Bauxite Việt Nam

Tác giả: Victor Sebestyen

Dịch giả: Phan Trinh

CHƯƠNG 33

BA LAN: ĐỐI LẬP TRUNG THÀNH

CHẤP NHẬN CHO BẦU CỬ - 35 GHẾ HẠ VIỆN VÀ 100 GHẾ THƯỢNG VIỆN - ĐẢNG ĐỒNG Ý, CÔNG ĐOÀN ĐỒNG Ý - PHẢI THỰC TẾ

***

Warsaw, Ba Lan. Thứ ba, ngày 4 tháng 4, năm 1989

CHẤP NHẬN CHO BẦU CỬ

1.

TẠI BA LAN, CAI TÙ VÀ CỰU TÙ đã đàm phán với nhau trong gần hai tháng qua. Ít nhất, một thỏa thuận lịch sử đã được chủ tịch Công đoàn Đoàn kết Lech Walesa và Chủ tịch nước Jaruzelski chấp thuận, dọn đường cho những cuộc bầu cử dân chủ đầu tiên trong khối Cộng sản sau hơn 45 năm.

Những cuộc đàm phán vừa qua là một quá trình khó khăn, thường đau đớn và cuối cùng không bên nào rời Bàn tròn mà hoàn toàn thỏa mãn. Nhưng cả hai đều biết họ có thể thuyết phục người phía mình chấp nhận nó.

*

35 GHẾ HẠ VIỆN VÀ 100 GHẾ THƯỢNG VIỆN

2.

Đối với nhà cầm quyền, thỏa thuận không có nghĩa là đầu hàng. Nhà nước cho phép hợp pháp hóa và công nhận Công đoàn Đoàn kết như một phe đối lập chính thức. Đối với Công đoàn Đoàn kết, thỏa thuận là một chiến thắng.

Nhưng sau bao nhiêu tuần tranh cãi mặc cả, điều tốt nhất mà nhóm thương lượng của Walesa giành được là một cuộc bầu cử tự do một nửa, mà thoạt nhìn, nó dường như đã được sắp xếp để bảo đảm phe Cộng sản không thể thua.

Sẽ có 35% ghế tại Hạ viện, gọi là Sejm, được bầu cử một cách tự do. Nhưng những ghế còn lại sẽ được dành riêng cho phe Cộng sản và các đồng minh của họ. Tất cả 100 ghế tại Thượng viện sẽ được bầu cử tự do, nhưng các thuật toán cho thấy Công đoàn Đoàn kết sẽ không thể nào chiến thắng hoàn toàn.

Những sắp xếp này được đưa ra dựa trên các cuộc bầu cử vừa xong tại Liên Xô chín ngày trước đó, lần đầu tiên cho phép các ứng cử viên đối lập được tranh cử. Các cuộc bầu cử đó cũng được sắp xếp để bảo đảm phe Cộng sản chiếm đa số trong Quốc hội, được gọi là Đại hội Đại biểu nhân dân, do Gorbachev thiết kế, dù kết quả là một nhóm không nhỏ những nhà bất đồng trước đây, trong số có nhà vật lý Andrei Sakharov, đã đắc cử.

Walesa rất không thích một phần của thỏa thuận liên quan đến việc thiết lập chức vụ Thổng thống, được tạo ra với ý định dành cho Jaruzelski, là người kiểm soát cả quân đội lẫn công an. Walesa nói với đại diện Cộng sản tại bàn thương lượng, Bộ trưởng Nội vụ Kiszczak, rằng: “Phải có một Thổng thống dân chủ hơn. Một nhiệm kỳ Tổng thống như ông đề xuất có lẽ sẽ mở đường cho một Tổng thống muôn năm và chỉ có thể loại bỏ bằng cách bắn bỏ … Chúng tôi không muốn kết cuộc lại bị dồn vào góc tường, tệ hại hơn cả thời Stalin”.

Nhưng sau đó, Walesa vẫn phải đồng ý, vì tin rằng một thỏa thuận không hoàn hảo thì tốt hơn là không có thỏa thuận nào hết. Ông có cái nhìn khôn ngoan hơn các cố vấn của mình khi thấy những tiềm năng có giá trị lịch sử đang mở ra cho Công đoàn Đoàn kết.[1]

*

ĐẢNG ĐỒNG Ý, CÔNG ĐOÀN ĐỒNG Ý

3.

