Bauxite Việt Nam

Fan Wang và Grace Tsoi

BBC World Service, Hong Kong.

Phương Phương đã phải đối mặt với phản ứng dữ dội của chủ nghĩa dân tộc vì cuốn nhật ký ghi lại cuộc sống ở Vũ Hán trong những ngày đầu của đợt bùng phát virus corona, nhưng tác giả Trung Quốc nói bà sẽ không bị bịt miệng.

"Khi đối mặt với một thảm họa, điều quan trọng là phải nói lên ý kiến và đưa ra lời khuyên của bạn", bà nói với BBC News Tiếng Trung trong một cuộc phỏng vấn hiếm hoi với truyền thông quốc tế qua email.

Vào cuối tháng 1, khi Vũ Hán trở thành nơi đầu tiên trên thế giới rơi vào tình trạng đóng cửa hoàn toàn, nhiều người trong số 11 triệu cư dân của thành phố đã tìm thấy niềm an ủi khi đọc nhật ký trực tuyến của Phương Phương. Nhật ký của bà cũng cho độc giả một cái nhìn thoáng qua về thành phố nơi virus đầu tiên xuất hiện.

Bài đăng hàng ngày của người phụ nữ 65 tuổi trên tài khoản Weibo cá nhân, tương đương với Twitter của Trung Quốc, kể lại cuộc sống một mình của bà với chú chó trong thời gian bị phong tỏa, cũng như những gì bà mô tả là mặt tối trong phản ứng của chính quyền.

Thọat đầu những gì bà viết được đón nhận nồng nhiệt, nhưng sau đó đã gây ra làn sóng chỉ trích từ những người coi nỗ lực của bà là thiếu yêu nước.

Là một phần của chương trình BBC 100 Women, Phương Phương nói với BBC tại sao, bất chấp việc bị lên án, bà không hối hận khi nói ra những điều mình nghĩ.

'Tường thuật sống động'

Để ngăn chặn sự lây lan ở Vũ Hán, nhà chức trách đã áp đặt các hạn chế chưa từng thấy

Phương Phương nói bà viết nhật ký như một phần của quá trình giúp mình ''điều chỉnh tâm trí" và suy ngẫm về những gì đang xảy ra trong thời gian phong tỏa.

Bà ghi lại cảm giác bị cô lập với phần còn lại của thế giới; nỗi đau và nỗi buồn của tập thể khi chứng kiến cảnh mất mát sinh mạng; và sự giận dữ với các quan chức địa phương vì những gì bà cho là cách xử lý sai lầm của họ với cuộc khủng hoảng.

Lúc đầu, nhật ký trực tuyến của bà được ca ngợi trong nước, với phương tiện truyền thông nhà nước, Dịch vụ Tin tức Trung Quốc, mô tả các bài đăng của bà đầy cảm hứng, "với lối kể sống động, cảm xúc thực và văn phong thẳng thắn".

Nhưng phản ứng đã thay đổi đáng kể khi nhật ký thu hút được sự chú ý quốc tế và những lời chỉ trích đã lên cơn sốt khi có tin nhật ký của bà sẽ được dịch sang tiếng Anh và được nhà xuất bản HarperCollins của Mỹ chọn in.

Phương Phương đã nhận được nhiều vinh hạnh, gồm cả Giải thưởng Văn học Lỗ Tấn

"Vì cuốn nhật ký 60 khoản mà tôi đã viết trong đại dịch ... Tôi bị chính quyền coi như kẻ thù", bà nói.

Các phương tiện truyền thông Trung Quốc đã được lệnh không đăng bất kỳ bài báo nào của bà. Phương Phương nói. Và sách của bà, gồm cả tác phẩm mới và tái bản, đều bị các nhà xuất bản Trung Quốc xa lánh.

"Đối với một nhà văn, đó là một điều rất, rất tàn nhẫn", bà nói với BBC.

"Có lẽ vì tôi đã bày tỏ sự đồng cảm với những người dân thường hơn là hoan nghênh chính phủ. Tôi đã không tâng bốc hay khen ngợi chính phủ, vì vậy tôi có tội".

Cơn bão sỉ vả

Phương Phương viết về mọi thứ, từ những thách thức trong cuộc sống hàng ngày đến tác động tinh thần của sự bị cô lập

Phương Phương nói phản ứng dữ dội không chỉ bị giới hạn bởi sự phản đối của chính phủ.

Bà nói đã nhận được hàng chục nghìn tin nhắn lăng mạ, gồm cả những lời dọa giết. Trên mạng xã hội, bà bị gán nhãn là kẻ phản bội, bị cáo buộc âm mưu với phương Tây tấn công nhà nước Trung Quốc, thậm chí có người còn cho rằng bà được cơ quan tình báo Mỹ, CIA, trả tiền để viết nhật ký.

Phương Phương nói bà rất ngạc nhiên và bối rối trước sự tàn khốc của các cuộc tấn công.

"Tôi rất khó hiểu được sự căm ghét của họ với tôi. Lý lịch của tôi rất khách quan và nhẹ nhàng", bà nói.

Các cuộc tấn công, bà nói, khiến bà nhớ đến Cách mạng Văn hóa 1966-1976, một thời kỳ cai trị của đám đông bạo lực dẫn đến việc thanh trừng trí thức và "kẻ thù giai cấp", gồm cả những người có quan hệ với phương Tây.

Trung Quốc rất nhạy cảm về hình ảnh của mình ở nước ngoài, và nhật ký của Phương Phương được đưa ra trong thời điểm đất nước này đang chịu áp lực quốc tế to lớn vì cáo buộc che đậy virus corona.

