Bauxite Việt Nam

Thường Sơn

Nhà báo tự do ở Tp HCM

“Tình hình kinh tế xã hội đang ở tình trạng xấu nhất từ năm 1991 đến nay” - vào đầu tháng 10/2011, ông Lê Đăng Doanh, nguyên viện trưởng Viện quản lý kinh tế trung ương đã bình luận như vậy.

Không phải vô cớ mà vào cuối tháng 10/2011, một bản kiến nghị từ một cuộc hội thảo về kinh tế vĩ mô Việt Nam đã được Ủy ban Kinh tế Quốc hội gửi đến Quốc hội. Xét về tinh thần và nội dung, đây là một sự kiện chưa có tiền lệ.

Vẻ độc đáo của bản kiến nghị này là lần đầu tiên từ trước đến nay, hàng loạt điểm kiến nghị về xóa bỏ mọi ưu đãi đối với doanh nghiệp nhà nước như không khoanh nợ, giãn nợ, chấm dứt kinh doanh “tay trái” đối với bất kỳ doanh nghiệp nhà nước nào… đã được đại biểu Quốc hội nêu ra một cách không khoan nhượng.

Những nghịch lý phát triển

Sau cuộc khủng hoảng kinh tế năm 2008, được xem là hệ quả đương nhiên từ khủng hoảng kinh tế thế giới, huyết mạch tài chính Việt Nam lại một lần nữa bị thử thách nghiêm trọng với nhiều vụ đổ bể nợ nần trong khối doanh nghiệp.

Câu chuyện thua lỗ đến 4,4 tỷ USD của Vinashin vào năm 2009, tương đương đến 4,5% GDP Việt Nam, là tâm điểm mà người ta bắt buộc phải đề cập như một minh họa không thể thiếu. Nhưng không thể đổ lỗi hoàn toàn cho khách quan như nhiều trường hợp mà căn bệnh chủ quan duy ý chí không còn phù hợp với thực tiễn.

Thực tế, khả năng quản trị đầu tư, quản trị tài chính và không thể không nói đến quản trị rủi ro của phần lớn doanh nghiệp nhà nước là yếu kém.

Chính vì thế mà dù được ưu đãi quá nhiều về nguồn nhân lực, tài lực cùng thế lực độc quyền, khối doanh nghiệp này vẫn bộc lộ những điểm yếu chết người, kìm hãm sự phát triển bền vững và minh bạch của nền kinh tế Việt Nam trong nhiều năm qua, khiến cho nền kinh tế này đang trong “tình trạng xấu nhất” như nhà nghiên cứu Lê Đăng Doanh đã đánh giá.

Nhưng ở Việt Nam vẫn luôn tồn tại những nghịch lý về sự phát triển không ngừng, không biết mệt mỏi trong bối cảnh suy thoái. Những nhân vật phản diện trên sân khấu phát triển nghịch lý ấy chính là giá xăng dầu và giá điện.

"Ở Việt Nam vẫn luôn tồn tại những nghịch lý về sự phát triển không ngừng, không biết mệt mỏi trong bối cảnh suy thoái. Những nhân vật phản diện trên sân khấu phát triển nghịch lý ấy chính là giá xăng dầu và giá điện".

Hãy nhìn ngược về đầu năm 2011, khi những bà nội trợ kêu trời vì giá thực phẩm và rau quả tăng đến 50% hoặc có mặt hàng tăng gấp đôi chỉ trong vài tháng. Đến tháng 5-6/2011, chỉ số giá tiêu dùng (CPI) đã lập mức kỷ lục trên 3%/tháng. Số doanh nghiệp phá sản cao gấp đôi cùng kỳ năm 2010.

CPI tăng do vàng thế giới và kéo theo giá vàng trong nước chăng?

Đó chỉ là một yếu tố, chứ không phải tất cả. Bằng mô hình tính toán Leontief, một số nhà khoa học Việt Nam đã xác định được tác động của đợt tăng giá xăng dầu các loại ngày 29/3/2011 đã làm cho chỉ số CPI tăng khoảng 1,6%!

Một cách chính xác, tác động của giá xăng dầu đã chiếm hết phân nửa tỷ lệ tăng CPI hàng tháng. Và chính xác hơn nữa, việc tăng giá xăng dầu, hơn bất cứ yếu tố nào khác, là thủ phạm chính tạo nên lạm phát, càng làm cho kinh tế Việt Nam què quặt hơn.

