Bauxite Việt Nam

Nguyễn Ngọc Chu

Với sự lên tiếng mạnh mẽ của dư luận, ngày 13/8/2025 VKSND tỉnh Hưng Yên đã thay đổi biện pháp ngăn chặn từ tạm giam sang cấm đi khỏi nơi cư trú đối với anh Thái Khắc Thành, người bị tuyên phạt 6 năm tù giam vì nuôi, nhân giống 13 con gà lôi và đem đi bán [1]. 

Trong một động thái tương tự, ngày 16/8/2025 VKSND khu vực 5, tỉnh Cà Mau đã cho tại ngoại đối với ông Trần Văn Tâm bị kết án 7 năm tù giam. Hiệu trưởng Trần Văn Tâm bị quy tội tham ô 10,7 triệu đồng, do tự làm đồ dùng cho Nhà trường nên không có hoá đơn, phải mua hoá đơn ngoài để hợp thức chi phí. Thầy giáo Trần Văn Tâm được cho tại ngoại sau 1 năm 1 ngày bị tạm giam [2].

Việc sửa sai của VKSND tỉnh Hưng Yên và VKSND khu vực 5, tỉnh Cà Mau là đáng hoan nghênh. Nhưng bản án vẫn còn ở phía trước. Toà án tỉnh Hưng Yên và Toà án tỉnh Cà Mau sẽ xử anh Thái Khắc Thành và thầy Hiệu trưởng Trần Văn Tâm như thế nào đây trong phiên phúc thẩm sắp tới? 

Mong muốn một phán quyết công bằng cho cả hai. Đặc biệt là đối với Thầy Trần Văn Tâm vì đã bị ngồi tù 1 năm 1 ngày. Toà án tỉnh Cà Mau có can đảm để thừa nhận Toà sơ thẩm đã sai, và 366 ngày ngồi tù của thầy Trần Văn Tâm cần được đền bù? 

Thật khó. Bởi vì như Phó Ban chỉ đạo Cải cách tư pháp TƯ Lê Thị Thu Ba có lần đã thừa nhận:

“Thậm chí có những trường hợp lỡ bắt rồi, vẫn phải xử một tội nào đó, tuyên một hình phạt nào đó cho tương xứng" [3]. 

Trước nữa, cố Chủ nhiệm Uỷ ban Pháp luật Quốc hội, luật sư Ngô Bá Thành từng phát biểu: “Đã bắt thì phải có tội. Không thể bắt rồi lại thả, như thế là mất uy tín của pháp luật”, "Ở Việt Nam ta đã có cả một rừng luật nhưng khi xét xử lại dùng luật rừng!" [4].

Việc sửa sai biện pháp ngăn chặn chỉ là một khía cạnh. Tổng thể, tại sao lại có án oan như của ông Trần Văn Tâm, anh Thái Khắc Thành và nhiều trường hợp khác nữa? 

Phải chỉ ra nguyên nhân để có biện pháp chữa trị tận gốc. Trong số đó, các nguyên nhân chính bao gồm:

1. Lỗ hổng của Luật pháp xuất phát từ soạn thảo Luật.

2. Sự “bẻ cong” Luật pháp do cố ý.

3. Trình độ yếu kém của người tham gia tố tụng.

4. Sự phức tạp của vụ việc vượt ra ngoài năng lực của cơ quan tố tụng.

Qua hai vụ án – tự làm dụng cụ của thầy Trần Văn Tâm và nuôi gà Lôi của anh Thái Khắc Thành, trong khuôn khổ bài viết này, xin đề cập ngắn gọn đến “Lỗ hổng của Luật pháp” do người soạn Luật tạo ra.

I. KHUNG HÌNH PHẠT RỘNG, KHÔNG CHI TIẾT, CHỨA THÀNH TỐ MƠ HỒ

Án oan 7 năm tù của thầy giáo Trần Văn Tâm và 6 năm tù của anh Thái Khắc Thành không chỉ đến từ cơ quan tố tụng, mà còn có nguyên nhân từ cơ quan soạn Luật. 

