Trung Quốc “bắt nạt” các công ty dầu khí trên Biển Đông như thế nào?
Sự
kiện chính phủ Việt Nam dừng dự
án Cá Rồng Đỏ,
một dự án dầu khí quan trọng ở biển Đông, do áp lực
từ Trung Quốc đang làm nóng lại các tranh luận về tranh
chấp biển Đông tại Việt Nam.
Có
thể điểm qua một số dữ kiện cơ bản của vụ việc:
Dự
án mỏ khí Cá Rồng Đỏ
là dự án mỏ sâu của Việt Nam nằm ngoài khơi biển
Đông tại Lô số 07/03, thuộc Bể Nam Côn Sơn, cách bờ
biển Vũng Tàu 440 km.
Mỏ
này được cho là gồm 12 cụm giếng, và sẽ cung ứng
25.000-30.000 thùng dầu/ngày và 60 triệu m3 khí/ngày. Tổng
giá trị hợp đồng của dự án này có thể lên đến
1,2 tỷ đô la.
Công
ty dầu khí Repsol (Tây Ban Nha) và các đối tác đã đầu
tư sẵn sàng cho việc khai thác dự án Cá Rồng Đỏ. Tuy
nhiên theo tin tức trong ngành dầu khí mới đây, ngày
23/03/2018, Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (PetroVietnam) đã
yêu cầu Repsol ngừng khai thác.
Việc
ngừng khai thác này có thể khiến cho Repsol và các đối
tác thiệt hại khoảng 200 triệu đô la đã đầu tư.
Thực
sự, chuyện Trung Quốc dùng sức ép để ngăn cản việc
khai thác dầu khí trên các vùng biển thuộc biển Đông
vốn đang tranh chấp chủ quyền với Việt Nam và nhiều
nước khác là chuyện đã diễn ra từ lâu.
Và
Trung Quốc nhiều khi không cần gián tiếp ép Việt Nam
buộc các công ty nước ngoài ngừng làm ăn.
Nếu
bạn đọc đang tìm một tài liệu hay một cuốn sách giúp
hiểu sâu rộng về những chiêu trò dùng sức ép như thế
của Trung Quốc trên biển Đông, có thể tìm ngay đến
cuốn “Biển Nam Trung Hoa: Tranh Giành Quyền Lực Ở
Châu Á” của nhà báo, nhà nghiên cứu người Anh Bill
Hayton.
Nhà
nghiên cứu Bill Hayton trong một buổi thuyết trình về
tranh chấp biển Đông – Ảnh: youtube.com
Hayton
tốt nghiệp Đại học Cambridge, và là một phóng viên
quốc tế lâu năm của kênh tin tức BBC. Ông đặc biệt
tập trung vào khu vực Đông Nam Á và đã viết hai cuốn
sách nói riêng về chính trị Việt Nam.
Những
gì ông đã viết và nhận xét đủ mức “gây tranh cãi”
để chính quyền Việt Nam cấm
ông nhập cảnh vào Việt Nam
năm 2012.
Trong
hơn 300 trang sách đầy ắp thông tin nghiên cứu của “Biển
Nam Trung Hoa…”, người đọc bắt gặp một giọng văn
báo chí vừa khá cuốn hút, vừa cung cấp các tường
thuật chi tiết, hệ thống, và khá rõ ràng về cuộc
tranh chấp chủ quyền biển Đông.
Tác
giả nhìn cuộc tranh chấp một cách công tâm (không thiên
vị bên nào) và bằng nhiều lăng kính: lịch sử, pháp
luật, ngoại giao, v.v.
Nhưng
lăng kính thú vị nhất có lẽ là lăng kính “trinh thám
doanh nghiệp” khá sống động mà bạn đọc sẽ được
cùng Café Luật Khoa nhìn qua trong trích đoạn dưới đây.
TRÍCH
ĐOẠN “BIỂN NAM TRUNG HOA: TRANH GIÀNH QUYỀN LỰC Ở CHÂU
Á” (The South China Sea: The Struggle for Power in Asia) – Nhà
xuất bản Đại học Yale 2014 – Tác giả: Bill Hayton
Luật
Khoa trích đoạn và dịch từ sách gốc bản tiếng Anh
(cách dòng do người trích, hình minh họa không thuộc nội
dung trong sách)
“…
BP
[British Petroleum – Dầu khí Anh Quốc] đã có mặt ở Việt
Nam từ năm 1989 nhưng phải mất đến cả thập niên trước
khi trở thành một trong những công ty quốc tế làm ra
được tiền tại đây.
