Bauxite Việt Nam

FB Qvoc Khanh

Karl Popper (quốc tịch Anh, gốc Áo, sinh ngày 28-7-1902, mất ngày 17-9-1994) là một trong những triết gia vĩ đại nhất của thế kỉ XX. Lĩnh vực chuyên biệt của ông là "triết học của khoa học" (philosophy of science), tức phân ngành triết học khảo cứu nền tảng, các phương pháp và các tầng ý nghĩa của các khoa học, một bộ phận của ý thức xã hội của xã hội loài người (theo định nghĩa từ Wikipedia).

Trong số các thành tựu tư tưởng của mình, Popper đã nêu ra một quy tắc giúp phân biệt một khoa học (science) với một giả khoa học (pseudo science) dựa trên một thuộc tính chung cho các khoa học chân chính được Popper gọi là "falsifiability", tôi tạm dịch là "tính có thể sai" hay "tính khả ngụy" của khoa học. Nội hàm của khái niệm "falsifiability"/"tính khả ngụy" được tường giải như sau đây.

Trên bình diện triết học, một lí thuyết là lí thuyết khoa học phải đáp ứng những điều kiện tối thiểu sau đây: (a) Lí thuyết đó phải có khả năng đưa ra những dự báo, tức những hệ quả có thể kiểm nghiệm được, ít nhất là về nguyên tắc, và (b) Lí thuyết đó chỉ có thể đúng một cách có giới hạn, hay nói cách khác, nó luôn luôn phải đứng trước thách thức bị bác bỏ trong những điều kiện nào đấy.

Để minh hoạ, ta hãy xét làm thí dụ một lí thuyết trong vật lí học - cơ học cổ điển (hay cơ học Newton):

(a) Dựa vào chính những định luật của cơ học cổ điển, chúng ta đang hằng ngày tính toán thiết kế ô-tô, máy bay, dự báo thời điểm và vị trí có thể quan sát nhật thực, nguyệt thực, sao chổi… Sự tính toán thiết kế các phương tiện cơ giới phải được kiểm nghiệm bằng việc các phương tiện đó khi vận hành có thoả mãn ý đồ đã dự kiến lúc thiết kế hay không. Sự dự báo các sự kiện thiên văn phải được kiểm tra bằng việc các sự kiện đó có thực sự xảy ra vào thời điểm và tại vị trí đã dự báo hay không;

(b) Các thực nghiệm vật lí trước và trong thế kỉ XX đã chỉ ra rằng cơ học cổ điển chỉ cho các kết quả (tính toán, dự báo) chính xác trong giới hạn các vận tốc nhỏ (không đáng kể) so với vận tốc ánh sáng và trong giới hạn các kích thước vật thể không dưới 10^-10 (10 lũy thừa âm 10, hay một phần mười tỉ) mét. Khi các vật chuyển động với vận tốc so sánh được với vận tốc ánh sáng (gần đúng bằng 300.000 km/giây), cơ học cổ điển không còn đúng đắn nữa và bị thay thế bởi lí thuyết tương đối. Còn khi kích thước các vật thể nhỏ dưới một phần 10 tỉ mét, môn cơ học này cũng không áp dụng được, và bị thay thế bởi lí thuyết cơ học lượng tử.

Nói cách khác, ở ngoài những giới hạn đã nêu, cơ học cổ điển đã bị thực nghiệm bác bỏ (và bị thay thế bởi những lí thuyết cơ học mới). Mặc dầu vậy, cơ học Newton vẫn có đầy đủ tư cách của một lí thuyết khoa học bên trong giới hạn đúng đắn của mình. Việc lí thuyết bị trở thành sai ở ngoài giới hạn mà nó còn hiệu nghiệm không hề làm giảm giá trị của nó, trái lại việc phát hiện ra giới hạn đúng của lí thuyết đã bổ sung cho nó thông tin về phạm vi ứng dụng, đồng thời thúc đẩy việc phát triển những lí thuyết mới có phạm vi ứng dụng rộng hơn.

Có thể tồn tại những lí thuyết không thể bị bác bỏ bằng bất cứ cách nào. Khi đó, lí thuyết (a) chỉ là sự mô tả hay liệt kê những "chân lí phẳng", "tự minh chi lí", luôn luôn đúng một cách tầm thường và (b) không có khả năng được diễn dịch ra các hệ quả hoặc phán đoán khả dĩ thực kiểm, do đó vô căn cứ và/hoặc không có thông tin về giới hạn áp dụng. Những lí thuyết đúng vô hạn nhưng vô căn cứ này là những lí thuyết giả khoa học.

Tôi đề nghị mọi người, căn cứ tiêu chuẩn "có thể sai" (khả ngụy) của Popper, xem xét các chuyên ngành "Triết học Mác - Lê-nin" (mã số 52220301) và "Xây dựng Đảng và chính quyền nhà nước" (mã số 60310203) là các khoa học hay giả khoa học, từ đó suy ra thực chất của các luận án và bằng cấp sau đại học về các chuyên ngành này. Lưu ý rằng cho đến nay, trên lãnh thổ Việt Nam, chủ nghĩa Mác - Lê-nin vẫn được chính thức khẳng định là luôn luôn đúng đắn, chỉ có cách áp dụng bị sai còn môn Xây dựng Đảng dĩ nhiên không bao giờ tiên đoán sự sụp đổ của xã hội mục tiêu của nó, càng không bao giờ tự xác định giới hạn áp dụng nó.

Nguồn: https://www.facebook.com/groups/MinhTrietAndFriends/permalink/857849211041348/