KHUNG HÌNH PHẠT RỘNG, KHÔNG CHI TIẾT

Khung hình phạt rộng, không chi tiết mang đến án oan nặng không chỉ cho mỗi ông Trần Văn Tâm mà còn nhiều người khác nữa. Trong số đó đang đợi chờ là anh Thái Khắc Thành ở Thịnh Sơn, Đô Lương, Nghệ An. Do bán 10 con gà lôi trắng con, giá 500 000 đồng/con với tổng số tiền 5 triệu đồng, anh Thái Khắc Thành bị kết án 6 năm tù giam vì “vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm” theo Điều 244, Bộ luật Hình sự (BLHS) 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017).

Ở đây, chưa bàn đến khía cạnh ít hiểu biết về luật cấm nuôi động vật quý hiếm của anh Thái Khắc Thành. Cũng không đề cập đến hoàn cảnh vì kiếm sống mà anh Thành đã nuôi gà Lôi trắng bán lấy lời, dẫn đến vi phạm pháp luật. Càng chưa bàn đến khía cạnh tích cực, dù chưa được cấp phép, thì dầu sao anh Thái Khắc Thành cũng đã nhân giống làm tăng số lượng gà Lôi trắng, thực chất, đã có công trong việc cứu gà Lôi trắng khỏi bị diệt chủng. Xa hơn nữa, chưa bàn đến là việc nuôi hổ như ở Thái Lan.

Khung hình phạt từ 1-15 năm tù là quá rộng đối với Điều 244. Dễ dẫn tới chênh lệch án lớn cho các vụ tương tự, tạo ra khoảng trống cho tiêu cực.

Ở mặt khác, cách phân loại hành vi của Việt Nam cũng khác với các nước. Áp dụng chung một điều cho cả săn, giết, nuôi, buôn bán. Trong khi đó Nhật Bản chia rõ theo loại hành vi, mỗi loại có khung riêng; Pháp quy định tội cụ thể cho từng hành vi: bắt, vận chuyển, buôn bán; Mỹ cũng phân định rõ ràng theo các loại hành vi, quy mô, số lượng cụ thể, phân biệt hình phạt cho cá nhân và cho doanh nghiệp, hình phạt cho doanh nghiệp nặng hơn. 

Rõ ràng săn bắt gà Lôi trắng, giết gà Lôi trắng, rất khác xa với nuôi gà Lôi trắng, phát triển giống gà Lôi trắng. Không thể đánh đồng nuôi và giúp sinh sản gà Lôi trắng với săn bắt giết gà Lôi trắng. Một bên là cứu sống. Một bên là tận diệt. 

Việc ghép đồng loạt “Săn bắt, giết, nuôi, nhốt, vận chuyển, buôn bán” động vật quý hiếm vào một khung tội là hoàn toàn bất hợp lý, là một trong những nguồn cơn dẫn đến oan sai. Chính sự “gộp tất cả vào một mớ” đã đưa anh Thái Khắc Thành đến nguy cơ lĩnh án 6 năm tù. Trong khi ở các nước, hành vi của anh Thái Khắc Thành chỉ bị phạt hành chính. 

KHUNG HÌNH PHẠT NẶNG 

Hành vi “Săn, bắt, giết, nuôi, buôn bán trái phép động vật Nhóm IB hoặc Phụ lục I CITES” theo Điều 244, Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017) của Việt Nam có khung hình phạt hình sự từ 1-15 năm tù, phạt tiền từ 50 triệu – 2 tỷ đồng.

Khung hình phạt tương ứng của:

- Nhật Bản: Phạt tù cao nhất là 5 năm, phạt tiền tối đa 5 triệu yên, quy ra tiền Việt Nam khoảng 850 triệu đồng.

