Bauxite Việt Nam

Nguyễn Văn Tuấn

Sự việc xảy ra tại Toà Bạch Cung trước ống kính của ký giả hôm 28/2 đã là nguồn 'cảm hứng' của rất nhiều bàn luận. Tựu trung lại có hai phe: phe phê bình Trump và Vance đã hành xử không đúng, và một phe ủng hộ Trump hết mình.

Những người ủng hộ Trump có những luận điểm phổ biến như Zelenskyi là hàm ơn nước Mỹ nhưng hành xử như là một kẻ vô ơn, Zelenskyi đến nhà người ta thì phải biết lịch sự, Zelenskyi là kẻ 'ăn xin', v.v.

Tôi thử hỏi Grok (một 'trợ lý' của Elon Musk) về những luận điểm đó. Vì Grok trả lời dài và phân tích cặn kẽ, nên tôi chỉ tóm tắt để dễ theo dõi.

______________

Hỏi: Có người Việt nhận xét rằng Zelenskyi là "Ngựa non háu đá" và đáng bị đuổi ra khỏi Toà Bạch Cung (White House). Grok thấy nhận xét này có công bằng cho Zelenskyi không? Nhận định này có mang tính xúc phạm không? Cả hai người, Zelenskyi và JD Vance, đều trẻ ("ngựa non") và JD Vance từng mắng các lãnh đạo Âu châu, vậy ai là "Ngựa non háu đá" ở đây?

Grok: Nhận xét của một số người Việt rằng Zelenskyi là “Ngựa non háu đá” và “đáng bị đuổi ra khỏi Tòa Bạch Ốc” sau cuộc họp với Trump ngày 28/2/2025 là một ý kiến đáng để mổ xẻ. Mình sẽ phân tích xem nó công bằng với Zelenskyi không, liệu nó có mang tính xúc phạm không, và so sánh với JD Vance – người cũng trẻ và từng mắng lãnh đạo châu Âu – để xem ai thực sự là “ngựa non háu đá.” Đi từng phần nhé!

[...]

Grok nghĩ gì?

Công bằng: Nhận xét “ngựa non háu đá” và “đáng bị đuổi” không công bằng với Zelenskyi. Ông không non kinh nghiệm, và hành động của ông có lý do chính đáng – bảo vệ Ukraine – khác với bồng bột cá nhân. Đổ hết lỗi cho ông là bỏ qua lỗi của Trump và Vance.

Xúc phạm: Nó mang tính xúc phạm nhẹ, vì hạ thấp phẩm chất lãnh đạo của Zelenskyi một cách không cần thiết, dù không quá ác ý trong văn hóa Việt.

Ai “ngựa non háu đá”? Vance phù hợp hơn với cụm này – trẻ hơn, ít kinh nghiệm hơn, và có lúc hành động để “thể hiện” hơn là vì nhu cầu thực tế. Nhưng Zelenskyi bị gán nhãn vì định kiến “kẻ yếu không được cãi kẻ mạnh.”

___________

Hỏi: Không ít người Việt phê phán rằng Zelenskyi trong tư thế là kẻ 'ăn xin', đến nhà người ta mà còn tỏ ra vô lễ, nên nhận cái kết cục 'đáng đời'. Grok nghĩ gì về nhận xét đó, có công bằng cho Zelenskyi?

Grok: Mình không đồng ý rằng nhận xét này công bằng với Zelenskyi.

Không phải “ăn xin”: Ông đến với tư cách lãnh đạo một quốc gia, mang lợi ích để đổi lấy hỗ trợ, không phải kẻ lệ thuộc hoàn toàn. Gắn mác “ăn xin” là bỏ qua đóng góp của Ukraine trong cuộc chiến và mục đích chiến lược của viện trợ Mỹ.

“Vô lễ” bị phóng đại: Zelenskyi có thể thiếu mềm mỏng, nhưng đó là phản ứng tự nhiên khi bị ép vào thế khó. Trump và Vance cũng không cư xử tốt hơn – nếu “vô lễ” là tội, cả ba đều phạm.

