Vụ cãi vã to tiếng tại Toà Bạch Ốc: Diễn tiến và Hậu quả
Đỗ Kim Thêm
Cảnh buổi họp báo được chuẩn bị trước tại Toà Bạch Ốc, sau vụ to tiếng giữa Trump và Zelwensky đã bị huỷ bỏ. Ảnh: SIPA/USA.
Vào ngày 28 tháng 2 năm 2025, trong chuyến công du của Tổng thống Volodymyr Zelensky tại Washington để ký kết với Tổng thống Donald Trump một thoả thuận về khai thác khoáng sản, một cuộc tranh cãi nảy lửa tại Toà Bạch Ốc đã bột phát trước buổi lễ ký kết, hậu quả bất ngờ này làm cho Zelensky phải ra về tay không và gây ra bao lo âu cho chính giới và công luận.
Trước các cơ quan truyền thông tham dự, Phó Tổng thống J. D. Vance to tiếng cáo buộc Tổng thống Ukraine là tỏ ra thiếu tôn trọng đối với Toà Bạch Ốc và vô ơn. Trong khi Zelensky vẫn tiếp tục yêu cầu Mỹ đảm bảo an ninh cho tương lai Ukraine, nhưng Trump đe dọa là Mỹ sẽ không tiếp tục can thiệp.
Các chủ đề chính được thảo luận sôi nổi hiện nay là: Liệu kịch bản này được phía Mỹ cố ý dàn dựng trước hay do cảm xúc bột phát nhất thời của hai phe? Viện trợ Mỹ cho Ukraine có thể sẽ chấm dứt không, nếu có, liệu châu Âu có thể bù đắp cho sự thiếu hụt này không? Nếu không, liệu an ninh châu Âu có nguy cơ tan vỡ không? Sau đây là các nét chính về diễn tiến sự việc và các hậu quả có thể xảy ra.
Diễn tiến
Theo dự kiến, một thỏa thuận về khai thác khoáng sản sẽ được ký kết trong cuộc hội kiến giữa Trump và Zelensky. Lúc đầu của cuộc gặp gỡ, hai bên đã tay mắt mặt mừng trong tinh thần hài hòa, vì đôi bên cùng nhận ra rằng sẽ cùng hưởng lợi khi doanh nghiệp Mỹ có cơ hội đầu tư tại Ukraine và tương lai phát triển Ukraine sẽ được Mỹ tận tình bảo vệ. Theo quan điểm làm ăn thương mại của Trump, thoả thuận về đầu tư kinh tế là một đối phần mà Ukraine dành cho quân viện Mỹ. Thay vì nhường chỗ cho lý trí phán đoán, cảm xúc trào dâng làm cho việc thảo luận đảo lộn mọi diễn tiến. Trump tuyên bố là chỉ quan tâm đến thỏa thuận và không lo việc đảm bảo an ninh cho Ukraine.
Ngược lại, Zelensky tỏ ra điềm tĩnh khi phản ứng rằng hoà ước với Nga trong tương lai không khả thi nếu không có Mỹ đảm bảo về an ninh. Sau đó, Trump cáo buộc Tổng thống Ukraine là đặt tính mạng của hàng triệu người dân vào trong một trò chơi đầy nguy hiểm, đặc biệt nhất là có thể gây ra Thế chiến thứ Ba. Châm ngòi cho cảm xúc bột phát là Phó Tổng thống J. D. Vance. Ông to tiếng cáo buộc Zelensky là thiếu tinh thần tôn trọng Toà Bạch Ốc và vô ơn. Cuối cùng, các cuộc đàm phán đã đột ngột bị gián đoạn và một cuộc họp báo sau lễ ký kết đã chuẩn bị từ trước bị hủy bỏ.
Sau khi vụ tranh cãi bột phát, Trump đã cho giới truyền thông biết là sẽ không có cuộc đàm phán mới trong thời điểm hiện tại, vì mục đích của Zelensky là: "Ông ấy muốn trở lại ngay lập tức. Nhưng điều đó không hiệu quả với tôi". Mặt khác, xuất hiện trên đài truyền hình Fox News, Zelensky xác nhận là sẽ không xin lỗi Trump về vụ việc này.