- Pháp: Phạt tù cao nhất là 3 năm, phạt tiền tối đa 150 000 Euro, quy ra tiền Việt Nam khoảng 4 tỷ đồng.

- Mỹ: Phạt tù cao nhất là 5 năm, phạt tiền tối đa 250 000 USD, quy ra tiền Việt Nam khoảng 6 tỷ đồng.

Để thấy rằng khung hình phạt hình sự về tù đày của Việt Nam rất nặng, cao gấp 3 -5 lần các nước Nhật, Pháp, Mỹ.

Về mặt phạt tiền, hình phạt Việt Nam cũng vô cùng khắc nghiệt. So với thu nhập GDP/ đầu người, hình phạt tiền của Việt Nam gấp 1 860%, trong khi Nhật – 81%, Pháp – 326% và Mỹ - 321%.

KHUNG HÌNH PHẠT CHỨA ĐỰNG THÀNH TỐ MƠ HỒ

Chỉ có 10,7 triệu đồng, nhưng ông Trần Văn Tâm bị kết án 7 năm tù do áp dụng kết luận “ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự, an toàn xã hội” tại Điểm e Khoản 2 Điều 353 BLHS. Kết luận “ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự, an toàn xã hội” là mơ hồ, không xác định được. Càng không thể làm thước đo để buộc phải ngồi 7 hay 8 hay 9 năm tù. Cần phải có định lượng chi tiết, chặt chẽ, không để thẩm phán hay điều tra viên kết tội theo quan điểm riêng, giảm rủi ro tuỳ tiện, tránh tiêu cực trong xét xử.

BLHS còn nhiều điều khoản chứa các thành tố mơ hồ. Chẳng hạn như “Điều 173 – Tội trộm cắp tài sản”:

- Khung cơ bản: 6 tháng – 3 năm tù (giá trị tài sản ≥2 triệu đồng).

- Khung tăng nặng: 2–7 năm tù nếu tài sản ≥50 triệu đồng hoặc chỉ cần “gây ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự”.

“Ảnh hưởng xấu” là khái niệm mơ hồ, dễ bị suy diễn. Một vụ trộm nhỏ (ví dụ lấy tài sản 3 triệu) vẫn có thể bị đẩy lên khung 2–7 năm nếu điều tra viên lập luận “gây mất an ninh khu phố”. 

Hay như “Điều 331 – Lợi dụng các quyền tự do dân chủ xâm phạm lợi ích của Nhà nước”:

- Khung cơ bản: 6 tháng – 3 năm tù.

- Khung tăng nặng: 2–7 năm tù nếu “gây ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự, an toàn xã hội”.

“Gây ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự, an toàn xã hội” là các khái niệm mơ hồ. Nếu không định nghĩa rõ “lợi dụng” và “ảnh hưởng xấu” sẽ dẫn dễ áp dụng chủ quan, và khung hình phạt sẽ bị tăng nặng. 

II. ĐỀ XUẤT

1. Muốn vươn mình theo kịp các nước phát triển, thì “Luật Pháp phải vươn mình trước”.

Những nhà soạn thảo Luật phải xoá bỏ các lỗ hổng trong các Bộ Luật, để không cho phép cơ quan tố tụng vận dụng Luật theo quan điểm cá nhân, dẫn đến oan sai. Trong số đó rất cấp thiết là: Khung hình phạt hẹp, quy định chi tiết cụ thể cho từng hành vi; định lượng rõ ràng; không chứa đựng các thành tố mơ hồ. Khung rộng, chứa đựng các khái niệm mơ hồ khiến quyết định mức án phụ thuộc nhiều vào ý chí chủ quan của điều tra viên, kiểm sát viên, thẩm phán, tạo nguy cơ án oan và là mảnh đất cho tiêu cực, hối lộ.

2. Luật ban ra để pháp trị nghiêm minh, nên phải công bằng, mang tính răn đe, không hà khắc. 

Có các điều khoản của BLHS nước ta, như đã dẫn chứng ở trên, rất hà khắc so với các nước.