Các đầu lĩnh Cộng sản không bao giờ tưởng tượng rằng họ sẽ mất quyền lực. Thủ tướng Rakowski nói với Tướng Jaruzelski: “Tôi không thấy đó là điều có thể xảy ra ở cuối chân trời. Chúng ta sẽ tạo ra vị thế để từ đó có thể chia sẻ quyền lực với phe đối lập … quá trình này sẽ mất 10 đến 15 năm”.

Jaruzelski đồng ý với thỏa thuận về bầu cử, mặc dù một số quan chức cao cấp khuyến cáo ông nên thận trọng. Giáo sư Wiatr, dạy chính trị học tại Đại học Warsaw và là một nhân vật quan trọng trong Đảng, cảnh báo rằng: “Những người cầm quyền đánh giá quá thấp tầm vóc phe đối lập. Họ thành nạn nhân của chính những mơ tưởng chủ quan của họ”.[2]

Walesa đồng ý với lịch trình bầu cử. Ông nói với người ủng hộ mình rằng Công đoàn Đoàn Kết sẽ được chia sẻ quyền lực “vào cuối thế kỷ này”. Bronislaw Geremek nói mục tiêu của các lãnh đạo Đảng là giữ ghế, tại các cuộc đàm phán “họ thường nói trần trụi rằng họ có quyền. Chúng tôi chỉ có thể trả lời rằng, đúng, nhưng đừng quên chúng tôi là nhân dân và đó là lý do tại sao các anh phải đến tìm chúng tôi … Chúng tôi khẳng định chúng tôi sẽ chấp nhận những cuộc bầu cử giới hạn lần này, nhưng chỉ lần này thôi, sẽ không bao giờ có lần thứ hai”.[3]

*

PHẢI THỰC TẾ

4.

Một số thành viên cực đoan của Công đoàn Đoàn kết tố cáo Walesa đã bán đứng Công đoàn. Anna Walentynowycz, người bị sa thải khỏi Xưởng đóng Tàu Lenin chín năm về trước và vụ sa thải chị đã châm ngòi cho cuộc cách mạng có tên Công đoàn Đoàn kết, đến nay không còn ở vị trí trung tâm của cuộc đấu tranh nữa, nhưng nhiều người vẫn nghe lời chị khi chị lên tiếng xin Công đoàn đừng ký thỏa thuận. Chị nói: “Cho tới trước khi đàm phán Bàn tròn bắt đầu, chủ nghĩa Cộng sản chỉ là cái xác đang chết dần”. Một thỏa thuận với chế độ bây giờ sẽ làm cái xác sống lại.

Walesa cho biết Đảng vẫn còn kiểm soát quân đội và công an, Liên Xô có thể xâm lăng Ba Lan nếu đế quốc của họ bị đe dọa, và Ba Lan đang bị bao vây bởi những nước Cộng sản chung quanh. Ông lặp đi lặp lại rằng Công đoàn Đoàn kết phải hết sức “thực tế”.[4]

5.

Thỏa thuận cuối cùng cũng được chấp thuận với cái bắt tay giữa Walesa và Kiszczak, tại Magdalenka, trước mặt một vị giám mục đưa tay ban phép lành theo nghi lễ Công giáo và đọc “nhân danh Cha, và Con, và Thánh thần”. Trước nghi lễ này, Kiszczak, một người Cộng sản vô thần cả đời trung kiên, một mật vụ đầy nghi hoặc, bỗng chết điếng, nhưng chỉ còn cách nhún vai, nhíu mày.

-----------

Dịch theo bản gốc tiếng Anh cuốn Revolution 1989 - The Fall of The Soviet Empire (Cách mạng 1989 - Đế quốc Xô-viết sụp đổ) của Victor Sebestyen, Pantheon Books, New York, 2009. Bản tiếng Việt này không phục vụ mục đích thương mại.

P.T.

[1] Như trích trong Robert Boyes, The Naked President (Secker and Warburg, London, 1994), tr. 192-6

[2] Jaqueline Hayden, Poles Apart: Solidarity and the New Poland (Irish Academic Press, 1944), tr. 137

[3] David Pryce-Jones, The War that Never Was (Weidenfeld & Nicolson, London, 1995), tr. 180

[4] Jaqueline Hayden, sđd, tr. 160

Dịch giả gửi BVN