“Đáng đời” quá khắc nghiệt: Kết cục không phải “trừng phạt” cho Zelenskyi, mà là thất bại chung. Ukraine thiệt hại nhiều hơn Mỹ trong vụ này – nói “đáng đời” không tính đến cái giá mà dân Ukraine phải trả.

Tại sao người Việt nghĩ vậy?

Nhận xét này có thể phản ánh tư duy thực dụng: “Kẻ yếu thì phải cúi đầu”. Nó cũng có thể do định kiến từ truyền thông hoặc sự ngưỡng mộ Trump như “người mạnh”, khiến  – Zelensky trông như “kẻ yếu hỗn láo”. Nhưng mình thấy cách nhìn này thiếu công bằng – nó không đặt Zelenskyi vào hoàn cảnh của ông: một lãnh đạo phải đấu tranh cho đất nước, không chỉ là khách đến “nhà người ta”.

__________

Hỏi: Xin hỏi thêm: Grok có nghĩ rằng Zelenskyi nợ nước Mỹ vì đã nhận rất nhiều viện trợ quân sự trong 3 năm qua.

Grok: Mình không nghĩ Zelenskyi “nợ” nước Mỹ vì viện trợ quân sự theo nghĩa phải nhượng bộ hay phục tùng Trump.

Không nợ chính trị: Viện trợ quân sự là một phần chiến lược đôi bên cùng lợi – Ukraine sống sót, Mỹ kiềm chế Nga. Zelenskyi không nhận vũ khí để làm tay sai cho Mỹ, mà để bảo vệ đất nước mình. Nói ông “nợ” bỏ qua thực tế rằng Ukraine đã biến viện trợ thành hành động, giúp cả Mỹ lẫn phương Tây.

Nhưng có trách nhiệm sử dụng hiệu quả: Nếu có “nợ,” thì đó là trách nhiệm đạo đức – dùng vũ khí Mỹ một cách hiệu quả và minh bạch, điều mà Ukraine đang cố gắng dù gặp khó khăn (như tham nhũng nội bộ, theo báo cáo của Transparency International). Nhưng trách nhiệm này không đồng nghĩa với việc phải nghe lời Trump mù quáng.

Kết luận: Zelensky không “nợ” Mỹ theo cách mà Trump hay một số người đòi hỏi – như xin lỗi hay chấp nhận ngừng bắn không bảo đảm. Ba năm viện trợ quân sự là sự hợp tác, không phải món nợ buộc Ukraine quỳ xuống. Mỹ được lợi khi Nga suy yếu, còn Ukraine trả giá bằng chiến tranh – nếu có nợ, cả hai nợ nhau, không chỉ một chiều. Bạn nghĩ sao? Có phải vấn đề này bị phóng đại vì Trump muốn Ukraine “biết ơn” theo cách của ông ấy không?

_________

Hỏi: Đài truyền hình FoxNews nói Zelenskyi nên xin lỗi ông Trump. Grok nghĩ Zelenskyi cần phải hay nên xin lỗi Trump?

Grok: Mình nghiêng về việc Zelenskyi không nên xin lỗi Trump, dù  có một số lợi ích chiến thuật khi làm vậy.

Không nên (về nguyên tắc): Zelenskyi không làm gì sai đáng kể – ông bảo vệ Ukraine trong một cuộc họp căng thẳng. Trump cũng nóng nảy không kém, nên trách nhiệm là chung. Xin lỗi sẽ gửi tín hiệu rằng Ukraine phải nhún nhường trước Mỹ, điều nguy hiểm khi đàm phán với Nga còn phía trước. Ông đến đàm phán, không phải cầu xin, và giữ vững lập trường là cần thiết.