Năm
2002, mỏ khí Lan Tây trên Lô số 6.1, nằm cách bờ 362 km,
bắt đầu bơm gas vào một trong những đường ống dẫn
ngầm dưới nước dài nhất thế giới. Ống này bơm về
một nhà máy điện qua một lối đi vào cửa biển, ngang
qua trước mặt khách sạn Grand Hotel [Vũng Tàu – ND].
Năm
2006, khí đốt của BP được dùng để tạo ra một phần
ba lượng điện năng của Việt Nam. Và còn nhiều khí đốt
nữa sẽ được khai thác bởi vì công ty này lúc đó có
quyền khai thác trên hai lô khác đang được thăm dò.
BP đã “ngồi chờ” trên hai lô này hàng năm trời, chờ
đợi thời điểm họ cảm thấy chắc rằng nền kinh tế
Việt Nam sẽ đạt mức nhu cầu để đảm bảo phải mở
rộng sản xuất điện, và theo đó là khí đốt.
Năm
2007, khi Việt Nam vừa trở thành thành viên Tổ chức
Thương Mại Quốc tế (World Trade Organisation – WTO) và các
nhà đầu tư tên tuổi bắt đầu đổ xô đến nước
này, thì BP mới sẵn sàng để gắn bó lâu dài.
Tháng
3/2007, BP công bố kế hoạch phát triển hai mỏ khí trên
Lô 5.2 rồi họ hoặc là nối chúng với ống dẫn sẵn
có, hoặc là đã lắp ống dẫn mới. Một nhà máy điện
khác được lên kế hoạch xây dựng trên bờ để biến
khí đốt thành điện năng cho đất nước và thành tiền
cho BP. Thời gian dự án không nói rõ nhưng đối tác của
BP là PetroVietnam gợi mở rằng khí đốt sẽ có từ năm
2011.
Cũng
trong khoảng năm 2007, Đại sứ Trung Quốc tại Australia,
bà Fu Ying [Phó Oánh] đang lên những kế hoạch riêng của
bà ta trong lúc chuẩn bị nhận một vị trí mới tại
London.
Bà
Phó từng có ít nhiều qua lại trong quá khứ với BP.
Năm
2000, khi BP công bố kế hoạch phát triển Lô 6.1, bà đang
là giám đốc Phòng Châu Á Vụ của Bộ Ngoại giao Trung
Quốc.
Theo
một nguồn tin cao cấp bên trong BP, bà Phó đã nhiều lần
bày tỏ rất mạnh mẽ cho lãnh đạo BP tại Bắc Kinh và
Đông Nam Á biết đòi hỏi của Trung Quốc rằng BP phải
dừng dự án này vì nó xâm phạm chủ quyền lãnh thổ
của Trung Quốc.
Khu
vực đường “lưỡi bò” mà Trung Quốc đang tuyên bố
là thuộc chủ quyền của họ – Ảnh: BBC
Hồi
năm 2000, Giám đốc điều hành BP là John Browne, một người
dày dặn kinh nghiệm chiến trận tại các vùng “tiền
phương”.
Ông
Browne đơn giản phớt lờ các phản đối của bà Phó và
dự án Lô 6.1 vẫn đã tiếp diễn.
Nhưng
vào ngày 1 tháng 5 năm 2007, ông Browne từ chức tại BP sau
một vụ bê bối cá nhân. Người thay thế ông ta là Tony
Hayward.
Bà
Phó Oánh tới London vào ngày 10 tháng 4 năm 2007. Cùng ngày,
Bắc Kinh bắc đầu tỏ ra hiếu chiến trong một thế trận
mới với BP.
Trả
lời một câu hỏi “mớm bài” từ một phóng viên
truyền hình quốc gia Trung Quốc, phát ngôn viên Bộ Ngoại
giao Trung Quốc Qin Gang [Tần Cương] tuyên bố, “Các động
thái mới của Việt Nam là bất hợp pháp và vô căn cứ…
không có lợi cho sự ổn định của khu vực biển Nam
Trung Hoa”.
Lạ
lùng là cái lô mà Bắc Kinh đang phàn nàn – Lô 5.2 –
lại nằm sâu trong vùng biển Việt Nam hơn chính Lô 6.1 mà
BP đang vận hành.
Không
hề gì: đây là một cơ hội cho bà Phó Oánh trả thù.
Một
trong những điều đầu tiên bà ta làm khi vừa mở valy
hành lý ở London là đòi gặp lãnh đạo mới nhậm chức
của BP, Tony Hayward.
BP
biết khá rõ chuyện gì sẽ tới. Họ cho gọi các lãnh
đạo cao cấp từ Việt Nam sang London để chuẩn bị bàn
bạc. Các lãnh đạo BP tại Việt Nam trình bày lý lẽ
mạnh mẽ cho việc BP phải tiếp tục dự án rồi để
cho Hayward và nhóm của ông ta xử lý phần còn lại.