Nhóm lợi ích nào?

Cũng vào đầu năm 2011, cụm từ “nhóm lợi ích” bắt đầu được nhắc lại, nhưng với tần suất cao hơn hẳn thời gian trước đó.

Khác với quan niệm đa dạng và đa loại hình tại các nước phát triển, “nhóm lợi ích” ở Việt Nam lại thường được hiểu nôm na là nhóm những người giàu – bao gồm các đại gia và những quan chức được người dân liệt vào tầng lớp “tư sản đỏ”. Còn với giới nghiên cứu và báo chí trong nước, tự thân cụm từ đó đã thể hiện mối liên hệ hữu cơ, hay nói cách khác là mối quan hệ cấu kết giữa hai thành phần tư sản tư nhân và “tư sản đỏ” nhằm trục lợi.

Đợt tăng giá xăng dầu mang hàm ý “đổ thêm dầu vào lửa” vào tháng 3/2011 được cho phép bởi Bộ Tài chính, khi đó bộ trưởng là ông Vũ Văn Ninh (hiện nay ông Ninh là phó thủ tướng). Nhưng để có được quyết định đó, lại cần phải căn cứ vào ý kiến của Bộ Công thương.

Với Bộ Công thương, nhiều người dân Hà Nội đã dùng cách nói ẩn dụ về hình ảnh “ruột rà” giữa bộ này với Tổng công ty xăng dầu (Petrolimex). Chủ nghĩa thân quen đã phát triển theo chiều rộng và cũng đã đủ sâu để bất chấp xu thế giảm giá dầu trên thế giới, giá xăng dầu ở Việt Nam vẫn được cấp số cộng một cách đều đặn.

Vì thế, bất chấp việc Petrolimex thua lỗ đến 10.700 tỷ đồng trong năm 2008, nghịch lý phát triển trong suy thoái ở Việt Nam vẫn diễn ra theo logic hết sức tự nhiên của nó. Nhóm lợi ích xăng dầu, dưới sự bảo bọc của Bộ Công thương, ngày càng trở nên một thách thức đối với “thị phần” an sinh xã hội càng lúc càng bị co hẹp ở Việt Nam, không khác gì việc Tổng thống Mỹ Obama đã phải thừa nhận về sự ích kỷ của những ông chủ Phố Wall.

Điện là một trong những mặt hàng mới nhất vừa tăng giá

Nhưng sự nghịch lý do nhóm lợi ích tạo ra vẫn chưa dừng ở đó. Vào tháng 10/2011, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) lại tiếp tục thách thức dư luận với đề nghị tăng giá điện thêm 13%. Chưa tính đến khả năng đề nghị này được thông qua, từ năm 2007 đến nay, giá điện đã tăng khoảng 50%, góp phần làm cho các doanh nghiệp sản xuất lâm vào tình trạng khốn đốn.

Một lần nữa, Bộ Công thương lại nói “Có” với đề xuất tăng giá điện của EVN, cũng như đã từng không lắc đầu với Petrolimex khi tăng giá xăng dầu. Một lần nữa, kịch bản của Petrolimex tái hiện nhưng còn trầm kha hơn, khi số lỗ của EVN vào năm 2010 đã lên đến trên 23.000 tỷ đồng, và cho đến tháng 6/29011 tập đoàn điện lực độc quyền này đã tích lỗ đến trên 31.000 tỷ đồng – số tiền có thể xây được đến 10 nhà máy điện.

“Cậu ấm hư hỏng”

Khi Quốc hội bắt đầu kỳ họp XIII vào cuối tháng 10/2011, một tờ báo Việt Nam đã ví EVN như “Cậu ấm hư hỏng”. Biệt danh này có lẽ mang tính thời thượng trong dân gian, thời sự về xã hội, và có thể sẽ ám ảnh EVN trong suốt một thời gian dài sau này. Một lần nữa, trường hợp “đứa con cưng” này lại minh chứng rõ rệt cho mối quan hệ thân quen và hình ảnh nhóm lợi ích ở Việt Nam.

Vì sao cậu ấm lại hư hỏng – câu hỏi nóng cho những cái đầu lạnh?