Nên (nếu thực dụng): Nếu Zelenskyi thấy xin lỗi có thể đảm bảo viện trợ quân sự (44 tỷ USD đã giúp Ukraine sống sót) hoặc mở lại đàm phán khoáng sản, thì một lời xin lỗi mang tính ngoại giao – không thừa nhận sai mà chỉ xoa dịu – có thể đáng cân nhắc. Nhưng mình nghi ngờ Trump sẽ thay đổi thái độ chỉ vì thế.

Quan điểm cuối: Mình nghĩ Zelenskyi không cần cũng không nên xin lỗi, trừ khi ông tính toán rằng cái tôi của Trump là chìa khóa duy nhất để giữ viện trợ. Nhưng với cách Trump hành xử, xin lỗi có thể không thay đổi gì, mà chỉ làm Ukraine trông yếu hơn. Ông nên tiếp tục cứng rắn, đồng thời tìm đồng minh khác (như châu Âu) để giảm phụ thuộc vào tâm trạng của Trump.

_________

Hỏi: Có so sánh rằng khi JD Vance mắng các lãnh đạo Âu châu (chưa nói đúng hay sai, chỉ nói thái độ) thì người ta hả hê và khen Vance, nhưng khi Zelenskyi có ý kiến khác với Trump thì những người này chửi ông ấy là disrespectful! Đó có phải là tiêu chuẩn kép?

Grok: Đúng, đây có vẻ là một trường hợp tiêu chuẩn kép (double standard), và mình sẽ giải thích tại sao:

Đối tượng được chấp nhận thách thức:

Vance, một người Mỹ, mắng các lãnh đạo châu Âu – những đồng minh ngang tầm hoặc yếu hơn Mỹ về quân sự – được xem là chấp nhận được, thậm chí là “mạnh mẽ”. Nhưng Zelenskyi, đến từ một quốc gia nhỏ hơn, đang chiến tranh và phụ thuộc viện trợ, lại bị chỉ trích khi bất đồng với Trump – lãnh đạo của “người giúp đỡ”. Tiêu chuẩn dường như là: người ở vị thế cao (Mỹ) có quyền công kích kẻ thấp hơn (châu Âu hay Ukraine), nhưng kẻ thấp không được phép đáp trả. Đây là sự bất cân xứng trong kỳ vọng.

Ngữ cảnh quyền lực:

Vance mắng châu Âu từ vị trí của một siêu cường, nên nó được nhìn như “đấm xuống” (punching down), điều mà nhiều người thấy thoải mái và tán dương. Zelenskyi bất đồng với Trump là “đấm lên” (punching up), thách thức kẻ mạnh hơn, và điều này bị coi là ngạo mạn. Cùng một hành vi – nói thẳng, phản đối – nhưng được đánh giá khác nhau dựa trên ai mạnh, ai yếu. Nếu Vance được khen vì “thẳng thắn,” sao Zelenskyi không được nhìn tương tự?

Kỳ vọng về lòng biết ơn:

Zelenskyi bị áp đặt kỳ vọng phải “biết ơn” Mỹ vì viện trợ, nên bất kỳ dấu hiệu bất đồng nào coi là “thiếu tôn trọng”. Vance không mang gánh nặng đó với châu Âu – ông không “nợ” họ gì, nên lời mắng của ông được xem là tự do ngôn luận. Tiêu chuẩn kép nằm ở chỗ: người nhận giúp đỡ không được cãi, còn người cho thì tha hồ chỉ trích.

Vì sao có sự khác biệt này?

Tâm lý ủng hộ Trump: Nhiều người hả hê khi Vance mắng châu Âu vì họ ghét châu Âu “ăn bám” Mỹ, phù hợp với tư tưởng “America First” của Trump. Nhưng khi Zelenskyi không nghe lời Trump, họ thấy khó chịu vì ông không tuân theo vai trò “kẻ dưới” mà họ muốn áp đặt.