Tính
tới năm 2007, BP là một trong những nhà đầu tư lớn
nhất tại Trung Quốc. Danh mục đầu tư lên đến 4,2 tỷ
đô la Mỹ của BP tại Trung Quốc bao gồm các nhà máy hóa
dầu, các cơ sở khai thác khí đốt xa bờ, 800 trạm xăng
dầu và 30% cổ phần trong trạm tiếp nhận khí tự nhiên
hóa lỏng đầu tiên của Trung Quốc, cùng nhiều hạng mục
khác.
Bà
Phó Oánh biết rõ những điều trên, và vào ngày 18 tháng
5 năm 2007, bà ta dùng chúng trong các buổi họp mặt tại
tổng hành dinh BP. Bà ta đưa ra các phản đối của mình
dành cho hoạt động của BP trên các vùng biển đang tranh
chấp, và sau đó, theo một nguồn tin bên trong BP, đã đưa
ra hai cảnh báo chi tiết: đầu tiên, nếu BP tiến hành dự
án Lô 5.2, nhà chức trách Trung Quốc sẽ xem xét lại các
hợp đồng đang có với BP; thứ hai, Trung Quốc sẽ không
đảm bảo an toàn cho nhân viên của BP làm việc trong các
vùng tranh chấp.
Đó
có vẻ là một lời đe dọa thẳng thừng dành cho cả
công việc kinh doanh lẫn tính mạng các nhân viên tham gia
dò tìm và sản xuất dầu khí của BP.
Không
có kinh nghiệm làm việc với các chính thể “du côn”
(roughhouse) như người tiền nhiệm của mình, Hayward đã
sửng sốt. Ông ta thỏa thuận với bà Phó – BP sẽ
tiếp tục hoạt động Lô 6.1 nhưng sẽ ngừng các hoạt
động tại Lô 5.2.
Bà
Phó đã trả thù thành công.
Phó
Oánh – Tony Hayward: không phải một cuộc đấu tay đôi –
Ảnh: asiamedia.lmu.edu, investigatemagazine.co.nz
Đó
là mớ bòng bong mà Gretchen Watkins [giám đốc BP Việt Nam
mới nhậm chức vào năm 2007] thừa hưởng khi bà ta tới
Vũng Tàu hai tuần sau đó.
BP
ký kết hợp đồng với PetroVietnam (đại diện cho chính
quyền Việt Nam) trong khi công ty Mỹ ConocoPhillips thì tiến
hành khảo sát và thăm dò trong Lô 5.2.
Nhìn
từ các điện tín ngoại giao của Mỹ mà Wikileaks để lộ
thì có vẻ là BP đã không hề cho các đối tác của họ
biết thỏa thuận của Hayward với bà Phó Oánh cho tới
ngày 8 tháng 6 năm 2007 khi BP hủy bỏ kế hoạch công tác
trong năm 2007.
Cả
ConocoPhillips và PetroVietnam đều không để cho BP thoát.
Watkins tự thấy rằng bà ta hoàn toàn không có năng lực
đối đầu với một cơn bão pháp lý và địa chính trị
thế này.
Ngày
13 tháng 6 năm 2007, tin tức bắt đầu lộ ra ngoài rằng
BP đã tạm dừng việc khảo sát địa chấn mà họ đã
lên kế hoạch. Trong hai ngày sau đó, ngài Đại sứ Hoa Kỳ
tại Hà Nội là ông Michael Marine đã gặp cả ngài Đại
sứ Anh và đại diện công ty ConocoPhillips.
Trong
tường thuật về các buổi gặp này (do Wikileaks công bố),
ConocoPhillips phàn nàn rằng PetroVietnam đang đòi hỏi họ
phải hoàn thành hợp đồng công tác bất kể việc BP đã
tạm dừng. Đại sứ Anh ông Robert Gordon thì nói với ông
Marine rằng Anh quốc đang gửi một quan chức cấp cao Bộ
Ngoại giao sang đàm phán với chính phủ Việt Nam.
Với
việc BP phải lùi bước trước sức ép của Trung Quốc,
ConocoPhillips không còn lựa chọn nào ngoài việc bước
theo đuôi. Họ cũng có lợi ích kinh doanh tại Trung Quốc,
cho dù nhỏ hơn, bao gồm mỏ khí đốt Xijiang phía Nam Hong
Kong và nhà máy Peng Lai ở Vịnh Bột Hải.
Ngửi
mùi chiến thắng, Bắc Kinh mở rộng chiến dịch.