Ai gây nên cảnh trớ trêu này? Chắc chắn không phải là Zelensky vì đang trong tư thế muốn Mỹ hỗ trợ. Còn Trump? Vấn đề có khác hơn. Theo thông lệ ngoại giao về các buổi lễ ký kết hiệp ước quốc tế, dù của Mỹ hay của bất kỳ nước nào khác cũng vậy, báo giới chỉ được mời đến để chụp hình và quay phim, sau đó các nhà đàm phán buộc phải đóng cửa để làm việc. Khi hai bên bắt đầu vào bàn ký kết, báo giới mới được mời trở lại chứng kiến và sau đó cuộc họp báo được mở ra để cho hai bên nêu rõ kết quả và cuối cùng là cùng dự tiệc liên hoan. Điểm khác biệt đáng kể ở đây, một là, diễn biến xảy ra tại Toà Bạch Ốc đã không theo như theo thông lệ khi Trump cho phép các ống kính truyền hình hoạt động trong cuộc họp báo trước khi buổi lễ ký kết; hai là, Phó Tổng thống được phép chính thức phát biểu, dù không có vai trò chính trong buổi lễ này. Thực ra, chỉ có hai nguyên thủ quốc gia ký kết mới trình bày vấn đề, nhất là ngôn ngữ sử dụng của Trump và Vance thiếu cẩn trọng, tương kính và hoà nhã như các nhà ngoại giao chuyên nghiệp.
Trong bối cảnh này, một người dân bình thường chứng kiến cũng có thể suy diễn rằng, đây là một công trình mà Trump dàn dựng có mục tiêu nhằm trình bày toàn bộ sự việc cho công chúng Mỹ biết. Hậu ý của Trump là, Tổng thống Ukraine không muốn ngừng chiến, muốn đạt được thỏa thuận với Mỹ để có thể tiếp tục cuộc chiến. Sự chuẩn bị có chủ ý này nhằm dẫn đến việc mật đàm trực tiếp giữa Trump và Putin trong tương lai, mà Ukraine sẽ không được phép tham gia.
Có lập luận cho rằng, trục Washington với Nga và Trung Quốc hiện nay đang hoạt động mạnh và nhanh. Việc đại sứ Nga trở lại làm việc ở Washington vào ngày 1 tháng 3 năm 2025 là một dấu hiệu khác để chứng minh. Zelensky chỉ còn là một nhân vật bất đắc dĩ phải xuất hiện và sẽ bị gạt sang một bên càng sớm càng tốt. Do đó, trong kịch bản này, Vance đã cố tình đóng vai trò kích động và Trump chỉ trích Zelensky thiếu nhã nhặn tại cuộc họp, cả hai phong cách đều không cần thiết cho việc ký kết thoả thuận.
Đối với Ukraine, một hậu quả cực kỳ nghiêm trọng sẽ xảy ra khi Mỹ quyết định ngừng viện trợ. Trong thực tế có nghĩa là, trong sáu tháng tới, Ukraine có thể còn tiếp tục chiến đấu với cường độ tương tự như hiện nay, đó là nhờ vào các vũ khí còn lại do Tổng thống Mỹ Joe Biden chuyển giao trước đây, và sau đó khả năng chiến đấu của quân đội Ukraine sẽ bị suy giảm hẳn.
Đáng lo đặc biệt nhất là việc chuyển giao loại tên lửa thuộc hệ thống phòng không Patriot của Mỹ, đây là vũ khí tối ưu không ai có thể thay thế, nhưng Nga có thể phòng chống bằng cách khai thác các loại tên lửa và tên lửa hành trình. Hầu như Ukraine không còn có thể bảo vệ hữu hiệu được các hệ thống năng lượng đang suy yếu và các nhà máy chế tạo vũ khí quan trọng.
Trong thời gian sắp tới, khối lượng tiền viện trợ Mỹ sẽ giảm dần và tạo ra một khoảng trống trong ngân sách nhà nước mà các đồng minh khác sẽ khó có thể bù lấp. Trong ba năm chiến tranh, Mỹ đã hỗ trợ cho ngân sách Ukraine khoảng hơn 30 tỷ euro. Do đó, để đối phó, Kiev sẽ phải in tiền nhiều hơn và có nguy cơ lạm phát lớn hơn. Đời sống dân chúng sẽ khó khăn, dĩ nhiên, sẽ gây bất mãn nhiều hơn.