Cũng như Petrolimex, EVN đã trở thành quán quân về đầu tư ngoài ngành, đổ tiền vào các thị trường chứng khoán và bất động sản. Nhưng thật không may cho họ, và cũng bất hạnh cho người dân đóng thuế, từ năm 2008 đến nay cả hai thị trường mang nặng tính đầu cơ đó đều suy giảm nặng nề.

"Một cuộc đại phẫu đối với khối doanh nghiệp nhà nước, dù với những lát cắt rất đau, sẽ hết sức cần thiết. Nhưng trên tất cả, nhát cắt đại phẫu vào vị trí của những nhóm lợi ích còn cấp thiết hơn".

Chỉ số chứng khoán sàn Hà Nội, được các nhà đầu tư nhỏ lẻ xem là thước đo chuẩn xác cho thị trường chứng khoán Việt Nam, đã mất đến 86% giá trị đỉnh năm 2007 và cũng mất đến 70% so với giá trị phục hồi năm 2009. Trong khi đó, thị trường bất động sản tuy giảm sút nhẹ hơn – khoảng 40-50% - nhưng tình trạng thanh khoản lại gần như đóng băng.

Giá trị cổ phiếu mất quá nhiều, đất nền và căn hộ lại quá khó để tiêu thụ, cả Petrolimex lẫn EVN đều nằm trong tình thế cám cảnh của nhiều doanh nghiệp nhà nước đầu tư trái ngành. Hậu quả này còn được gia cố bởi khả năng quản trị đầu tư, quản trị tài chính hoàn toàn không tương xứng với quy mô đầu tư, chưa kể đến quan niệm quá đơn giản về độ rủi ro trong quá trình đầu tư mà đã khiến cho Petrolimex và EVN sa vào vũng lầy do chính họ tạo ra.

Thế nhưng tự thân nghịch lý vẫn có thể đẻ thêm nghịch lý. Trong những đề xuất và những cuộc vận động hành lang nhằm tăng giá xăng dầu và giá điện, Petrolimex và EVN đều cố gắng thuyết phục các cấp quản lý rằng chuyện tăng giá chỉ để phục vụ cho… bù lỗ!

Cần một cuộc đại phẫu

Cho đến giờ, câu chuyện dài kỳ về những “cậu ấm hư hỏng” như Petrolimex và EVN vẫn chưa kết thúc. Sự việc mới chỉ tạm lắng khi gần đây, bộ trưởng mới của Bộ Tài chính là Vương Đình Huệ - một người nắm chắc chuyên môn, khiêm nhường nhưng cương quyết - đã nêu ra một phát ngôn ít có tiền lệ ở Việt Nam: không thể vì 11 doanh nghiệp xăng dầu mà phải vì quyền lợi của 84 triệu người Việt Nam.

Khó có lý do nào bào chữa cho việc tăng giá xăng dầu và giá điện để bù đắp cho những khoản lỗ khủng khiếp, cũng khó có ai trong số 84 triệu người dân Việt Nam lại có thể chấp nhận tình trạng nhóm lợi ích đổ hết hậu quả lên đầu người đóng thuế.

“Cần xóa bỏ mọi ưu đãi cho doanh nghiệp nhà nước về tiếp cận các nguồn tín dụng, quyền kinh doanh, tiếp cận tài nguyên thiên nhiên, đất đai, tiếp cận thông tin, nhất là thông tin về các loại quy hoạch, tiếp cận các nhà hoạch định chính sách…” – xin trở lại với những nội dung kiến nghị của các đại biểu quốc hội được Ủy ban kinh tế tập hợp trình lên Quốc hội.

Một cuộc đại phẫu đối với khối doanh nghiệp nhà nước, dù với những lát cắt rất đau, sẽ hết sức cần thiết. Nhưng trên tất cả, nhát cắt đại phẫu vào vị trí của những nhóm lợi ích còn cấp thiết hơn.

Nếu không vì tính cấp thiết ấy, nguy cơ nền kinh tế Việt Nam bị thao túng và lũng đoạn hoàn toàn bởi nhóm lợi ích là rất dễ xảy ra. Khi đó, mức độ xấu nhất của tình trạng kinh tế xã hội không còn được quy chiếu từ năm 1991 nữa, mà sẽ được tính từ năm 2011 này.

Nguồn: bbc.co.uk

\