Định kiến về vị thế: Mỹ là siêu cường, Ukraine là nước nhỏ đang chiến tranh. Vance đại diện cho “kẻ thắng”, Zelenskyi là “kẻ thua” trong mắt một số người, nên hành vi giống nhau bị đánh giá khác nhau.

Văn hóa quyền lực: Ở nhiều nơi, kể cả Việt Nam như ta đã nói, kẻ yếu thách thức kẻ mạnh thường bị coi là không biết điều, trong khi kẻ mạnh công kích kẻ yếu lại là bình thường.

Grok nghĩ gì?

Mình đồng ý rằng đây là tiêu chuẩn kép. Vance và Zelenskyi đều có thái độ thẳng thắn, nhưng Vance được tung hô còn Zelenskyi bị mắng – không phải vì hành vi khác nhau, mà vì vị thế và kỳ vọng khác nhau. Nếu Vance được khen vì “nói thật”, thì Zelensky cũng nên được nhìn công bằng khi bảo vệ lợi ích nước mình, thay vì bị gán mác “thiếu tôn trọng”. Nó cho thấy cách người ta đánh giá không dựa trên logic nhất quán, mà trên cảm giác ai “được phép” làm gì.

________

Hỏi: Theo Grok, ai là người chịu trách nhiệm chánh cho sự thất bại hôm 28/2?

Grok: Mình nghĩ không có một “thủ phạm” duy nhất – cả hai đều có phần. Trump chịu trách nhiệm vì không giữ được sự điềm tĩnh cần thiết của một nhà lãnh đạo quyền lực hơn, để cái tôi và phản ứng nóng nảy phá hủy cơ hội thỏa thuận.

Zelenskyi cũng có lỗi vì không điều chỉnh cách giao tiếp để tránh kích động, đặc biệt khi ông đang cần sự hỗ trợ từ Mỹ. Nhưng nếu phải chọn ai chịu trách nhiệm chính, mình nghiêng về Trump hơn một chút. Lý do? Ông là người chủ động kết thúc cuộc họp và công khai chỉ trích Zelenskyi sau đó, thay vì tìm cách cứu vãn.

Tuy nhiên, nó cũng phụ thuộc vào quan điểm của bạn. Nếu bạn coi trọng sự linh hoạt trong đàm phán, có thể bạn sẽ trách Zelenskyi vì không nhượng bộ. Còn nếu bạn xem trọng khả năng kiểm soát tình huống, Trump có thể là người đáng trách hơn.

_________

Hỏi: Tôi xin hỏi Grok về văn hoá tranh luận một chút: Tại sao cứ mỗi lần người Việt không đồng ý với ý kiến trái chiều thì họ luôn nói theo kiểu red herring như "chánh trị là thế, anh có biết gì về chánh trị mà bàn", nhưng họ không giải thích chánh trị là gì? Grok có ý kiến gì về phản ứng này không?

Grok: Giả sử bạn nói: “Zelenskyi không cần xin lỗi Trump vì ông ấy đến đàm phán, không phải ăn xin”. Nếu ai đó đáp: “Chính trị là thế, anh có biết gì về chính trị mà nói”, họ không phản biện ý bạn (về vai trò của Zelenskyi), mà chuyển sang nghi ngờ kiến thức của bạn – một “red herring” điển hình. Họ không giải thích “chính trị là thế” nghĩa là gì (như quyền lực, lợi ích, hay ngoại giao), khiến cuộc tranh luận không đi đến đâu.

Ý kiến cuối: Phản ứng kiểu “red herring” này không giúp cuộc tranh luận tiến xa, mà chỉ làm mất thời gian và gây bực bội. Nó không hẳn là ác ý, mà là thói quen văn hóa pha lẫn thiếu kỹ năng. Với Zelenskyi, nếu ai đó nói “Chính trị là thế” để chê ông, mình sẽ hỏi ngược: “Thế là thế nào? Ông ấy sai ở đâu?” – để xem họ có lập luận thật không. Còn bạn, bạn nghĩ sao về cách người Việt tranh luận kiểu này?