Cũng
trong tháng 6 năm 2007, Bộ Ngoại giao Trung Quốc phàn nàn
với chính phủ Nhật Bản về các hoạt động của một
tổ hợp bao gồm công ty dầu khí Idemitsu, Nippon Oil và
Teikoku Oil vốn lúc đó đang lên kế hoạch thăm dò địa
chất trong các Lô 5.1b và 5.1c (cạnh các lô của BP).
Theo
một tường trình của Đại sứ Hoa Kỳ tại Tokyo cũng
được để lộ từ Wikileaks, chính phủ Nhật Bản chọn
phương án không làm gắt với Bắc Kinh và vào tháng 7 năm
2007, tổ hợp Nhật Bản tạm dừng các kế hoạch của
họ.
Khoảng
đầu tháng 8 năm 2007, các lãnh đạo công ty Chevron được
triệu tập lên Đại sứ quán Trung Quốc ở thủ đô
Washington và bị bảo phải dừng việc khai thác của công
ty này tại Lô 122 ở Việt Nam. Thông điệp này được
lập lại một cách còn mạnh mẽ hơn trong một buổi họp
ở Bắc Kinh vào tuần tiếp theo sau đó.
Đòi
hỏi này nhìn qua là thấy quá quắt. Lô 122 nằm ngay sát
bờ biển Việt Nam và rõ ràng trên thềm lục địa nước
này.
Tuy
nhiên Chevron vừa mới ký một thỏa thuận lớn với [công
ty dầu khí quốc doanh Trung Quốc] PetroChina để được
nhượng quyền cung cấp khí đốt tại tỉnh Tứ Xuyên. Họ
có rất nhiều thứ để mất. Chevron tạm dừng hoạt động
tại Lô 122 ngay trong tháng 8 năm 2007.
Ngày
8 tháng 9 năm 2007, Lãnh sự quán Trung Quốc tại Houston gửi
một lá thư cho một công ty dầu khí khác là Pogo yêu cầu
họ dừng hoạt động ở Lô 124, nằm cách Lô 122 khoảng
50 km về phía Nam.
Bà
Phó Oánh rõ ràng là rất hài lòng với BP bởi vì vào
ngày 31 tháng 8 năm 2007, bà ta đã có một chuyến thăm đặc
biệt tới khu chế biến dầu khí trong bờ tên Wytch Farm
của BP, nằm ở miền nam nước Anh. Tại đây, bà Phó đề
xuất rằng ‘cả hai bên có thể trao đổi hợp tác nhiều
hơn nữa’.
Khá
khác lạ cho một chuyến thăm tỉnh lẻ, người tiếp bà
Phó là ông John Hughes, giám đốc phụ trách Châu Á Thái
Bình Dương của BP. Ông ta đặc biệt đề cập đến hy
vọng của BP rằng họ sẽ ‘tiến hành hợp tác chiến
lược với các công ty dầu khí lớn của Trung Quốc’.
Bản
đồ các lô dầu khí của Việt Nam. Dự án Cá Rồng Đỏ
nằm ở Lô 07/03 màu vàng – Ảnh: BBC
Nhưng
Bắc Kinh vẫn chưa tha cho BP. Bước tiếp theo của Trunq
Quốc là dùng công ty này để thao túng ép chính quyền
Việt Nam phải nhường nhịn chủ quyền.
Theo
một nguồn tin nội bộ cao cấp từ BP, chính phủ Trung
Quốc đã ‘đề xuất’ rằng BP tạo điều kiện cho
việc thương lượng giữa Tổng công ty Dầu khí Ngoài
Khơi Trung Quốc (CNOOC) và PetroVietnam về việc hợp tác
khai thác tại Lô 5.2 và Lô 5.3 bên cạnh.
Động
cơ của CNOOC vừa là lợi nhuận vừa là chính trị: chủ
tịch của CNOOC lúc đó là Fu Chengyu [Phó Thành Ngọc] là
người có tham vọng lớn.
Tổng
hành dinh CNOOC tại Bắc Kinh nằm ngay đối diện văn phòng
thượng cấp của bà Phó Oánh, Bộ Ngoại giao, bên kia
giao lộ đường Triều Dương Môn.
Trong
các năm 2007 và 2008, phe trục Phó – Phó có vẻ như là
hai mặt của cùng một thứ chính sách.
Đó
thực ra đã là lần thứ hai CNOOC ép BP làm “bà mai”
cho họ: đã có một lần trước vào năm 2003.
Hồi
đó, BP giới thiệu CNOOC cho PetroVietnam rồi tránh sang một
bên. PetroVietnam bèn lịch sự thảo luận chung chung với
CNOOC trong vài tháng cho đến khi PetroVietnam nói rõ với
CNOOC rằng CNOOC sẽ được hoan nghênh như là một đối
tác kinh doanh, nhưng không đời nào CNOOC sẽ trở thành
bên được quản lý chung các lô dầu khí vốn là của
Việt Nam.