Cuối cùng nhưng không kém phần quan trọng, vị trí của Zelensky cũng đang bị lung lay. Gần đây, phong cách lãnh đạo và đàm phán của Zelensky đã gặp nhiều chỉ trích. Việc làm mất đi sự hỗ trợ của đồng minh được quy kết trách nhiệm cho kỹ năng cá nhân Zelensky. Hiện nay, có nhiều suy đoán cho là Mỹ tìm cách ủng hộ cho giải pháp thay thế Zelensky. Cho dù ai lên hay xuống trong chính trường Ukraine, Trump sẽ tiếp tục mật đàm với Putin và sẽ đạt được thỏa thuận nào đó về hoà ước và cả việc sử dụng vũ khí hạt nhân; hai nguy cơ này sẽ thành hiện thực, đó cũng là cái giá mà hiện nay Ukraine phải lo trả.
Mỹ chấm dứt viện trợ cho Ukraine sẽ có tác động nhất định đến cách phản ứng của châu Âu. Vấn đề chính là việc trang bị một số loại đạn dược, mà trong thực tế hầu như chỉ có Mỹ mới có khả năng cung cấp và chỉ có khi nào được Mỹ cho phép xuất khẩu, thí dụ như tên lửa phòng không Patriot và đạn dược cho hệ thống bệ phóng tên lửa HIMARS. Thủ tục mua bán sẽ vì thế mà vô cùng khó khăn, Mỹ có thể từ chối vì lý do cạn kho hoặc phải cung ứng cho Israel.
Mặc dù hiện nay đang có các hợp đồng mua các thiết bị thuộc hệ thống Starlink, trong trường hợp Mỹ vi phạm hợp đồng, châu Âu có thể đe dọa bằng các hậu quả tài chính. Tuy nhiên, sai lầm của châu Âu trong vấn đề này là còn trầm trọng hơn, vì châu Âu đã thất bại trong việc ký kết các hợp đồng với Mỹ về việc cung cấp dài hạn. Khi thảo luận về việc có nên ký kết các hợp đồng cung cấp dài hạn với Mỹ dưới thời Trump không, vấn đề này không được châu Âu quan tâm.
Một chiến lược khác khả thi là vấn đề tái cấu trúc về viện trợ. Ukraine cũng có thể được cung cấp các loại máy bay Eurofighter đã qua sử dụng, nhờ thế mà họ không sử dụng nhiều hệ thống phòng không trên mặt đất và sau đó cố thoát ra các hệ thống của châu Âu.
Ngoài ra, Mỹ không chỉ lo cúp quân viện cho Ukraine mà còn sẽ cho dỡ bỏ các biện pháp trừng phạt kinh tế đối với Nga. Biện pháp này sẽ gây ra bao hậu quả khôn lường khác. Sau đó, để ứng phó, châu Âu phải nhanh chóng quyết định về các biện pháp phong toả ngoài lãnh thổ đối với các doanh nghiệp Mỹ nào đang nhận cung cấp vũ khí cho Nga. Cho đến nay, châu Âu nhận ra nguy cơ của vấn đề, nhưng chưa có các chuẩn bị cụ thể.
Trong một hoà ước tương lai, lệnh ngừng bắn do Donald Trump tuyên bố, nếu có, cũng sẽ không thiết thực. Đó là những gì mà Trump muốn, cụ thể là Zelensky sẽ phải ngưng chiến, nhưng còn Putin thì sao? Trump không nêu lên việc Putin sẽ phải làm gì, đó là vấn đề. Về phần Nga, cho đến nay, Nga không tuyên bố là sẽ đề ra một loại hoà ước nào cũng như sẽ sẵn sàng thực hiện bất kỳ thỏa hiệp nào, có nghĩa là, toàn bộ vấn đề này là một cái cớ của Trump đơn phương đề ra và là một thủ thuật nhằm che giấu sự cấu kết trong các mật đàm giữa Trump và Putin.