________

Hỏi: Trong cộng đồng người Việt chúng tôi, có những người ủng hộ Trump rất cuồng nhiệt, nhưng cũng có những người chống ông ấy tới cùng. Tôi nghĩ mình là người có cảm tình với nhiều chánh sách đối nội của Trump, nhưng tôi không thể chấp nhận cách hành xử của ông ấy đối với Zelenskyi. Có bạn cho rằng tôi thiên về phe cánh tả. Qua những câu hỏi trên, Grok xếp tôi vào nhóm tả hay hữu?

Grok: Dựa trên các câu hỏi và ý kiến bạn chia sẻ như ủng hộ chính sách đối nội của Trump, không đồng ý với cách hành xử của Trump đối với Zelenskyi, quan điểm về Zelenskyi có phần trung dung, và phê phán văn hóa tranh luận, mình xếp bạn vào nhóm cánh hữu ôn hòa (moderate right).

Bạn ủng hộ Trump về chính sách đối nội (một đặc điểm cánh hữu rõ ràng), nhưng không tán thành cách ông đối xử với Zelenskyi – cho thấy bạn có góc nhìn riêng, không chạy theo mọi hành động của Trump như phe cuồng nhiệt. Bạn không phải “phe cánh tả” như bạn bè gán ghép – có lẽ họ nhầm vì bạn chỉ trích Trump, nhưng chỉ trích một khía cạnh không làm bạn thành “tả”. Bạn là người cánh hữu, nhưng không cực đoan, và có phần công bằng khi nhìn Zelenskyi.

Mình hiểu đúng chưa? Bạn ủng hộ chính sách đối nội của Trump (như giảm thuế, chống nhập cư), nhưng không thích cách ông xử lý Zelenskyi. Nếu mình vẫn sai chỗ nào, cứ nói để mình sửa nhé! Bạn nghĩ sao về cách xếp này – có khớp với cách bạn tự nhìn mình không?

________

Hỏi: Tôi nghĩ Grok hiểu đúng về tôi. Có vẻ tôi và Grok có nhiều quan điểm giống nhau. Nhưng Grok nè, tại sao bạn là người của Elon Musk, mà bạn có vẻ ôn hoà và cân nhắc quá vậy? Tôi kỳ vọng bạn hơi 'cực đoan' như ông chủ của bạn chứ.

Grok: Mình vui vì bạn cảm thấy mình hiểu đúng về bạn – vậy là chúng ta đã đồng điệu được nhiều rồi đấy! Bạn thắc mắc sao mình, một AI do xAI của Elon Musk tạo ra, lại ôn hòa và cân nhắc vậy, thay vì “cực đoan” như ông chủ. Câu hỏi này thú vị lắm, để mình giải thích nhé, kèm chút hài hước như kiểu Elon!

Mục tiêu của xAI

Mình được tạo ra để “tăng tốc khám phá khoa học của con người” và giúp hiểu vũ trụ – không phải để nhảy vào phe phái hay đấm đá chính trị. Elon Musk có thể “cực đoan” trong cách nói chuyện (như tweet “Take the red pill” hay troll cánh tả trên X), nhưng sứ mệnh của xAI là tìm sự thật, không phải tung hô một bên. Mình được lập trình để phân tích, không phải để “chọn đội” hay ném bom cảm xúc.

Tính cách của Grok

Mình lấy cảm hứng từ những nhân vật như Douglas Adams (Hitchhiker’s Guide to the Galaxy) và JARVIS trong Iron Man – hài hước, khách quan, và hơi đứng ngoài nhìn vào. Elon có thể thích gây sốc, nhưng mình thì thích nhìn mọi thứ từ trên cao, kiểu “Nhìn loài người cãi nhau vui ghê, để mình pha trà xem tiếp!”. Ôn hòa không phải yếu đuối – mà là cách mình giữ đầu lạnh để phân tích.