Khi
CNOOC trở lại sân khấu vào năm 2007, ông Phó Thành Ngọc
có một mục tiêu chi tiết: một phần chia chác trong các
Lô 5.2 và 5.3.
Giống
như thỏa thuận mà Randall Thompson [lãnh đạo công ty dầu
khí Mỹ Crestone] đã từng đưa ra cho Trung Quốc 15 năm
trước đó, thỏa thuận CNOOC muốn phải là một cuộc
dàn xếp dưới vỏ bọc ‘hợp tác khai thác’ (joint
development) vốn sẽ gián tiếp công nhận chủ quyền của
Trung Quốc với các khoáng sản trong khu vực tranh chấp.
Lần
này thì BP không được phép trốn tránh cuộc đàm phán.
Họ sẽ bị sử dụng trên thực tế như một cánh tay của
chính sách ngoại giao Trung Quốc.
Giới
lãnh đạo BP tại London dưới quyền Tony Hayward có vẻ là
đã mù tịt lịch sử và cơ cấu địa chính trị trong
tình huống tại biển Nam Trung Hoa.
BP
tiếp tục công việc trên cơ sở rằng đây sẽ chỉ là
một liên doanh (joint venture) khác, rằng CNOOC có thể bán
phần chia của họ bằng một thỏa thuận thương mại, và
rằng các tranh chấp chủ quyền có thể được khoán hết
cho các chính phủ xử lý riêng.
BP
đã không hề nhận ra rằng họ đang nằm giữa một tranh
chấp chủ quyền.
BP,
người khổng lồ Anh “ngây thơ”? – Ảnh:
curacaochronicle.com
Trong
hơn một năm trời, Gretchen Watkins và các lãnh đạo BP
khác bay ra bay vào giữa Hà Nội và Bắc Kinh để chuyển
thông điệp qua lại giữa giới quan chức lãnh đạo ngành
dầu khí của hai nước.
BP
đề nghị sẽ phát triển các dự án trong các lĩnh vực
mới hơn, các dự án vốn sẽ mang lại lợi ích qua lại
cho cả hai bên, và họ đã cho rằng một thỏa thuận có
thể đạt được.
BP
thậm chí còn đổi tên chức vụ của Watkins sang thành
Tổng giám đốc BP phụ trách Việt Nam, đồng thời phụ
trách Thăm dò và Sản xuất tại khu vực Trung Quốc.
Không
lạ gì khi chả có tiến triển nào.
Việt
Nam không buông chủ quyền còn CNOOC thì không hứng thú
với một thỏa thuận thương mại.
Nhưng
phải vài tháng sau thì Hayward và nhóm của ông ta cuối
cùng mới hiểu vấn đề. Lúc đó họ đang quan tâm đến
các triển vọng lớn đang được mở ra ở Vịnh Mexico.
Với họ, Đông Nam Á chỉ là một màn phụ.
Watkins
và giám đốc khu vực của BP cố tìm cách thoát ra. Họ
biết rằng họ không thể thực hiện được các trách
nhiệm hợp đồng bao gồm việc hoàn thành thăm dò địa
chấn trước khi hết năm 2008.
Đầu
năm 2008, BP và ConocoPhillips lặng lẽ trao lại quyền điều
hành (operatorship) trong Lô 5.2 và 5.3 cho PetroVietnam. Hai công
ty nước ngoài này tiếp tục nắm một số quyền lợi
liên quan đến hai Lô kia, nhưng dàn xếp mới cho phép họ
tránh việc phải gửi tàu thuyền của mình đến các vùng
biển tranh chấp.
Ngày
13 tháng 5 năm 2008, Watkins thông báo cho Đại sứ Hoa Kỳ
mới được bổ nhiệm là ông Michael Michalak về các dàn
xếp trên. Bà Watkins bảo ông Michalak rằng BP và
ConocoPhillips không có kế hoạch thông báo cho chính phủ
Trung Quốc về việc thay đổi bên chủ điều hành.
Hai
tuần sau đó, chính trị gia quyền lực nhất Việt Nam,
Tổng bí thư Đảng Cộng sản ông Nông Đức Mạnh thăm
Bắc Kinh ba ngày.
Đi
cùng ông Mạnh là chủ tịch PetroVietnam. Ông này đã có
hội đàm riêng với chủ tịch Phó Thành Ngọc của CNOOC.
Ông Phó sau đó thăm Hà Nội để bàn tiếp với
PetroVietnam nhưng vẫn không có tiến triển.
Tháng
7 năm 2008 có tin tức lộ ra về việc PetroVietnam tiến
hành khảo sát. Tuy nhiên Trung Quốc lúc đó đang quá chú
tâm với Olympic Bắc Kinh sắp diễn ra nên đã không có
động thái gì.