Trước các giới truyền thông, Trump cực kỳ ồn ào khi tôn vinh các việc làm của mình với Putin và gọi đó là một nỗ lực cho hòa bình thế giới; thực ra, tất cả kế sách là khoa trương giả tạo mà không có thực chất.
Nhìn chung, đây là việc tự chúc mừng về thành quả quốc tế cho chính Trump và giới thân cận trung thành. Trước tình thế hỗn loạn hiện nay, Nga sẽ vui mừng vì không phải làm gì đặc biệt để biểu lộ thiện chí cho hoà đàm; ngược lại, Putin âm thầm tiếp tục cuộc chiến với những điều kiện tốt hơn và thuận lợi hơn.
Hy vọng chung của công luận và chính giới Ukraine là một Ukraine khi được tự do và độc lập sẽ tạo nên các hiệu ứng tốt đẹp cho Hoa Kỳ. Ukraine sẽ là một đồng minh mạnh mẽ và đáng tin cậy của Mỹ và ở các khu vực khác như Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương. Nếu thắng cuộc, quân đội Ukraine sẽ lớn mạnh và đứng vào hàng thứ ba của châu Âu, sau Nga và Thổ Nhĩ Kỳ. Quân đội này sẽ đóng góp về những phát triển công nghệ tiên tiến, đặc biệt là về binh pháp bằng máy bay không người lái và ứng dụng trí tuệ nhân tạo vào việc chiến đấu. Họ sẽ chia sẻ công nghệ này với Mỹ và châu Âu để cải thiện các cơ sở công nghiệp quốc phòng. Thực tế cho thấy là Trump không muốn hoặc không nhận ra các ưu thế chiến lược này khi hoạch định chính sách.
Nhưng sau vụ to tiếng ở Toà Bạch Ốc và cuộc ký kết thoả thuận bất thành, tâm trạng chung của Ukraine là hoang mang cùng cực và cảm thấy bị sỉ nhục. Người dân nhận thức được rằng Washington thay đổi chính sách đối ngoại triệt để, nó không chỉ gây ảnh hưởng đến Ukraine mà còn toàn bộ châu Âu và mong đợi cần có nhiều thay đổi. Mặc dù chính giới châu Âu bày tỏ nhanh chóng tinh thần đoàn kết, ví dụ như Tổng thống Pháp Emmanuel Macron, người dân Ukraine đang tự hỏi liệu là những lời nói ấm áp này có phải là niềm an ủi cần thiết không và hy vọng rằng cộng đồng quốc tế cần phải hành động khẩn thiết hơn.
Thực ra, Ukraine vẫn còn tin là việc phụ thuộc vào quân viện Mỹ là giải pháp tối cần thiết. Hơn ai hết, Ukraine biết rõ như vậy và phải đối mặt với thực tế khó khăn này. Có nhiều ý kiến cho rằng, Zelensky nên tìm một cách khác để nối lại đàm phán với Trump, nhưng trong một hình thức nào khác và vẫn chưa rõ có triển vọng này hay không. Ngay cả khi Hoa Kỳ thực sự bỏ rơi Ukraine, Ukraine sẽ không bỏ cuộc vì truyền thống đấu tranh lâu đời và đang nỗ lực chiến đấu cho sự sống còn của mình. Dù tinh thần chiến đấu kiên cường, nhưng thiếu binh sĩ và vũ khí là lý do chính cho nguy cơ sụp đổ.
Phản ứng của Nga
Đối với Nga, trước những thương vong nặng nề hiện nay, Nga không muốn và không thể chiến đấu trong lâu dài. Để đối phó với khó khăn, Tổng thống Nga phải ra lệnh động viên vào cuối năm nay, điều mà Nga đang cố gắng tránh.
Theo Bộ Quốc phòng Mỹ, số thương vong của Nga là hơn 700.000 người kể từ khi chiến tranh bắt đầu và trung bình là 1.500 người mỗi ngày. Moscow đã nhờ Triều Tiên tiếp viện binh sĩ, nhưng dường như đã gặp thất bại, bởi vì số thương vong của binh sĩ Triều Tiên lên quá cao, đến độ mà Bình Nhưỡng không còn muốn gửi thêm quân nữa. Các biện pháp trừng phạt của quốc tế đối với Nga đối với 50 ngân hàng và doanh nghiệp thuộc lĩnh vực năng lượng có nhiều tác động nhất định cho khả năng tài trợ cho chiến cuộc trong lâu dài của Moscow; điển hình nhất là lạm phát của Nga tăng vọt, vượt quá 9,5%, với lãi suất trên 21%, vào cuối năm 2024.
