bức tranh xám xịt về những người thợ mỏ như bức “Những người ăn khoai” (1885). Đến Pháp, ông vẽ cảnh nông thôn miền Nam nước Pháp với ba màu chủ đạo: đỏ, vàng, xanh lá cây. Sinh thời Van Gogh chỉ bán được có hai bức tranh với giá mấy chục francs. Do túng thiếu thường xuyên nên ông mang nỗi tuyệt vọng chán chường. Có lần ông đã cắt một tai của mình sau cuộc cải vã với người bạn thân của mình là họa sỹ Gauguin cùng nghèo khổ như ông.

Ngày nay nhân loại đánh giá ông là họa sỹ vĩ đại của mọi thời đại. Vì trước đó Van Gogh không hề bị ảnh hưởng của ai và sau ông cũng không ai “giống” Van Gogh được. Nhìn tranh là người ta biết ngay của Gogh. Từ đám mây, cây cầu, cái cối xay gió hay cánh đồng, ngôi nhà thờ, quán cà phê… tất cả đều quằn quại, quyết liệt, run rẩy với tâm trạng của người vẽ nó.

Tuy là người Hà Lan, nhưng Van Gogh đã đóng góp quan trọng trong sự nghiệp phát triển của mỹ thuật cận đại Pháp nửa sau thế kỷ 19, chi phối hội họa Châu Âu thời đó.

Nhưng chỉ sau khi Van Gogh chết, tên tuổi của ông mới được biết đến. Năm 1987, bức tranh “Hoa diên vĩ” của ông được bán với giá 53,9 triệu USD. Năm 1990, đúng 100 năm sau khi ông mất, bức “Chân dung bác sĩ Gachet ” được bán với giá kỷ lục 82,5 triệu USD cho một người Nhật giàu có tên là Saito ngày 15/5/1990 tại New York.

Nếu những bức tranh của Van Gogh biết nói thì nó sẽ kể cho chúng ta bây giờ nhiều chuyện li kỳ hơn nữa.

Ngày 30/03/2003, đúng ngày sinh lần thứ 150 của danh họa Van Gogh, hàng ngàn người dân Hà Lan đã đến bảo tàng mang tên ông ở Thủ Đô Amsterdam để tưởng nhớ một con người đã làm rạng danh đất nước mình. Tại đây, 200 tranh và 600 bức vẽ được lưu giữ. Có những bức rất nổi tiếng, như bức “The Yellow” (Màu vàng) (1888) và “Wheatfield With Crows” (Đồng luá mì với lũ quạ) (1890).

Người đến xem tranh được các chuyên gia mặc y phục thế kỉ 19 trả lời những thắc mắc về tác phẩm và cuộc đời danh họa.

Có người cho rằng, tài năng khác thường và ý thức tự hủy mình đã đưa họa sỹ “điên” Van Gogh vào đền thờ các vị thần hội họa của nhân loại? Có thể lắm! Thiên tài là gì nếu không phải là ngọn lửa bùng cháy để thiêu đốt bằng hết nhiên liệu, để một tài năng vụt khỏi thời đại của anh ta để đi đến những chân trời mới. Van Gogh là một thiên tài. Và giống như mọi thiên tài khác, ông vượt lên thời đại của mình và cũng không quên đem theo những bi kịch của nó!!!

Xuân 2014

L.P.K.

Tác giả gửi trực tiếp cho BVN