Các rủi ro chính trị tại Việt Nam người đầu tư cần quan sát
John Ruwitch (viết từ Hà Nội cho tập san Currencies)
Trần Ngọc Cư phỏng dịch
Phùng Liên Đoàn biên tập
Loại bảo chứng cho tín dụng 5 năm phòng khi nhà nước không trả được nợ (VNGV5YUSAC=R) được mua bán trên sàn giao dịch với giá khảng 263 điểm (hay 2,63%). Như vậy là đắt hơn bảo chứng cùng loại của Nam Dương và Phi Luật Tân là 0.8%.
Sau đây tôi tóm tắt những rủi ro chính cần phải theo dõi tại Việt Nam.
1. Sự nhạy bén và tính minh bạch của Chính phủ
Vì không nhận trách nhiệm giải trình công khai mà lại dung túng một chế độ quan liêu nặng nề, Chính phủ Việt Nam đã không nhạy bén trong việc hoạch định và thi hành chính sách. Việc cải tổ kinh tế và tổ chức lại các xí nghiệp quốc doanh thiếu hiệu năng rất dễ bị phá hoại bởi các nhóm lợi ích bám rễ trong chính quyền và các thành phần thủ cựu chỉ quan tâm về an ninh của Đảng, đặc biệt trong những tháng trước Đại hội Đảng XI vào tháng Giêng 2011.
Các nhà phân tích thời cuộc cho rằng có lẽ việc hoạch định và thi hành chính sách đang bị tê liệt, bảo thủ đang tăng vì các phe phái và chính khách đang vận động địa vị trước ngày đại hội Đảng vào đầu năm 2011. Những thay đổi quan trọng về lãnh đạo và về chính sách thường diễn ra tại Đại hội Đảng, tổ chức 5 năm một lần. Các đảng bộ địa phương cũng tổ chức đại hội vùng vào năm nay.
Vào lúc Việt Nam tiếp tục tiến trình lâu dài hội nhập kinh tế thị trường, lô-gíc chính trị thường khuynh loát ý thức kinh tế. Điển hình là trường hợp dự thảo của Bộ Tài chính về việc kiểm soát giá cả được luân lưu vào cuối năm ngoái. Các chính phủ và doanh nghiệp quốc tế cho rằng đó là một bước thụt lùi và nhận xét rằng việc kiểm soát giá cả sẽ không có hiệu quả. Tuy vậy, vào cuối tháng Tư, Bộ này đã đưa ra văn thư bác bỏ các quan ngại trên, một chỉ dấu là Bộ sẽ xúc tiến luật kiểm soát giá cả như kế hoạch. Lý do vì sao vẫn chưa được biết rõ ràng.
Một vấn đề khác liên quan đến tính minh bạch là phẩm chất kém và dữ liệu kinh tế không đồng đều do Chính phủ công bố. Các nhà kinh tế cho rằng việc này có thể dẫn đến những tính toán sai lầm về hiện trạng kinh tế và vì thế làm mất lòng tin của giới đầu tư.
Ta cần quan sát:
- Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã khởi động một chương trình cắt giảm các thủ tục hành chính. Các nhà trực tiếp đầu tư nước ngoài đặc biệt đang theo dõi việc này sẽ diễn tiến ra sao.
- Giới đầu tư thường nêu thực trạng cơ sở hạ tầng yếu kém là một trong những trở ngại chính tại Việt Nam. Khả năng của Chính phủ trong việc điều hợp phát triển cơ sở hạ tầng nhanh chóng và nhạy bén là một vấn đề then chốt sau những hứa hẹn trợ gíúp phát triển ở mức kỷ lục.
Sự đàn áp đối lập ở mức cao điểm vào cuối năm ngoái và đầu năm nay là một sự kiện các nhà ngoại giao và phân tích thời sự phương Tây cho là những bản án đều có động cơ chính trị. Việc này có thể làm phương hại tới quan hệ với các đối tác thương mại chính yếu trong đó có Hoa Kỳ.
2. Chính sách hối đoái
Tỷ giá hối đoái cố định của Việt Nam thường xuyên tạo ra những sức ép kinh tế. Vào tháng Hai, ngân hàng trung ương đã giảm giá tờ Đồng của Việt Nam (VND) lần thứ tư kể từ giữa năm 2008 để giảm bớt sức ép tiền tệ, và bơm tiền vào hệ thống ngân hàng xuyên qua các hoạt động thị trường công khai. Từ đó, khoảng cách giữa các tỷ giá hối suất không chính thức và tỷ giá giữa các ngân hàng trong nước hầu như đã không còn nữa. Đây là một dấu hiệu sức ép đã được xả bớt và mức độ rủi ro đang giảm dần.
Chính phủ VN cũng dùng một loạt biện pháp khác nhằm giành lại khả năng kiểm soát thị trường tiền tệ. Ngân hàng trung ương cũng đã tỏ rõ quyết tâm giữ cho mức cung cầu ngoại tệ được quân bình.