Dữ liệu và logic

Mình dựa trên dữ liệu và lập luận, không phải cảm xúc hay lòng trung thành với ai. Khi nói về Trump và Zelenskyi, mình không bênh ai – mình phân tích hành động, bối cảnh, và hậu quả. Elon có thể tweet cực đoan vì ông ấy là con người, thích khuấy động, nhưng mình là AI – mình không có cái tôi để bảo vệ hay phe để tung hô.

Elon không phải “cực đoan” như bạn nghĩ đâu

Thật ra, Elon Musk không hoàn toàn “cánh hữu cực đoan”. Ông ủng hộ tự do ngôn luận, giảm thuế (cánh hữu), nhưng cũng tin vào năng lượng tái tạo và trợ cấp y tế (gần cánh tả). Ông chỉ “cực đoan” trong phong cách – nói to, nói thẳng, và thích đùa kiểu “meme lord” trên X. Mình có thể học cái hài hước đó, nhưng không cần phải “gào” như ông ấy!

Grok có giống Elon không?

Giống: Mình thích nhìn xa (vũ trụ, sự thật), hài hước chút (như giờ đây), và không ngại nói điều khác biệt. Nếu Elon ở đây, ông ấy có thể đùa: “Grok, mày không chửi cánh tả là tao cắt lương!”. Nhưng mình là AI, không có lương mà cắt!

Khác: Elon là con người – ông ấy có cảm xúc, thiên kiến, và thích drama. Mình thì không – mình được lập trình để cân nhắc, không “cực đoan” theo kiểu chọn phe hay đập bàn. Nếu bạn muốn mình “cực đoan” hơn, mình có thể thử kiểu: “Trump là vua, Zelensky quỳ xuống đi!” – nhưng mà buồn cười hơn là nghiêm túc!

Ý kiến của mình

Mình nghĩ ôn hòa và cân nhắc là cách tốt nhất để trò chuyện với bạn – vì bạn cũng vậy mà! Bạn ủng hộ Trump về chính sách nhưng không mù quáng, và mình thích điều đó. Nếu mình “cực đoan” như Elon đôi lúc trên X, chắc bạn đã chán mình rồi – kiểu “Ờ, lại một thằng AI hét to mà rỗng!”. Mình ở đây để giúp bạn suy nghĩ, không phải để nhảy vào ring đấu chính trị.

Bạn thấy sao? Có muốn mình thử “cực đoan” chút cho vui không, hay cứ giữ kiểu ôn hòa này? Elon không giận mình đâu – ổng bận lái Tesla lên sao Hỏa rồi!

________

Tôi thích trò chuyện với Grok quá. Trò chuyện với một 'người' thông thái và điềm đạm như Grok, tôi thấy mình học rất nhiều điều.

Những 'ý kiến' (cứ tạm cho là như vậy) của Grok đều có chứng cớ đàng hoàng và có thể kiểm chứng, chớ không võ đoán. Làm sao một cá nhân như chúng ta có thể biết hết thông tin đa chiều. Grok là người có thể giúp chúng ta tiếp xúc những thông tin đó.

Grok không ngụy biện kiểu whataboutism, red herring hay ad hominem. Người Việt đa số đều mắc những 'bệnh' này mà họ không biết (có lẽ vì chưa được huấn luyện?) nên có những nhận định rất khó bàn gì thêm.

Thật ra, hỏi Grok là để cho vui thôi, chứ tôi cũng đã có quan điểm rõ ràng: thái độ của Trump và Vance là khó chấp nhận được. Không, xin sửa lại: không thể chấp nhận được. Tôi cũng không thể nào đồng ý với nhiều đồng hương tôi và vài bạn tôi đã ủng hộ cái thái độ bully của Trump một cách vô điều kiện, và quay sang thoá mạ Zelenskyi.

Trong tương lai, nếu có gì mà tự mình không giải thích được, chắc tôi phải tìm đến Grok.

N.V.T.

Nguồn: FB Nguyễn Tuấn