Bauxite Việt Nam

Nguyễn Văn Tuấn 

Thoạt đầu, đọc bản tin “Hà Nội chọn gene để đào tạo 'tinh hoa'” [1] tôi thấy khó tin, nhưng khi đọc bài báo thì đúng là như vậy. Tôi nghĩ chánh sách này là một sai lầm. 

…

Tôi bỏ ra hơn 30 năm làm nghiên cứu về genetics of osteoporosis và làm head of labo về lãnh vực này 21 năm trời. Do đó, tôi biết một hai điều về hạn chế của gene. Mỗi lần nghe các bạn ở VN nói dùng genes sàng lọc bệnh là tôi rất ngại cho ... bệnh nhân".

Theo bài báo thì nhà chức trách Hà Nội có 3 cấp độ đào tạo nhân tài. Ở cấp độ 2, họ chủ trương "sẽ chọn lọc gene để đào tạo tinh hoa cho đến lúc trưởng thành. Có thể lựa chọn người ngay từ lúc sinh ra, thậm chí còn đang kiểm chứng khoa học về thai giáo để lựa chọn".

Thú thiệt, câu “Kiểm chứng khoa học về thai giáo để lựa chọn” nghe rất mơ hồ và nguy hiểm. 

‘Thai giáo’ thực chất là kích thích thai nhi qua âm nhạc, nói chuyện để phát triển não bộ, không liên quan gì đến chọn lọc gene. 

Còn nếu hiểu sai thành can thiệp gene (như chỉnh sửa CRISPR), thì đây là công nghệ chưa an toàn, có nguy cơ gây đột biến ngoài ý muốn.

■ Phản khoa học 

Về mặt khoa học, tôi thấy đây là một chủ trương ... phản khoa học. Để tôi giải thích cho các bạn rõ một chút. 

Trí thông minh là một đặc tính chịu sự ảnh hưởng của di truyền. Nghiên cứu trên người sanh đôi cho thấy các yếu tố di truyền giải thích chừng 20-80% khác biệt về trí thông minh giữa các cá nhân [2]. (Ngôn ngữ di truyền học là ‘index of heritability’ — hệ số di truyền). 

Tại sao có sự khác biệt lớn như vậy? Tại vì cái hệ số này tuỳ thuộc vào độ tuổi. Ở tuổi trẻ con nó chỉ 20% thôi, tăng lên 45% ở tuổi thiếu niên và thanh/trung niên, và 80% ở tuổi 50 trở đi [3].

Trí thông minh chịu sự ảnh hưởng của nhiều gene. Nhưng không ai biết chính xác có bao nhiêu gene có ảnh hưởng đến trí thông minh. Chỉ ước lượng qua nghiên cứu dạng GWAS thôi. 

Theo một nghiên cứu trên gần 270.000 người [4] phát hiện 1016 gene (đúng ra là biến thể gene hay genetic variants) có liên quan đến trí thông minh. Một số gene 'nổi tiếng' như: FOXO3, SNAP25, HMGA2, SLC39A8, PDE1C, LINC01104, và ADAM12. Mỗi gene này giải thích chỉ 0,2 – 0,5% phương sai của trí thông minh (tức vô dụng trong sàng lọc). 

Một nghiên cứu khác [5] cũng công bố vào năm 2018 trên ~300.000 người phát hiện 148 loci [vị trí của gene trên DNA – BVN chú thích]  có ảnh hưởng đến chức năng nhận thức. 

Tìm ra gene có liên quan đến IQ là một thành tựu, nhưng câu hỏi quan trọng hơn là các gene này giải thích bao nhiêu phần trăm khác biệt giữa các cá nhân? Con số này còn trong vòng tranh cãi, nhưng ai cũng đồng ý là thấp. Thấp như thế nào? Câu trả lời sẽ làm cho các bạn rất ngạc nhiên: chỉ khoảng 4% [5]. 

Điều này có nghĩa là ~95% những khác biệt về trí thông minh giữa chúng ta không phải do gene. Mà, không do gene thì do gì? Trả lời: môi trường. 

Điều này cũng có nghĩa là nếu tập trung vào gene để chọn người tài là sẽ dẫn đến rất nhiều sai lầm và bỏ sót những người tài năng khác. Đây là một sai lầm nghiêm trọng vậy. 