Sau vụ cãi vã to tiếng tại Toà Bạch Ốc, tình thế thay đổi tạo ra lợi thế rõ rệt cho Vladimir Putin. Putin nhìn thấy có nhiều cơ hội hơn để mật đàm với Trump về tương lai hoà ước và vì thế mà vẫn kiên quyết theo lập trường cũ để chống đối Ukraine: Ukraine phải chấp nhận tình trạng trung lập, không liên kết, không có vũ khí hạt nhân, phi quân sự hóa và phi phát xít hóa. Ukraine phải nhượng lại toàn bộ các tỉnh Donetsk, Luhansk, Kherson và Zaporizhzhia. Quan trọng nhất là vị thế của Zelensky, theo Putin, một nhà lãnh đạo bất hợp pháp và không có thẩm quyền ký kết hoà ước.
Trong chiều hướng mới này, Dmitry Medvedev, Phó Chủ tịch Hội đồng An ninh Quốc gia, ca ngợi Trump và so sánh các lời sỉ nhục của Trump là một "cái tát lạnh như băng" đối với Zelensky. Đồng thời, ông yêu cầu quân viện cho Ukraine phải được chấm dứt hoàn toàn.
Phản ứng của châu Âu
Ngay sau Thế chiến thứ hai, đối với Hoa Kỳ, châu Âu là nguồn đầu tư nước ngoài lớn nhất, thị trường xuất khẩu lớn nhất và là một đồng minh quan trọng nhất để định hình về các vấn đề chính trị thế giới. Hiện nay, Trump quyết định bỏ rơi châu Âu và kết thân với Nga, việc xoay trục này sẽ tạo ra một hố đen địa chính trị ở châu Âu và các nơi khác của thế giới, có nghĩa là, các quốc gia thân Mỹ sẽ suy yếu và Nga có cơ hội triển khai sức mạnh trên toàn cầu, trong đó có Trung Đông, châu Phi và Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương. Với các tính toán kinh tế, Trump quyết tâm từ bỏ ưu thế chiến lược này khi tìm các đồng minh mới để hợp tác.
Khi tình đồng minh thân thiết cố hữu của Mỹ đã thay đổi, phản ứng của châu Âu là ý thức bừng tĩnh và tỏ ra quyết liệt hỗ trợ cho Ukraine. Chủ tịch Ủy ban Liên Âu Ursula von der Leyen đã viết thư cho Zelensky trên X: "Phẩm giá của ông tôn vinh lòng dũng cảm của người dân Ukraine. Hãy mạnh mẽ, dũng cảm, không sợ hãi. Ông không bao giờ cô đơn". Thủ tướng Ba Lan Donald Tusk cũng nhấn mạnh: "Các bạn Ukraine thân mến, các bạn không đơn độc". Các quốc gia khác như Tây Ban Nha, Thụy Điển và Na Uy cũng đảm bảo với Kyiv về tình đoàn kết của họ.
Hiện nay, Châu Âu lo ngại cho rằng, Trump và Putin có thể tiếp tục mật đàm về tương lai của Ukraine mà không cần có tiếng nói của châu Âu hoặc Kiev. Trước tình thế mới, không gì khác hơn là châu Âu phải tìm cách ngăn chặn thiệt hại và hỗ trợ nhiều hơn cho Ukraine càng sớm càng tốt để cũng cố vị thế đàm phán.
Tại một hội nghị thượng đỉnh đặc biệt ở Vương quốc Anh vào ngày 2 tháng 3, các nguyên thủ quốc gia châu Âu sẽ thảo luận về việc phối hợp chặt chẽ các phương thức viện trợ cho Kyiv. Các nhà lãnh đạo Ý, Đức, Pháp, Ba Lan, Chủ tịch Ủy ban châu Âu, Tổng thư ký khối NATO sẽ cùng tham gia thảo luận việc tăng cường quân viện cho Ukraina và biện pháp tự trang bị cho châu Âu, trong trường hợp Hoa Kỳ giảm hỗ trợ quân sự hoặc ra khỏi khối NATO.
