Bauxite Việt Nam

Nguyễn Cao

Khúc đê bao hồ chứa số 10 của Nhà máy Ajkai bị vỡ. Ảnh: AP

Tuy không nghiêm trọng bằng vụ nổ nhà máy điện hạt nhân Chernobyl năm 1986 ở Ukraine, nhưng cách đối phó của nhà máy gây họa và thông tin dè dặt từ phía chính phủ khiến các nhà môi trường gọi vụ tràn bùn đỏ ở Hungary là Chernobyl đỏ

Vụ vỡ đê bao hồ chứa chất thải của Nhà máy Bauxite - Nhôm Ajkai Timfoldgyar Zrt (gọi tắt là Ajkai) gần thành phố Ajka, hạt Veszprem thuộc miền Tây Hungary, xảy ra lúc 12 giờ 25 phút (giờ địa phương) ngày 4-10-2010. Khúc đê bị vỡ nằm ở góc Tây Bắc hồ chứa số 10 của nhà máy. Một triệu mét khối bùn đỏ đã tràn ra ngoài.

Vụ tràn bùn đỏ tạo ra những đợt sóng cao 1-2 m quét qua các vùng lân cận, trong đó làng Kolontar và thị trấn Devecser bị thiệt hại nặng nhất. Nhiều xe du lịch và xe tải ở thị trấn bị lũ cuốn trôi. Ba ngày sau, lũ bùn lan tới Danube, con sông lớn thứ hai ở châu Âu.

Vỡ đê bao, thành hồ chứa chất thải bùn đỏ của Nhà máy Ajkai trở nên mong manh và có nguy cơ vỡ đê lần thứ hai làm tràn ra tiếp 500.000 m3 bùn đỏ. Chính quyền phải cấp tốc đắp con đê phụ cao 4-5 m và đã hoàn thành công trình này hôm 12-10. Một trong những yếu tố làm vỡ đê bao là mùa hè năm nay ởHungary đặc biệt ẩm ướt với nhiều trận mưa như trút nước.

Thách tắm

Sau sự cố vỡ đê bao, Tổng Giám đốc điều hành Zoltan Bakonyi của Công ty Kinh doanh và Sản xuất nhôm Magyar Aliminium (MAL), công ty mẹ của Nhà máy Ajkai, trấn an dân chúng rằng bùn đỏ không độc hại như báo chí nói. Ông cũng tuyên bố bùn đỏ không được xem là chứa các thành tố độc hại theo tiêu chuẩn của EU (Liên hiệp châu Âu).

Ông Bakonyi còn cam kết rằng lượng bùn đỏ tràn xuống hai con sông Torna và Marcal sau khi tàn phá các làng và thị trấn đã bị loãng trước khi đổ vào sông Raba, một nhánh của sông Danube xanh nổi tiếng. Do đó, không có gì mà phải hoảng sợ. Nói như thế chẳng khác nào nói các đám mây phóng xạ sau vụ nổ Nhà máy Điện hạt nhân Chernobyl không thể vượt ra khỏi biên giới Ukraine, theo tờ báo Pháp La Voix du Nord.

Tờ báo cũng tiết lộ một chi tiết thú vị: Ông Bakonyi nói dối trắng trợn đến mức ông Zoltan Illés, Bộ trưởng Môi trường Hungary, thách ông Bakonyi tắm trong hồ chứa bùn đỏ. Dĩ nhiên, ông Bakonyi không dám nhận lời.

Mãi đến ba ngày sau, ông tổng giám đốc mới thừa nhận độc tính vô cùng nguy hiểm của bùn đỏ đầy chất kiềm và kim loại nặng. Lời thú nhận này chỉ được đưa ra khi Thủ tướng Chính phủ Hungary tuyên bố vụ tràn bùn đỏ là "thảm họa môi trường chưa từng có ở Hungary".

Ngày 11-10, ông Zoltan Bakonyi đã bị bắt tạm giam để phục vụ công tác điều tra hình sự. Các nhà điều tra muốn ông làm rõ chuyện có hay không đê bao hồ chứa bùn đỏ đã bị rò rỉ nhiều tháng trước đó nhưng ban lãnh đạo nhà máy giấu nhẹm? Có hay không việc nhà máy tiếp tục đổ chất thải vào hồ dẫn đến vỡ đê bao?

Tổ chức WWF (Quỹ Bảo vệ Thiên nhiên Toàn cầu) đã công bố những bức không ảnh cho thấy hồ chứa bùn đỏ của Nhà máy Ajkai đã bị rò rỉ từ nhiều tháng trước. Sự cố vỡ đê bao chỉ có thể xảy ra trong trường hợp nó không được bảo dưỡng đúng kỹ thuật và hồ chứa bị quá tải.

Những dân làng Kolontar đầu tiên đến tạm cư tại Cung Thể thao Hall ở Ajka ngày 9-10. Ảnh: AP

Độc cỡ nào?

Nhôm được sản xuất từ bauxite. Quy trình sản xuất nhôm được ông Karl Bayer phát triển từ năm 1888 nói chung, theo hai bước. Bước một, xử lý bauxite bằng sodium hydroxide trong nhiệt độ và áp suất cao. Phản ứng hóa học cho ra sodium aluminate sẽ được xử lý tiếp ở bước hai cho ra nhôm và cặn bùn có màu đỏ đặc trưng của oxide sắt III chiếm 40%-45% thành phần của chất thải. Chất cặn này có độ kiềm rất cao, sau đó được gạn lọc và cho vào hồ chứa ngoài trời. Nhà máy Ajkai có nhiều hồ chứa tổng cộng khoảng 30 triệu tấn bùn đỏ.

Sản xuất 1 tấn nhôm thải ra 3 tấn bùn đỏ. Trong bùn đỏ có nhiều kim loại nặng (cao gấp 7 lần trong đất thường), cyanur và thạch tín, toàn những thứ cực kỳ độc hại với hệ sinh thái nói chung và con người nói riêng.

Theo thông tin của Tổng cục Xử lý Thảm họa Quốc gia (NDGDM) của Hungary, bùn đỏ có thể làm phỏng da nếu không được rửa ngay bằng nước sạch mặc dù nạn nhân có mặc quần áo do chất kiềm nồng độ cao.

Thị trưởng Devecser xác nhận có khoảng 90 người nhập viện vì bị phỏng hóa chất ở da và mắt. Hơi bùn đỏ cũng làm ngứa mắt. Bùn đỏ xâm nhập cơ thể sẽ làm tổn thương các cơ quan nội tạng. Bùn đỏ khô sẽ biến thành bụi đỏ. Hít vào sẽ bị ung thư phổi.

Các chuyên gia về chất thải cảnh báo trong vài năm tới, ở khu vực bị lũ bùn đỏ, số người mắc bệnh ung thư và các bệnh thuộc hệ thần kinh do tác động lâu dài của bùn đỏ sẽ tăng nhanh.

Hiện nay, các chuyên gia quốc tế đang đánh giá nguy cơ bùn đỏ gây ô nhiễm nước ngầm, trên mặt đất và trong không khí khi bùn đỏ khô lại biến thành bụi đỏ rất mịn.

Theo hai tổ chức bảo vệ môi trường quốc tế có uy tín là WWF và Greenpeace (Hòa bình xanh), hệ sinh thái của hai con sông Torna và Marcal đã hoàn toàn bị phá hủy.

Đài BBC cho biết theo tính toán sơ khởi của chính phủ Hungary, công tác làm sạch bùn đỏ sẽ kéo dài ít nhất một năm với chi phí khổng lồ.

N. C.

Nguồn: NLD