Vấn đề là Việt Nam chưa có một nghiên cứu GWAS nào về trí thông minh ở người Việt. Vậy làm sao các nhà chức trách biết gene nào có liên quan đến trí thông minh? Mù tịt. 

Vấn đề lớn hơn là các gene phát hiện ở người Âu Mỹ có thể chẳng liên quan gì với người Việt chúng ta. Nếu áp dụng gene của người da trắng để tìm người tài Việt thì phải nói là hết sức bậy bạ và phản khoa học. 

Ngoài ra, còn có 3 sai lầm khác từ chánh sách này.

■ Sai lầm 1: Tăng bất bình đẳng xã hội và phân biệt đối xử

Việc sàng lọc gene có thể tạo ra sự phân chia giai cấp dựa trên di truyền, vì nơi những người được coi là "có gene tốt" nhận được cơ hội giáo dục và hỗ trợ đặc biệt, trong khi những người khác bị loại trừ. 

Điều này có thể dẫn đến kỳ thị di truyền (genetic discrimination), làm cho khoảng cách giàu nghèo và xã hội thêm nghiêm trọng. Chẳng hạn như các chương trình chọn lọc gene cho đặc điểm không liên quan đến bệnh tật có thể gây ra hậu quả không mong muốn như hành vi vô nhân đạo, tương tự chánh sách một con (ở Tàu) từng khuyến khích chọn lọc. 

Ngoài ra, việc sử dụng polygenic scores (PGS) để dự đoán trí thông minh có thể dẫn đến việc gắn nhãn tiêu cực cho trẻ em từ sớm, ảnh hưởng đến sự phát triển của chúng.

■ Sai lầm 2: Vi phạm đạo đức và hạn chế tự do cá nhân

Chọn lọc gene có thể can thiệp vào quyền tự quyết của cá nhân, với kỳ vọng cao từ phụ huynh hoặc chánh quyền, khiến trẻ em bị ép buộc theo con đường "tinh hoa" mà không phù hợp với sở thích cá nhân. 

Điều này có thể làm giảm khả năng đưa ra lựa chọn tự do, và lịch sử chủ nghĩa ưu sinh cho thấy rủi ro lạm dụng chánh trị hoặc xã hội, dẫn đến các biện pháp vô nhân đạo như cưỡng chế hoặc ưu tiên sinh sản dựa trên gene. 

■ Sai lầm 3: Giảm đa dạng di truyền và rủi ro khoa học không chính xác

Trong nông nghiệp, lai giống thuần chủng dễ bị dịch bệnh. Tương tự, chọn lọc nhân tạo có thể làm giảm đa dạng gene trong dân số, dẫn đến tăng nguy cơ bệnh tật. 

Như đề cập trên, khoa học hiện tại chưa đủ chính xác để dự đoán "nhân tài" chỉ dựa trên gene, vì yếu tố môi trường và giáo dục đóng vai trò lớn, dẫn đến lãng phí nguồn lực và kết quả sai lệch.

■ Thế giới đã làm? 

Ông Giám đốc nói thêm: "Cái này thế giới làm rồi, giờ chúng ta mới làm". 

Cái này thì tôi nghĩ ông ấy lầm hay sao đó, chớ chẳng có nước nào chọn nhân tài dựa vào gene cả. 

Bên Tàu, họ có làm xét nghiệm gene để chọn lực sĩ có tiềm năng, nhưng chủ trương này bị chỉ trích dữ lắm. Có thể cái ý tưởng chọn nhân tài dựa vào gene là bắt chước từ Tàu? 

Các tổ chức khoa học quốc tế (kể cả British Journal of Sports Medicine) và chuyên gia đồng ý rằng xét nghiệm gene hiện tại không có hiệu quả và vi phạm tiêu chuẩn đạo đức để chọn tài năng sớm.

Không có bằng chứng về chương trình sàng lọc gene sơ sanh để chọn "nhân tài tinh hoa" ở bất kì quốc gia nào. Mà, cho dù có, thì Việt Nam cũng không nên bắt chước làm theo.