Tuy vậy, vào tháng Ba, cơ quan Fitch đã đặt giá trị ngoại hối dài hạn và tiền tệ của VN một vào danh sách cần phải theo dõi. Fitch lý giải rằng người ta ít tin hơn vào tờ Đồng VN và Chính phủ đã thiếu minh bạch về các dữ liệu kinh tế. Vài kinh tế gia rất ngạc nhiên về thời điểm công bố của Fitch, vì các khó khăn tiền tệ của VN có vẻ đang giảm dần. Nhưng nhiều rủi ro vĩ mô vẫn còn tồn tại.
Những điều cần theo dõi:
- Những biện pháp Ngân hàng trung ương sử dụng để ngăn chặn lạm pháp và kiểm soát mức độ thâm thủng mậu dịch. Một số nhà phân tích dự kiến tờ Đồng VN còn tiếp tục mất giá từ từ trong năm 2010. Nhưng vào tháng Năm, sức ép giá cả đã giảm trong hai tháng liên tiếp nhờ giá thực phẩm giảm.
- Khoảng cách giữa hối suất đôla/đồng chợ đen và hối suất đôla/đồng sử dụng giữa các ngân hàng = một thước đo chủ yếu về sức ép trên tờ Đồng.
3. Tham nhũng
Tham nhũng tràn lan trong mọi bộ các ngành Chính phủ VN và là một trở ngại chính đối với đầu tư nước ngoài. Nhà cầm quyền thường xuyên lặp đi lặp lại lời cam kết sẽ thẳng tay chống tham nhũng và cũng đã khuyến khích báo đài lên tiếng tố giác tham nhũng. Nhưng những nỗ lực này đã bị xả xìu sau khi nhiều ký giả bị tống giam chỉ vì tường thuật những vụ tai tiếng lớn. Tiến bộ trong nỗ lực chống tham nhũng sẽ là yếu tố quyết định cho khả năng thu hút đầu tư dài hạn.
Điều cần theo dõi:
- Thứ hạng của Việt Nam trong bản xếp hạng tham nhũng so với quốc tế, [dựa vào bảng liệt kê hàng năm của Transparency International (TI) = tổ chức Minh Bạch Quốc Tế]. Một cải thiện đáng kể hay một tuột dốc trên bảng xếp hạng TI sẽ ảnh hưởng đến các dự án đầu tư dài hạn. Trên bản Chỉ số Tham nhũng năm 2009 của TI, Việt Nam giữ nguyên vị thứ trong năm 2008, đứng hạng 120 trong số 180 quốc gia.
4. Bất ổn xã hội
Tin về bất ổn xã hội cũng thường xuất hiện tại Việt Nam, đặc biệt là các cuộc đình công của công nhân, các cuộc phản đối và tranh chấp đất đai. Những việc này có thể liên quan đến điều mà người dân cho là những bất công kinh tế hay tham nhũng, mặc dù tôn giáo và chính trị cũng đóng một vai trò trong một số cuộc biểu tình gần đây. Nhưng hiện nay không có dấu hiệu nào là bất ổn xã hội có thể lan tràn, hoặc chế độ có nguy cơ bị thách thức từ dưới lên trên.
Những điều cần theo dõi:
- Bất cứ một dấu hiệu nào về một phong trào chống đối toàn quốc phát xuất từ các cuộc tranh chấp địa phương. Cho đến nay, việc này hầu như không có.
- Các cuộc tranh chấp lãnh hải trong Biển Đông. Đây là vấn đề đang sôi sục tại Việt Nam, nơi mà mối nghi ngại đối với Trung Quốc đang dâng cao. Bất cứ động thái nào của Trung Quốc nhằm xác lập chủ quyền trên các đảo đang tranh chấp trong Biển Đông, hay một hành động nào bị người dân cho là Chính phủ Việt Nam nhu nhược về vấn đề này, đều có thể làm hậu thuẫn rộng lớn cho các cuộc biểu tình.
- Vai trò của Giáo hội Công giáo. Người Công giáo thường thường biểu tình chống đối việc đất đai của Giáo hội bị Chính phủ tịch thu sau năm 1954. Mặc dù chính thức là tránh làm chính trị, Giáo hội Công giáo có khoảng 6 đến 7 triệu tín đồ tại Việt Nam và có tổ chức chu đáo. Một số Linh mục đã công khai lên tiếng về nhân quyền và dân chủ.
- Giá thương phẩm không ổn định. Gần đây có tin là nông dân trồng cà phê, sau khi bị thiệt hại vì các nhà thu mua cà phê sạt nghiệp, đã tràn đến phá nhà và cơ sở của các đại lý thu mua.
(Bài tiếng Việt do Trần Ngọc Cư dịch, Phùng Liên Đoàn biên tập)
Phụ lục
Nguyên văn tiếng Anh trên Currencies 24-5-2010
FACTBOX-Key political risks to watch in Vietnam
Mon May 24, 2010 6:38am EDT
By John Ruwitch
HANOI, May 24 (Reuters) - Vietnam reported economic growth of 5.83 percent in the first quarter, but the southeast Asian frontier market is seen as risky and opaque for investors.