Tăng viện trợ cho Ukraine cũng nằm trong chương trình nghị sự tại Hội nghị Thượng đỉnh đặc biệt của Liên Âu vào ngày 6 tháng 3 tại Brussels. Tuy nhiên, đạt được một thỏa thuận như vậy có quá nhiều khó khăn, vì đòi hỏi sự nhất trí của toàn thể thành viên tham dự. Trở ngại chính vẫn là do nơi lập trường của Thủ tướng Hungary Viktor Orbán. Là một đồng minh thân thiết của Trump và Putin, Orbán đã nhiều lần ngăn chặn việc viện trợ của Liên Âu cho Ukraine.
Theo tin mới nhất, Bộ trưởng Tài chính Anh và Ukraine đã ký kết một thoả thuận vay 2,26 tỷ bảng Anh, được trả bằng lợi tức từ tài sản Nga bị phong toả. Tổng thống Zelensky cho biết là sẽ dùng khoản vay này để sản xuất vũ khí tại Ukraine nhằm tăng cường năng lực phòng thủ.
Ngoài ra, Thủ tướng Na Uy Jonas Gahr Støre cho biết sẽ đề nghị Quốc hội tăng thêm viện trợ cho Ukraine. Cuối năm 2024, Quốc hội Na Uy đã đồng thuận việc hỗ trợ quân sự và dân sự khoảng 3 tỷ euro cho Ukraine trong năm 2025 và tổng viện trợ gần 14 tỷ euro từ năm 2023-2030.
Đức đang trong thời kỳ chuyển giao chính quyền sau cuộc bầu cử giữa Thủ tướng mãn nhiệm Olaf Scholz thuộc Đảng Dân chủ Xã hội (SPD) và Friedrich Merz, nhà lãnh đạo Đảng Dân chủ - Thiên chúa giáo (CDU). Nhưng trước việc Zelensky bị Trump và Vance công kích dữ dội, Đức đã tỏ ra thái độ bất bình và đang chuẩn bị chuẩn thuận cho một ngân khoản viện trợ 3 tỷ euro cho Ukraine.
Kết luận
Nhìn chung trong toàn cảnh, hiện tình thế giới thay đổi toàn diện: Ukraine đang lâm nguy và châu Âu không đủ mạnh để phòng chống. Vì muốn thực thi chính sách MAGA, Trump đã công khai từ bỏ vai trò lãnh đạo thế giới tự do, không còn quan tâm hợp tác quốc tế và xa rời đồng minh. Trước mắt và trên hết, Trump chỉ tập trung vào việc thực thi chính sách MAGA, có nghĩa là, theo đuổi các lợi ích ngắn hạn và thuần về vật chất cho Mỹ.
Vì việc hợp tác quốc tế của Mỹ sẽ không còn triển vọng, nên hỗn loạn xảy ra khắp nơi. Vui nhất là Putin và Tập Cận Bình. Hai nhà lãnh đạo này sẽ không cần phải làm gì, vì có Trump lo tất cả, nên sẽ tận hưởng tình thế bất chiến tự nhiên thành. Nga và Trung Quốc đang thắng thế trong nhiều lĩnh vực, cho dù thành tựu nghiên cứu và phát triển của Mỹ vẫn còn vô cùng to lớn.
Không những thế mà các sinh hoạt nội chính của Mỹ cũng sẽ lâm vào cảnh bế tắc: phân hoá xã hội gia tăng, sinh hoạt công quyền tê liệt, các giá trị hiến định cao cả như tinh thần dân chủ, tự do và trọng pháp có nguy cơ bị phá hủy.
Một tình trạng suy tàn như vậy có nên được các cử tri Mỹ chấp nhận không? Dĩ nhiên là không. Nhưng ai sẽ làm gì? Chính đa số người dân Mỹ sẽ quyết định sau cùng cho tương lai của Trump, nước Mỹ và dĩ nhiên cho thế giới.
Đ. K. T.
Tác giả gửi BVN