Fang Kecheng, một giáo sư báo chí tại Đại học Trung Quốc Hong Kong, nói rằng các cuộc tấn công vào Phương Phương theo một mô hình của chủ nghĩa dân tộc trực tuyến. "Chủ nghĩa dân tộc đã trở thành xu hướng chủ đạo trên Internet Trung Quốc trong những năm gần đây, và chủ nghĩa tự do đã bị gạt ra ngoài lề'', Giáo sư Fang nói.

Ông nói rằng chủ nghĩa dân tộc trực tuyến đã được các nhà chức trách Trung Quốc "ngầm tán thành" vì nó có thể giúp tăng cường sự ủng hộ với chính phủ - nhưng nó cũng có thể phản tác dụng nếu điều này trở nên cực đoan.

Hồng vệ binh của Cách mạng Văn hóa đã tìm cách tiêu diệt "bốn cái cũ": phong tục cũ, văn hóa cũ, thói quen cũ và tư tưởng cũ

"Những từ được sử dụng đặc biệt trong Cách mạng Văn hóa, chẳng hạn như 'đấu tranh giai cấp' và 'chế độ độc tài của giai cấp vô sản' đã tái xuất hiện. Điều đó có nghĩa là các cải cách của Trung Quốc đang trên đà thất bại và thoái trào", bà nói.

Sự cần thiết của phong tỏa

Sau khi chứng kiến virus corona lây lan đến hầu hết mọi nơi trên thế giới, Phương Phương nói rằng quyết định áp đặt phong tỏa 76 ngày ở Vũ Hán của Trung Quốc là đúng đắn, một lập trường được phản ánh trong nhật ký của bà vào thời điểm đó.

"Việc đóng cửa là một cái giá đắt mà chúng tôi phải trả để đổi lấy giờ đây chúng tôi có thể sống tự do ở Vũ Hán mà không có virus'', bà nói.

Vũ Hán đã không báo cáo có ca nhiễm địa phương nào kể từ tháng Năm. Nó không tính các trường hợp không có triệu chứng.

"Nếu các biện pháp nghiêm khắc không được áp dụng, tình hình ở Vũ Hán sẽ càng vượt khỏi tầm kiểm soát. Vì vậy, tôi bày tỏ sự ủng hộ đối với hầu hết các biện pháp kiểm soát dịch bệnh".

Các nhà chức trách ở Vũ Hán đang xúc tiến việc kiểm tra nghiêm ngặt xem virus corona có còn lây nhiễm hay không

Và Phương Phương nói các nước khác có thể học hỏi từ các khía cạnh trong cách tiếp cận của Trung Quốc.

"Trong thời gian dịch bùng phát, tất cả các cuộc tụ tập đều bị cấm, mọi người phải đeo khẩu trang và cần có mã QR sức khỏe để vào một khu nhà ở. Tôi nghĩ rằng tất cả những biện pháp rất tốt này đã giúp Trung Quốc kiểm soát được virus".

Bài học kinh nghiệm

Tuy nhiên, thành công của Trung Quốc trong việc ngăn chặn virus trong nước không phủ nhận sự cần thiết phải điều tra cách xử lý đợt bùng phát ban đầu của các cơ quan chức năng.

"Không có cuộc điều tra kỹ lưỡng về lý do tại sao phải mất quá nhiều thời gian để giải quyết sự bùng phát dịch bệnh'', Phương Phương nói.

Ai Fen là một trong những bác sĩ đầu tiên báo động về Covid-19 ở Vũ Hán

Bà đặt câu hỏi tại sao ban đầu các nhà chức trách nói rằng loại virus này "có thể phòng ngừa và kiểm soát được".

Nhưng Phương Phương nói rằng cả thế giới, không chỉ Trung Quốc, cần phải học hỏi từ đại dịch.

"Chính sự thiếu hiểu biết và kiêu ngạo của con người đã để virus lây lan rộng rãi và lâu như vậy".

Giáo sư Michael Berry, người dịch nhật ký của bà sang tiếng Anh, tin rằng "khả năng phục hồi của bà bắt nguồn từ kiến thức rằng bà đang làm điều đúng đắn".

"Bà ấy không phải là một nhà bất đồng chính kiến, bà không kêu gọi lật đổ chính phủ; bà là một cá nhân ghi lại những gì mình đã thấy, cảm nhận và trải qua trong cuộc phong tỏa ở Vũ Hán", ông nói.

Phương Phương nói viết nhật ký trong thời gian phong tỏa giúp bà ổn hơn

Nhưng khi làm điều đó, ông lập luận, bà ấy đưa ra những câu hỏi lớn hơn "không chỉ việc xử lý đại dịch, mà còn về loại xã hội mà công dân Trung Quốc muốn tạo ra cho chính họ".

Ở Vũ Hán, cuộc sống cá nhân của Phương Phương đã bị giáng một đòn mạnh khi con chó 16 tuổi của bà, người bạn đồng hành liên tục trong suốt thời gian bị phong tỏa, chết vào tháng Tư. Nhưng bà vẫn kiên cường.

Bà vẫn đang viết với hy vọng rằng các tác phẩm của bà sẽ một lần nữa được xuất bản ở đất nước của mình, và nói rằng không hối tiếc.

"Tôi chắc chắn sẽ không thỏa hiệp, và không cần thiết phải im lặng".

---

Lara Owen đóng góp cho bài viết

BBC 100 Women hàng năm nêu tên 100 phụ nữ có ảnh hưởng và truyền cảm hứng trên khắp thế giới, đồng thời kể những câu chuyện của họ.

F.W và G.T.

Nguồn hình ảnh: WU BAOJIAN

Nguồn: https://www.bbc.com/vietnamese/world-55714735