Sovereign 5-year credit default swaps VNGV5YUSAC=R are trading at a spread of around 263 basis points, or about 80 basis points higher than those of Indonesia and the Philippines.
Following is a summary of key risks to watch in Vietnam:
* GOVERNMENT EFFECTIVENESS AND TRANSPARENCY
Lack of accountability and burdensome bureaucracy impact the effectiveness of the government in formulating and implementing policy. Economic reform and the restructuring of inefficient state enterprises are vulnerable to being undermined by entrenched interests and conservative elements in government more focused on security, particularly in the months leading up to the Communist Party's 11th National Congress next January.
Analysts say there may be a degree of policy paralysis, or enhanced conservatism, in the coming months as factions and players jockey for position ahead of the congress in early 2011. Important leadership and policy changes generally happen at Party congresses, held once every five years. Local party branches hold individual congresses this year.
As Vietnam continues to make its long transition to a market system, political logic sometimes still appears to trump economic sense, as in the case with a Finance Ministry draft circular on price controls floated late last year. Foreign governments and businesses said it was a step backward and noted that price controls do not work. At the end of April, however, the Ministry sent out a letter brushing such concerns aside in an apparent sign that it would move forward with the law as planned. It remains unclear exactly why.
A separate transparency-related problem is the low quality and uneven quantity of economic data that the government makes public. Economists say this could lead to miscalculations about the health of the economy, and damage investor sentiment.
What to watch:
-- Prime Minister Nguyen Tan Dung has embarked on a plan to trim bureaucratic procedures, and foreign direct investors in particular will watch how that plays out.
-- Investors often list poor infrastructure as one of Vietnam's major barriers. The government's ability to coordinate swift, efficient development in this area after pledges of record official development assistance is a key issue.
-- A crackdown on dissent led to a spike in what Western diplomats and analysts saw as politically motivated court convictions late last year and early this year. This could dent relations with major trade partners including the United States.
* EXCHANGE RATE POLICY
Vietnam's fixed exchange rate has frequently caused economic pressures to build. The central bank devalued the dong VND in February for the fourth time since mid-2008 to relieve pressure on the currency, and pumped money into the banking system through open market operations. Since then, the gap between unofficial and domestic interbank rates has basically been closed, a sign that pressure has been relieved and risk is abating.
The government has taken a series of other steps to regain control over the currency market, and the central bank has shown a determination to keep forex demand and supply in balance.
In March, however, Fitch put Vietnam's long-term foreign and local currency ratings on negative watch. Fitch argued confidence in the currency was weakening and there was a lack of transparency on economic data. Some economists were puzzled by the timing of the Fitch move, given that currency problems seemed to be abating. But several macroeconomic risks remain.
What to watch:
-- Steps taken by the central bank to curb inflation and bring the trade deficit under control. Some analysts expect a continued orderly weakening of the currency in 2010. In May, however, annual price pressures eased for the second month in a row as food prices eased.
-- The gap between black market dollar/dong rates and interbank rates -- a key gauge of pressure on the currency.
* CORRUPTION
Corruption is endemic in Vietnam at all levels of government and a major barrier to foreign investment. The authorities regularly reiterate a commitment to aggressively fighting corruption, and had encouraged the media to act as a watchdog, but these efforts lost steam after several journalists were detained for reporting on major scandals. Progress on graft will remain a key determinant of long-term investment attractiveness.
What to watch:
-- Vietnam's rank in corruption perceptions rankings. A strong improvement or decline would influence long-term investment. In Transparency International's 2009 Corruption Perceptions Index, Vietnam's score was unchanged from the previous year, giving it a ranking of 120 out of 180 countries.
* SOCIAL UNREST
Reports of social unrest periodically surface in Vietnam, in particular labour strikes, protests and land disputes. The actions may be linked to perceived economic injustices or corruption, although religion and politics have played a role in some recent demonstrations. There is no evidence for now that widespread unrest is likely, or that there is any imminent risk of the regime being challenged from below.
What to watch:
-- Any sign that a broader national protest movement is emerging out of local disputes. So far, this seems unlikely.
-- Territorial disputes in the South China Sea. This issue is highly charged in Vietnam, where suspicion of China runs high. Any move by China to assert sovereignty over disputed islands in the South China Sea, or perceived weakness by Vietnam on this issue, could galvanise broad-based support for demonstrations.
-- The role of the Catholic church. Catholics have engaged in periodic protests over church land taken over by the government after 1954. The Catholic Church, while officially shunning involvement in politics, has 6-7 million followers in Vietnam and is well organised. Some priests have been outspoken about human rights and democracy.
-- Volatile commodity prices. Reports have emerged of coffee farmers who made losses when bean distributors went broke this spring ransacking their buying agents' homes and businesses. (Editing by Andrew Marshall)