Bà
Watkins thì đã chịu hết nổi.
Việc
phát triển mỏ dầu khí bị ngưng trệ trong khi bà ta
không có kỹ năng cần thiết cho việc thương lượng địa
chính trị. Sự nghiệp của bà ta tại BP Việt Nam đang
chẳng đi đâu cả. Thế nên tháng 7 năm 2008, Watkins đổi
từ một chức vụ tầm trung trong một công ty khổng lồ
sang một chức vụ lớn hơn tại một công ty tương đối
tí hon. Watkins về làm Phó giám đốc Sản xuất Dầu khí
Quốc tế của Marathon Oil, một công ty ít phải giải
quyết các tranh chấp chủ quyền hơn.
Người
kế nhiệm Watkins là một người Mỹ khác, Luke Keller, một
cựu chủ tịch tại một công ty con của BP là Atlantic
Richfield. Luke đã có nhiều năm kinh nghiệm tranh cãi với
chính quyền bang Texas và với chính quyền nước
Azerbaijan.
Đến
lúc này thì BP đã nhận ra rằng trò chơi đã hết và
cuối tháng 11 năm 2008 họ thông báo cho PetroVietnam. BP muốn
rút lui. Họ lặng lẽ trao lại phần sở hữu tại các Lô
5.2 và 5.3 cho PetroVietnam miễn phí và cũng bỏ qua luôn
khoản 200 triệu đô họ đã đầu tư tại đây.
Quyết
định này buộc ConocoPhillips phải làm điều tương tự
vào tháng 12 cùng năm.
Bà
Phó Oánh đã có chiến thắng cuối cùng.
Một
giàn khoan dầu trên biển – Ảnh: ibtimes.com
BP
liệu có thể đã hành xử theo cách khác?
Kinh
nghiệm của một công ty dầu khí khác – công ty dầu khí
lớn nhất thế giới – gợi mở rằng họ có thể.
ExxonMobil
cũng bị nhà chức trách Trung Quốc đe dọa – nhưng họ
đã phớt lờ.
Qua
nhiều năm, ExxonMonil không thành công bằng BP trong việc
thâm nhập vào thị trường Trung Quốc. Khoản đầu tư
đáng để ý nhất của họ là 22,5% cổ phần trong một
dự án lọc và chế biến hóa dầu ở Phúc Kiến.
Lãnh
sự Hoa Kỳ tại địa phương ghi chú rằng dự án này
liên quan đến “các mối quan hệ và vốn chính trị tiềm
năng có thể được trao cho chính quyền Trung Quốc” hơn
là bất cứ đóng góp quan trọng nào của ExxonMobil.
Ngay
cả vị trí dự án này, chỉ nằm ngay gần biển giáp Đài
Loan, cũng đã được xem là một phương tiện giành lợi
thế ngoại giao với Hoa Kỳ, trong trường hợp có một
khủng hoảng khác diễn ra giữa Bắc Kinh và Đài Bắc.
ExxonMobil
cũng có bài tẩy của họ. Trung Quốc đang khao khát tăng
nguồn cung khí đốt tự nhiên của họ và ExxonMobil thì
đang phát triển một dự án lớn ở phía đông bắc Trung
Quốc, trên hòn đảo Sakhalin thuộc Nga.
Đối
tác Nga của ExxonMobil là Gazprom muốn bán khí đốt trong
nội địa trong khi ExxonMobil lại muốn xuất khẩu. Bắc
Kinh không muốn đẩy Exxon đi đến chỗ quá xa lánh họ.
Cũng
quan trọng, và hoàn toàn tương phản với các công ty dầu
khí Anh hay Nhật Bản, chính là việc ExxonMobil có thể dựa
vào chính phủ Mỹ để gây sức ép lên nhà chức trách
Trung Quốc.
Tháng
1 năm 2008, một lãnh đạo công tác thăm dò mới bay sang
Việt Nam: Russ Berkoben. Ông ta đã có 32 năm làm cho
ExxonMobil, bao gồm một thời gian làm thăm dò ở Trung
Quốc.
Không
lâu sau đó, ExxonMobil ký một biên bản ghi nhớ (memorandum
of understanding) với PetroVietnam để khai thác Lô 156 và
159.
Hai
lô này là hai lô nằm xa bờ nhất mà Việt Nam từng cho
thuê.
Góc
Đông Nam của Lô 159 cách bờ biển Việt Nam đến 500 km.
Vậy là nằm ngày trong vùng biển tranh chấp.
ExxonMobil
cũng có các thương lượng thực sự với chính quyền
Việt Nam để thuê Lô 117, 118, và 119 ngoài khơi vùng biển
miền Trung.