3. Mạnh mẽ áp dụng trí tuệ nhân tạo trong xét xử.

Ở đâu chúng ta cũng kêu gọi số hoá, áp dụng tiến bộ công nghệ. Nhưng nghành Toà án là nơi chậm áp dụng tiến bộ công nghệ, cụ thể là trí tuệ nhân tạo. Nếu AI được áp dụng trong xử án, chắc chắn đã không xẩy ra các kết luận như trong các vụ án Trần Văn Tâm và Thái Khắc Thành.

GỬI GẮM

Thay đổi biện pháp ngăn chặn chỉ là bước đầu. Thầy Hiệu trưởng Trần Văn Tâm cần có một phán xét công bằng, trả lại danh dự cho Thầy trong mắt học trò. Anh Thái Khắc Thành cần có một phán xét công bằng, lấp lỗ hổng của Luật pháp.

Nhiều người còn nhớ đến tích Đào Chu Công cứu con mà mất con. Người con thứ hai của Đào Chu Công phạm tội bị kết án tử hình ở nước Sở. Chu Công sai người con thứ ba mang tiền sang gặp bạn cũ Trang Sinh để cứu con. Nhưng người con Cả nằng nặc xin đi, lại được mẹ nói hộ, nên Chu Công buộc lòng nghe theo. Sau khi con Cả đi, Chu Công nói với vợ: “Thằng Ba đi thì thằng Hai sống. Thằng Cả đi thì thằng Hai chết”.

Ngừoi con Cả mang tiền sang gặp Trang Sinh. Trang Sinh nhận túi tiền và dặn: “Về ngay, không được ở lại nước Sở”. Trang Sinh chỉ nhận tiền cho con cả Đào Chu Công thấy được việc, định bụng xong việc sẽ trả lại cho Đào Chu Công. 

Trang Sinh đến gặp vua Sở khuyên vua Sở đại xá cho thiên hạ. Lệnh được ban ra. Con trai Cả Đào Chu Công không về nước, nghe tin vua Sở ban lệnh ân xá, tìm đến Trang Sinh đòi lại túi tiền vì không nghĩ rằng đấy là công của Trang Sinh. Trang Sinh trả lại túi tiền, nghĩ mà hổ thẹn, tâu lại với vua Sở rằng “có kẻ vì ăn tiền của Đào Chu Công mà tâu xin ấn xá cho con Đào Chu Công. Nên chém đầu con Đào Chu Công, và vẫn giữ lệnh ân xá để ban ơn thiên hạ”. Người con thứ hai của Đào Chu Công bị tử hình.

Khi biết tin con thứ hai bị tử hình, vợ hỏi Đào Chu Công tại sao biết trước. Chu Công nói: “Thằng Ba lớn lên trong giàu có, nên không tiếc tiền. Thằng Cả lớn lên trong nghèo đói thì tiếc tiền. Thằng Ba đi thì thằng Hai sống. Thằng Cả đi thì thằng Hai chết”.

Người soạn Luật lớn lên trong môi trường hà khắc, tự đưa ra hình phạt hà khắc. Người xử phạt lớn lên trong môi trường hà khắc, tất xử phạt hà khắc. Người lớn lên trong môi trường hà khắc, thấy xử phạt hà khắc là bình thường.

TƯ LIỆU DẪN

[1] https://congly.vn/vu-an-ga-loi-o-hung-yen-trao-quyet-dinh...

[2] https://plo.vn/ong-hieu-truong-o-ca-mau-da-duoc-tai-ngoai...

[3] https://vietnamnet.vn/khong-de-goc-toi-khi-ghi-am-ghi...

[4] https://vi.wikipedia.org/.../B%C3%A0_Ng%C3%B4_B%C3%A1_Th...

N.N.C.

Tác giả  gửi BVN