Bauxite Việt Nam

Lưu Trọng Văn

Kim Cúc Ngô Thị

Một chế độ chính trị không thể xoá/tráo đổi những sự thật lịch sử.

Hôm qua gã cùng Đặng Minh Hùng, một người sống ở Houston, Mỹ, yêu lịch sử Việt đi thăm Ba Tri, Bến Tre.

Tụi gã đã kính cẩn chắp tay trước mộ của cụ Phan Thanh Giản và mộ của cụ Võ Trường Toản.

Mộ cụ Võ Trường Toản và mộ cụ Phan Thanh Giản cách nhau vài ba khu vườn ở làng Bảo Thạnh. Khác biệt duy nhất là mộ cụ Võ Trường Toản là “Di tích quốc gia”còn mộ cụ Phan Thanh Giản là khu mộ gia đình.

Cụ Võ chuyên nghề dạy học không ra làm quan, khi cụ mất và chôn ở Gia Định năm 1792 thì 4 năm sau cụ Phan mới chào đời. Có nghĩa, cụ Võ không hề là thày dạy cụ Phan một chữ nào. Nhưng cụ Phan người đậu tiến sĩ đầu tiên của Nam bộ, cảm mến cụ Võ đã đào tạo ra các nhân tài cho đất nước như Trịnh Hoài Đức, Lê Quang Định, Ngô Nhơn Tịnh nên luôn tôn vinh cụ Võ là bậc thầy cao quý của mình. Khi ba tỉnh miền Đông bị Pháp cai trị, không muốn mộ cụ Võ nằm ở nơi có gót giày quân xâm lược, cụ Phan đã cải táng cụ Võ cùng vợ con cụ Võ về chôn tại khu đất riêng của gia đình cụ Phan tại làng Bảo Thạnh này. Một năm sau, vì muốn bảo toàn khí tiết cụ Phan đã tự vẫn, nhưng tinh thần yêu nước của cụ đã kịp truyền lại cho hai người con là Phan Tôn, Phan Liêm khởi nghĩa chống Pháp rồi hy sinh anh dũng.

Cụ Phan Thanh Giản đến hôm nay vẫn còn là một nhân vật lịch sử mang nhiều mâu thuẫn về đánh giá công, tội. Ông Phan Thanh Nhàn cháu đời thứ 6 của cụ, hiện trông coi khu mộ của cụ, cho biết, năm 2003 dưới sự bảo trợ của ông Võ Văn Kiệt đã có cuộc hội thảo của các nhà sử học phê phán những áp đặt không đúng sự thật về cụ Phan trước đây. Chứng cứ lịch sử đó là bản nhận định cụ Phan can tội “Khiếm khoáng” tức là thiếu linh hoạt, uyển chuyển khi ứng xử với quân Pháp. Các nhà sử học chứng minh, cụ Phan buộc phải ký hiệp ước nhượng 6 tỉnh cho Pháp là theo chỉ dụ của vua Tự Đức cầu hoà. Nếu kết tội cụ Phan bán nước phải kết tội vua Tự Đức bán nước. Chính cụ Phan có công với vua Tự Đức đó là cam chịu tai tiếng cho vua. Sau đó cụ cảm thấy day dứt có lỗi nên nhịn đói 17 ngày rồi uống thuốc độc tự tử.

Vậy thì câu “Phan Lâm mãi

quốc, triều đình khí dân”, Phan là Phan Thanh Giản, Lâm là Lâm Duy Hiệp xuất xứ từ đâu?

Trong hội thảo 2003 người ta té ngửa lời phán xét rất chi là “giọng điệu thời Nguyễn” ấy lại chỉ xuất hiện sau năm 1954 ở miền Bắc. Theo ông Phan Thanh Nhàn thì người nói câu kết tội cụ Phan là Trần Huy Liệu, viện trưởng viện Lịch sử VN, trớ trêu thay cũng là nơi lưu giữ và thường xuyên nghiên cứu bộ quốc sử đồ sộ “Khâm định Việt sử thông giám cương mục” do cụ Phan phụ trách biên soạn.

(Nhà thơ Phan Vũ khi viết vở kịch về Lê Văn Tám cho biết nhân vật Lê Văn Tám ông lấy theo tư liệu cũng của Trần Huy Liệu.)

Sau hội thảo 2003 cụ Phan Thanh Giản đã phần nào được phục hồi danh dự, tại Ba Tri đã có trường học và con đường mang tên cụ. Tượng của cụ có một thời gian bị xếp kho, giờ con cháu đã đem thờ tại khu mộ của cụ.

Tuy vậy thành phố Bến Tre, Vĩnh Long chưa có con đường mang tên cụ, hầu hết các đại lộ mang tên cụ trước năm 1954 tại miền Bắc và trước năm 1975 tại miền Nam vẫn bị xoá… sổ.

(Điều ngạc nhiên là sau năm 1975 tại một số đô thị ở miền Nam, tên đường Phan Thanh Giản vẫn được giữ lại cho đến ngày nay, như tại Mỹ Tho, Lái Thiêu, Trà Ôn, Tân Châu, Giá Rai.)

L.T.V.

Nguồn: FB Lưu Trọng Văn

(*) Đầu đè do BVN thêm