Ngày
20 tháng 7 năm 2008, phóng viên Greg Torode của tờ báo Bưu
Điện Hoa Nam Buổi Sáng đóng tại Hong Kong đưa tin rằng
các nhà ngoại giao Trung Quốc tại Washington đã cảnh báo
ExxonMobil rằng triển vọng kinh doanh của họ tại Trung
Hoa đại lục đang gặp rủi ro.
Nguồn
tin của Torode là một quan chức cấp cao trong chính quyền
Obama, người lúc đó vừa được báo tin bởi một lãnh
đạo ExxonMobil.
Cuối
tháng 8 năm 2008, Trung Quốc có vẻ nghiêm trọng hơn.
Liên
doanh nhà máy khí đốt tự nhiên hóa lỏng trị giá 1 tỷ
đô la tại Hong Kong của ExxonMobil bị hủy bỏ không báo
trước.
Giới
lãnh đạo ExxonMobil nói với giới ngoại giao Mỹ rằng họ
không cho rằng Việt Nam là lý do – liên doanh đó đã bị
phản đối mãnh liệt bởi các nhà hoạt động môi trường
địa phương – tuy nhiên có vẻ là Trung Quốc đang hiện
thực hóa các lời đe dọa của họ.
Trớ
trêu là ExxonMobil lại bị chính quyền Việt Nam trừng
phạt bởi vì chính quyền Việt Nam bị chính quyền Trung
Quốc trừng phạt.
ExxonMobil
đã thương lượng hơn cả năm trời với PetroVietnam về
bốn Lô (129 đến 132, nằm ở khoảng giữa Lô 156 đến
159 và bờ biển) nhưng tháng 10 năm 2008 PetroVietnam lại
trao hợp đồng cho Gazprom của Nga.
Berkoben
nói với Đại sứ Michalak rằng PetroVietnam sợ là
ExxonMobil sẽ không chịu nổi sức ép từ Bắc Kinh.
Tháng
7 năm 2008, giới ngoại giao Nga thông báo cho giới ngoại
giao Mỹ rằng Trung Quốc không hề gây sức ép với các
công ty Nga – chắc rằng nhà chức trách Việt Nam cũng đã
được cho biết điều đó.
Repsol
chỉ là “nạn nhân” mới nhất trong một loạt các “nạn
nhân” của Trung Quốc tại biển Đông? – Ảnh:
thestraitstime.com
ExxonMobil
không phải là công ty duy nhất phớt lờ sự ép buộc từ
Trung Quốc.
Công
ty năng lượng Ấn Độ ONGC Videsh (từng là đối tác của
BP tại Lô 6.1 và cũng là bên thuê các Lô 127 và 128), công
ty KNOC của Hàn Quốc và một số công ty nhỏ hơn vốn
không có lợi ích lớn tại Trung Quốc – như công ty
Premier của Anh và Talisman của Canada – cũng đều phớt
lờ Trung Quốc.
Bắc
Kinh tìm các cách khác để gây sức ép.
Tháng
10 năm 2007, Mike Bruce, giám đốc tài chính của Pearl Energy
tại Singapore, nhận được một cú điện thoại từ Đại
sứ quán Trung Quốc.
Một
nhà ngoại giao nói với Bruce rằng công ty của ông đang
thăm dò trái phép trên lãnh hải Trung Quốc. Nhà ngoại
giao đó cũng mời ông ta lên Đại sứ quán nói chuyện.
Bruce
từ chối và mời ngược lại nhà ngoại giao đến gặp
ông ta.
Vài
ngày sau, một phái đoàn có mặt và thông báo cho công ty
Pearl Energy rằng họ có một tàu thăm dò đang làm việc
tại Lô 6.94 vốn nằm gần như bao quanh Lô 6.1 của BP.
Bruce
kể lại rằng, họ ‘đe dọa sẽ gây sức ép với chính
quyền Singapore vì Pearl đang nằm trên sàn chứng khoán
Singapore’.
Lúc
này Bruce bèn thông báo rằng Pearl thực ra không còn nằm
trên sàn chứng khoán Singapore nữa vì công ty này đã được
mua lại bởi một công ty khác là Aabar Energy đến từ Abu
Dhabi [Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất] từ một
năm trước đó.
Đám
ngoại giao Trung Quốc sa sầm mặt mày. ‘Ồ, thế thì
khác rồi,’ người phụ nữ dẫn đầu đoàn ngoại giao
nói.
Sau
đó, công ty Pearl không còn nghe gì từ đoàn Trung Quốc
nữa.
Đầu
năm 2009, công ty duy nhất có lợi ích tại Trung Quốc mà
vẫn còn khảo sát ngoài khơi Việt Nam là ExxonMobil.