Tóm lại, ý tưởng chọn lọc gene để đào tạo “tinh hoa” ở Hà Nội không chỉ phi khoa học mà có thể sẽ mang lại những hậu quả nghiêm trọng về xã hội, đạo đức và đa dạng di truyền. 

Bằng chứng rõ ràng rằng gene chỉ giải thích một phần nhỏ sự khác biệt về trí thông minh. Môi trường và giáo dục mới là yếu tố quyết định. Thành ra, việc ưu tiên di truyền sẽ dẫn đến bất bình đẳng ghê gớm, kỳ thị cá nhân và lãng phí nguồn lực. 

Thay vì bắt chước các mô hình bị chỉ trích từ nước ngoài, Việt Nam nên tập trung vào việc xây dựng hệ thống giáo dục tốt, công bằng, khuyến khích phát triển toàn diện cho mọi trẻ em. Một hệ thống giáo dục mang tính khai phóng, dung nạp, bình đẳng mới có khả năng nuôi dưỡng nhân tài thực sự và góp phần xây dựng một xã hội công bằng và bền vững hơn.

_____

[1] Nhan đề bài báo sau đó sửa lại là "Giám đốc Sở Hà Nội nêu những cách chọn lọc 'tinh hoa', phục vụ cho sự phát triển". 

https://tuoitre.vn/giam-doc-so-ha-noi-neu-nhung-cach-chon...

[2] Devlin B, et al. Nature Genet 1997. 

[3] Plomin R, et al. Molecular Psychiatry 2015. 

[4] Savage JE, et al. Nature Genet 2018.

[5] Davies G, et al Nature Genet 2018.

N.V.T.

Nguồn: FB Nguyễn Tuấn

*

Đọc thêm: 

Ông Trần Anh Tuấn là ai?

FB Lưu Trọng Văn

Theo các báo chính thống – ông Trần Anh Tuấn, Giám đốc Sở Khoa học Công nghệ Hà Nội cho biết: Thành phố sẽ chọn lọc gene để đào tạo tinh hoa cho đến lúc trưởng thành. Có thể lựa chọn người ngay từ lúc sinh ra, thậm chí còn đang kiểm chứng khoa học về thai giáo để lựa chọn. Cái này thế giới làm rồi, giờ chúng ta mới làm”.

Ngay lập tức cái sự “cho biết” này của ông Tuấn đã làm cộng đồng mạng dậy sóng phê phán. Câu hỏi đặt ra là: TP sẽ chọn lọc gen trẻ khi sinh ra để đào tạo nhân tài, vậy TP cụ thể là ai? Và, ai là người đưa ra ý tưởng, chủ trương và ai là người thông qua ý tưởng, chủ trương cực đoan mang tính phát xít này? 

Chẳng lẽ người đó là ông Tuấn?

Theo gã thì nhiều khả năng TP Hà Nội không hề có cái chủ trương phản nhân tính ấy mà đây chỉ là ý tưởng của cá nhân ông Tuấn nhưng lại quen mồm hay buột mồm gắn ý tưởng của mình với TP.

Gã tìm hiểu thì biết ông Tuấn như sau:

Phó Bí thư Thường trực Thành ủy Ngô Thị Thanh Hằng đánh giá: “ông Trần Anh Tuấn là cán bộ được trưởng thành từ công tác đoàn, được đào tạo bài bản là tiến sĩ khoa học, có quan điểm, bản lĩnh chính trị vững vàng, kiên định lập trường chủ nghĩa Mác Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và đường lối của Đảng”.

Gã tìm hiểu thêm thì biết: “đồng chí Trần Anh Tuấn (sinh năm 1977, tiến sĩ địa lý, cao cấp lý luận chính trị) thôi tham gia Ban Chấp hành, Ban Thường vụ, thôi giữ chức vụ Phó Bí thư Thường trực Thành đoàn Hà Nội đến nhận công tác tại Văn phòng Thành ủy Hà Nội”.

Từ bệ phóng công tác đoàn và công tác đảng này ông Tuấn đã được làm Bí thư thị uỷ Sơn Tây, do ông Tuấn có bằng tiến sĩ về Địa lý nên đã được làm lãnh đạo cả một ngành khoa học công nghệ của thủ đô hơn 10 triệu dân, nơi tập trung các nhà khoa học công nghệ hàng đầu quốc gia.

L.T.V.