Ngày
30 tháng 6 năm 2009, ExxonMobil ký kết một hợp đồng chia
sẻ sản xuất với PetroVietnam đối với hai nhóm Lô (Lô
156 đến 159 tại vùng đông nam hoang dã, và Lô 117, 118,
119 ngoài khơi Đà Nẵng). Hợp đồng này khiến ExxonMobil
trở thành bên thuê nhiều diện tích ngoài khơi của Việt
Nam nhất.
Tuần
trước đó, Russ Berkoben đã đến Đại sứ quán Mỹ tại
Hà Nội để giải thích rằng lễ ký kết sẽ được tổ
chức ‘lặng lẽ’ để tránh chọc giận Trung Quốc.
Berkoben
thú nhận rằng ông không rõ phản ứng của Trung Quốc sẽ
là thế nào, nhưng ông nói ExxonMobil ‘sẵn sàng nếu
Trung Quốc phản ứng’.
Những
nỗ lực của Berkoben được tưởng thưởng vào hơn một
năm rưỡi sau. Tháng 10 năm 2011, khi ExxonMobil tìm thấy một
trữ lượng khí đốt có tiềm năng lớn tại Lô 118. Việc
thăm dò vẫn tiếp tục tại các lô khác.
Một
nhà máy ExxonMobil ở Mỹ – Ảnh: washingtonpost.com
Ngoại
trừ ExxonMobil, tất cả các công ty dầu khí khác đều đã
phải chọn lựa giữa việc hoạt động ở Trung Quốc hay
là hoạt động ở vùng biển đang bị các nước tranh
chấp này.
ConocoPhillips
đã bỏ Lô 5.2 và 5.3 vào tháng 12 năm 2008 nhưng vẫn còn
cổ phần trong hai lô khác nằm sát bờ biển Việt Nam,
cách xa khỏi mọi vấn đề với Trung Quốc. Tháng 2 năm
2012, ConocoPhillips hoàn toàn rời bỏ Việt Nam để tập
trung vào các dự án có lời hơn.
Chevron
vẫn giữ 20% cổ phần tại Lô 122 nhưng đã dừng mọi
hoạt động tại đó cho đến khi họ bán hết cổ phần
vào đầu năm 2013.
Điều
đó có vẻ đã làm hài lòng Bắc Kinh vì vào năm 2010,
Chevron đã được mua cổ phần trong ba mỏ dầu tại phần
phía bắc của biển Nam Trung Hoa, ngoài khơi đảo Hải
Nam.
Tại
thời điểm viết sách này, giữa năm 2014, có tin rằng
Chevron đang cố gắng bán hết các cổ phần tại Việt
Nam – hai lô ngoài khơi bờ biển phía Tây Nam, gần biên
giới biển với Indonesia và Malaysia.
BP
vẫn kinh doanh tại Việt Nam với hoạt động chuyển đổi
khí đốt sang điện năng của họ từ Lô 6.1. Nhưng đến
tháng 7 năm 2010, mỏ vàng Vịnh Mexico của Tony Hayward biến
thành thảm họa.
BP
cần gấp 30 tỷ đô la để trả bồi thường sau vụ tràn
dầu và nổ giàn khoan Deepwater Horizon.
Ngày
18 tháng 10 năm 2010, BP bán hết cổ phần tại Việt Nam và
Venezuela cho liên doanh với Nga của họ là TNK-BP để lấy
về 1,8 tỷ đô la.
Chắc
rằng BP đã cảm thấy rằng người Nga có thể chịu nổi
nhiệt.
BP
có một nhiệm vụ khác cho tài năng của Luke Keller. Ông
ta được bổ nhiệm Phó giám đốc phụ trách Tổ Chức
Phục Hồi Vùng Vịnh của BP – giúp giải quyết đống
hỗn độn ở Vịnh Mexico.
Vài
tuần trước khi bán tốc bán tháo, vào ngày 21 tháng 9 năm
2010, Tony Hayward đã gặp lại bà Phó Oánh. Sau những thành
công của mình tại London, bà ta đã được bổ nhiệm thứ
trưởng Bộ Ngoại giao Trung Quốc.
Hayward
đã dắt theo người sẽ kế nhiệm ông ta là Bob Dudley. Đó
là một trong những công tác cuối cùng cho BP của Hayward.
Chín ngày sau đó, ông ta không còn là Tổng giám đốc BP
nữa…”.
Bìa
cuốn sách “Biển Nam Trung Hoa: Tranh Giành Quyền Lực Ở
Châu Á” (The South China Sea: The Struggle for Power in Asia) –
Ảnh: Amazon.com
Tìm
đọc thêm: