Bauxite Việt Nam

“Có thể nói, gần đây những hiện tượng vi phạm về đạo đức, nguyên tắc nghề nghiệp và cả vi phạm pháp luật trong ngành công an, cảnh sát có mật độ ngày càng dày hơn và mức độ cũng nghiêm trọng hơn; đã có một số trường hợp người dân bị thiệt mạng vì những vi phạm này” (Nguyễn Huy Cường). Cách khái quát của nhà báo, theo chúng tôi, còn quá nương nhẹ đấy. Hiện tượng người dân vô tội chết dưới tay công an đã không còn hiếm hoi nữa trên khắp đất nước, và dây thần kinh của mọi người từ lâu rồi đã trở nên căng thẳng vượt quá sức chịu đựng. Người có nhân phẩm cảm thấy đang sống trong một không khí “bị khủng bố” chứ không bình thường. Nên nhớ dưới thời thực dân Pháp cai trị, theo lời cố GS Đinh Gia Khánh, thanh niên học sinh đi chơi đêm đến hai ba giờ sáng ở giữa Hà Nội vẫn hết sức thoải mái yên tâm vì tính mạng hoàn toàn được bảo đảm và lính cu lít là lực lượng chịu trách nhiệm trước nhà cầm quyền sự yên ổn về mặt tinh thần ấy của người dân. Cực kỳ hiếm hoi mới xảy ra một vụ án mạng, mà khi có một vụ như thế thì là chuyện tày đình, khắp Nam cùng Bắc đều xốn xang, ghê sợ. Đó mới là một xã hội thanh bình, trong đó cái quyền được sống của mọi con người được cơ quan an ninh Nhà nước coi là mục tiêu quan trọng. Bây giờ thì sao? Người bảo vệ tính mạng cho dân lại là nguyên nhân gieo chết chóc kinh hoàng cho dân, thế thì kỷ cương còn đâu nữa? Ai được lợi trong việc này? Người dân lành hẳn có quyền thắc mắc: Có chủ trương từ đâu hay không mà tràn lan như vậy?

Bauxite Việt Nam

Bằng giả ư? Ngày xưa dưới thời phong kiến tội này nhẹ nhất cũng khép vào giảo giam hậu (bị thắt cổ nhưng còn giam lại chờ cứu xét sau), vì người được giao chức trách “trị dân” phải có sở học thật căn bản, mà tìm cách chạy bằng giả thì tức là kẻ thiếu học, hay nặng lời hơn một chút thì thường mắng nhau là vô học. Dem cái vô học ra trị dân đương nhiên sẽ làm dân chết ngắc. Ông vua được gọi là anh minh tất thông hiểu đạo lý “dĩ dân vi bản”, nên không thể không nghiêm trị kẻ thiếu/vô học ấy, đã thiếu mà lại còn dám qua mặt nhà vua. Nhưng bây giờ Đảng không trị tội chắc bởi thấy sở học chẳng cần thiết cho công tác đảng, chỉ cần nắm được lập trường quan diểm là đủ. Thế thì ông Ngọc lên chức rõ là do lập trường quan điểm vững chứ đâu phải nhờ có cái bằng dỏm. Thôi thì hãy bỏ qua cho ông để ông về treo bằng lên tường cho vui cửa vui nhà.

Bauxite Việt Nam

Cứ cho là việc điều hành quốc gia của các thủ lĩnh độc tài tại Trung Đông là khác hẳn với các chế độ “dân chủ ngàn lần hơn”. Nhưng những vấn đề kinh tế - xã hội mà họ đang đối phó sao lại thấy quen quen: vật giá leo thang phi mã, khoảng cách giàu nghèo mở rộng hoang hoác, nạn tham nhũng hoành hành thô bạo, số người trẻ thất nghiệp rất lớn, nền kinh tế không tạo đủ công ăn việc làm cho hàng hàng lớp lớp sinh viên tốt nghiệp đại học… Bài tiểu luận sau đây nêu bật những vấn đề này như là một thứ nhiên liệu nhen nhúm các cuộc cách mạng tại Trung Đông, đã và đang diễn ra. Nhưng tác giả, Giáo sư Jack A. Goldstone, đã thận trọng cảnh báo rằng các phản ứng cực đoan từ các cuộc cách mạng có thể làm tổn thương tiến trình dân chủ hoặc có thể đưa đến chiến tranh.

Thiết tưởng, những nỗ lực nhằm từng bước xây dựng một xã hội dân sự vững chắc là con đường dẫn đến dân chủ an toàn hơn.

Bauxite Việt Nam

Không chỉ bạn Nguyễn Thanh Linh thấy chuyện này là buồn và “buồn cười” mà chúng tôi, những người khởi thảo Kiến nghị trả tự do cho công dân Cù Huy Hà Vũ và trực tiếp thu thập danh sách từ mọi nơi gửi về cũng thấy rất buồn, lại cũng rất “buồn cười”. Nghĩ ra hai cái bao cao su, nghĩ ra cách ngăn đường, vây bắt người ngay đến tham dự một phiên tòa xử công khai, nghĩ ra những cái cớ vô cớ để đuổi Luật sư biện hộ cho bị cáo ra ngoài mà lại ngang nhiên không tuân theo điều 214... chừng ấy chưa đủ cho bàn dân chú ý đến vụ án hay sao mà bây giờ còn nghĩ thêm cách cho nhân viên đến tận nhà gần 2.000 con người để hỏi một cách lịch sự: Có ai “giới thiệu” ông, bà, bác, chú, cô, anh, chị, em, cháu ký vào bản Kiến nghị của BVN hay không?

Nhưng cũng phải nói ai nghĩ ra việc này thật là đáng nể, bởi lục lạo cho hết mọi ngõ ngách của đất nước để tìm bằng hết những tên người chỉ ghi địa chỉ cư trú là tỉnh hoặc huyện thôi thì tốn kém tiền của sức lực biết ngần nào. Rồi lại còn phải mua vé máy bay bay đi khắp thế giới để điều tra nữa, bởi đôi chân tinh khôn của người Việt kể từ sau 1975 đã biết tìm đến đủ mọi xứ sở tự do hạnh phúc trên hoàn cầu này rồi. Mà hầu như nước nào cũng rải rác dăm ba người có tên trong bản Kiến nghị cả đấy.

Bauxite Việt Nam

Năm 1976 dân số Tây Nguyên là 1.202.500 người; 13 năm sau, 1989, con số đó là 2.490.178 người – tức là tăng gấp đôi. Tất nhiên, bước nhảy vọt đó chủ yếu là do di dân ồ ạt, không có kế hoạch. (Xin xem Viện Tư vấn Phát triển – CODE 2010, Khai thác bauxit & phát triển bền vững Tây Nguyên, Nxb Tri thức, Hà Nội, tr. 100-102). Và như một hệ quả, rừng bị tàn phá dữ dội, với tốc độ ngày càng nhanh. Người dân tộc thiểu số vốn sống nhờ rừng, là nạn nhân đầu tiên: cuộc sống của họ bị đảo lộn, bị bần cùng. Trong điều kiện đó, dễ hiểu là một số không nhỏ mất niềm tin vào thiết chế xã hội hiện tại, đi tìm một niềm tin mới. Hơn mười năm trước, một số nhà khoa học đã báo động: “Sẽ không là quá sớm khi đưa ra lời cảnh báo rằng nếu không kịp thời có giải pháp khắc phục những khiếm khuyết của quá trình khai thác và sử dụng đất đai thì “Vấn đề dân tộc” sẽ rất có thể phát sinh trong thực tế nay mai ở Tây Nguyên, chí ít là mất ổn định, nghiêm trọng là máu lại đổ […]” (Vũ Đình Lợi, Bùi Minh Đạo, Vũ Thị Hồng 2000, Sở hữu và sử dụng đất đai ở các tỉnh Tây Nguyên, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội, tr. 173). Lời tiên tri đó của các nhà khoa học không được ai lắng nghe. Chỉ 4 năm sau khi công trình này được xuất bản, một cuộc bạo động lớn quả nhiên đã xảy ra ở Tây Nguyên.

Chỉ cần thay “Tây Nguyên” bằng hai chữ “Mường Nhé” là ta có một tình hình y hệt. Trong vòng 10 năm, dân số tăng gấp đôi do dân cư ở các nơi khác đổ dồn đến. Rừng bị khai thác cạn kiệt. Dân bản địa nghèo đi. “Đạo Vàng Chứ” phát triển rất nhanh. Và bạo động.

Chúng ta đã học được bài học cay đắng ở Tây Nguyên chưa?

Bauxite Việt Nam

Vâng, đất nước có gì đang đào lên bán sạch, và bao nhiêu tài sản thiên nhiên quý giá khác được tạo hóa ban cho như hồ Ba Bể, rừng nguyên sinh rộng lớn và phong phú bậc nhất ở Tây Tây Bắc, rừng thông bạt ngàn Đà Lạt, môi trường sinh thái đặc thù Tây Nguyên, những bãi biển đẹp như mơ ở miền Trung... cứ thế theo nhau biến mất. Không nghèo thì còn là gì nữa. Phải vay thôi, mà muốn vay được rẻ thì danh hiệu “thoát nghèo” lại đâm bất lợi, dân đen cũng chả ai muốn nhận cái danh không thật ấy cho mình. Nhưng vay để mà tiếp tục đeo đuổi những chuyện như đường sắt cao tốc, hoặc để cấp cho các tập đoàn làm ăn thua lỗ như EVN đang sắp thả nổi giá điện làm dân điêu đứng thì ôi thôi... cái vòng luẩn quẩn đó sẽ khiến cho đất nước không biết đến bao giờ mới thật là thoát nghèo.

Bauxite Việt Nam

BVN xin công bố Danh sách số người đăng ký đợt 3, cũng là đợt cuối cùng, vào bản Kiến nghị trả tự do cho công dân Cù Huy Hà Vũ do BVN phát đi từ ngày 9-4-2011. Tính đến hết ngày 30-4-2011, số lượng chúng tôi thu thập được là 1847 người. Tuy vậy, trong khi soát lại số thư bạn đọc gửi tới để lên danh sách, có thể bộ phận biên tập không tránh được ít nhiều sai sót. Vì vậy kính mong quý vị nếu phát hiện trường hợp nào bị trùng lặp cũng như trường hợp nào đã gửi thư tới ghi danh mà chưa có tên trong cả ba bảng danh sách thì xin thông báo sớm đến chúng tôi để kịp thời điều chỉnh.

Trân trọng cám ơn.

Bauxite Việt Nam

“Nguyên nhân chính của sự đột biến CPI tháng 4 là sự điều chỉnh cấp tập, giật cục của Chính phủ trong vài tháng vừa qua đối với quá nhiều thứ. Ngày 11-2-2011 phá giá đồng nội tệ 9,3% khiến cho tác động của giá thế giới đến CPI được khuếch đại lên; ngày 24-2-2011 tăng giá xăng 17,7% rồi đến ngày 29-3-2011 lại tăng tiếp thêm 10,4% nữa; từ ngày 1-3-2011 tăng giá điện trung bình 15,32%. Tất cả những điều chỉnh cấp tập này đã là nguyên nhân chính của sự tăng CPI bất thường trong tháng 4-2011”.

Mất mùa là tại thiên tai,

Lạm phát là tại nước ngoài giá tăng

Bauxite Việt Nam

Cái chết của một trùm khủng bố khét tiếng làm nhân loại hả hê mừng rỡ xen với cả sự tò mò. Dưới đây là 7 bài viết mà BVN lọc ra và đăng lại, nhằm cung cấp một ít phác họa cú đánh dứt điểm của biệt kích Mỹ, và về quang cảnh chung của thế giới mấy hôm nay, như dứt được một nỗi lo hữu hình, dù rằng nỗi lo vô hình thì vẫn còn nguyên trong tâm trí.

Bauxite Việt Nam

“Đặt trong bối cảnh ngày nay khi Việt Nam đang chống khủng bố, câu chuyện này thật là … khó nuốt (hay nói theo tiếng Anh là distasteful). Khó hiểu nổi tại sao báo chí Việt Nam có vẻ thích ca ngợi những chuyện bạo động như thế này”… “Ở nước ta có một nghịch lí: những sự kiện đáng được bạch hóa nhưng lại không được; ngược lại có những sự kiện không cần bạch hóa (vì rất dễ làm đau lòng nhiều người) nhưng lại được bạch hóa như là một cách xưng tụng! Có những điều nên để cho đi vào quên lãng chứ không nên nhắc đi nhắc lại như là một kì tích”. Nói thêm. Nhiều báo bữa qua đã đăng lại bài trên Dân Việt, nhưng sau khi bị độc giả phản ứng mạnh, có báo mạng (như VNN) đã rút bài xuống. Theo quan điểm của BS, vẫn có thể kể lại sự kiện này, cũng như những vụ ám sát trước đó trong 2 cuộc chiến tranh VN, vì tất cả đều là bằng chứng, tư liệu lịch sử, cần được tôn trọng. Chỉ có điều, khi kể lại phải có thái độ rõ ràng của con người sống trong xã hội văn minh hiện tại, với những vấn đề nóng bỏng đang bị lên án, trong đó có nạn khủng bố, để nhìn lại một thời chiến tranh tang tóc nồi da xáo thịt, với những chiến thuật mà kẻ yếu chống mạnh thường dùng và hệ lụy khó tránh khỏi.

Anh Ba Sàm

Cả nước Mỹ cũng như nhiều nơi trên thế giới đang hân hoan reo mừng trước tin quân đội Mỹ đã hạ sát được trùm khủng bố Osama Bin Laden. Nhưng một nguồn tin khác cũng vừa cho biết một Bin Laden mới còn nguy hiểm hơn rất nhiều lần lại đã xuất hiện, là mối lo ngay ngáy của nước Mỹ và cả nhân loại vốn bao giờ cũng ghê sợ sự chết chóc và yêu cuộc sống thanh bình. Một câu hỏi đặt ra: Cái ác trên đời này có triệt được tận gốc hay không khi khắp nơi bất công còn đầy dẫy?

Là những người đã từng sống hơn 60 năm trên một xứ sở vốn một thời say mê theo đuổi cái lý tưởng tận diệt bất công cho con người ai cũng được ấm no, sung sướng, nó khiến cho nhiều lúc cả một khối người cùng say men bạo lực mà cứ tưởng là đang làm điều thánh thiện, và giờ đây có dễ đã thấm thía hết hậu quả của những cuồng vọng của mình, chúng tôi rất hiểu, xóa bỏ bất công chỉ là giấc mơ không có thật, và khi bất công vẫn còn sờ sờ thì làm sao mà tiêu trừ bạo lực cho được, chính người cầm quyền cũng phải dùng nó để "răn đe dân chúng" kia mà. Bởi thế từ bao đời nay chúng ta vẫn tự ôm lấy một ảo tưởng kép ở trong đầu mà không dứt được ra.  

Cái ác và cái thiện là hai mặt tương sinh tương khắc, từ trong nhau mà nảy sinh, chứ không ở ngoài nhau, chân lý ấy bao giờ cũng đúng. Ngẫm nghĩ cho kỹ, muốn cho những Bin Laden không còn đất sống thì phải hỏi các ngài tài phiệt Mỹ có thể nới tay cho các nguồn dầu mỏ ở Trung Á không chảy hết vào túi họ hay không? Dân oan mất hết đất đai và phương tiện sinh sống trên khắp nước Việt hiện nay hình như cũng đang có những câu hỏi tương tự.

Xin đăng cùng lúc hai nguồn tin, một mừng một lo dưới đây, để bạn đọc xa gần tham khảo.

Bauxite Việt Nam

Hôm qua, chúng tôi dưa một bài của Bút Lông nhan đề “Lề phải lãnh đạn vì ca ngợi vô lối” nói về việc ông Nguyễn Quế Văn đăng bài trên Công an Nghệ An đánh giá sai về độ an toàn ở mỏ đá Lèn Cờ khiến Công ty khai thác đá chủ quan, dẫn đến sập mỏ đá làm bao nhiêu người bị thương và thiệt mạng, và tờ báo đăng bài cũng như người viết bài sau đó phải gánh chịu hậu quả của sự vô trách nhiệm. Tuy nhiên, vẫn không thể bỏ qua được một điều băn khoăn: Vậy người viết bài báo oan nghiệt kia là người thế nào? Tìm lại trên Internet thì thấy có bài này đã đăng trên trang mạng Người Yên Thành từ ngày 14 Tháng 4 năm 2009. Xin trân trọng gửi tới bạn đọc để cùng suy ngẫm.

Bauxite Việt Nam

Cuộc sống văn hóa và tinh thần thì có thể nói thời trước [ở miền Nam] có hai mặt của nó. Một mặt là sự hiện diện của quân đội Mỹ và quân đội đồng minh để lại những ảnh hưởng rất xấu trong xã hội. Đó là tệ nạn đĩ điếm, ma cô, chạy theo đồng đô la một cách khá trắng trợn. Chính người dân miền Nam thời đó cũng phản ứng rất gay gắt. Nhưng mặt khác, cuộc sống xã hội và tinh thần trong nội bộ xã hội Việt Nam, trong trường học, trong công sở, trong các gia đình, xóm giềng, bạn hữu... lại là quan hệ có nề nếp, có văn hóa. Học trò lễ phép với thầy, vợ chồng, cha con, mẹ con thương yêu gắn bó với nhau. Thời đó học trò ra đường không hỗn láo như bây giờ. Không có hiện tượng chửi thề, các quan chức cũng có chơi bời nhưng không tệ hại tới mức như một số quan chức hiện nay. Công an thời đó ít có hiện tượng chặn đường để ăn tiền mãi lộ một cách phổ biến như ngày nay. Xin giấy tờ ở cấp này cấp kia cũng không phải đút lót một cách phổ biến, đặc biệt là trong trường học thì tình trạng chạy điểm, mua điểm, ném phao, quay cóp gần như không có. Có thể nói, so với xã hội trước đây thì trên một số khía cạnh nào đó, cuộc sống văn hóa và tinh thần hôm nay đã xuống cấp nghiêm trọng... Những trí thức trước đây, công chức trong công sở là những người có tư cách, đàng hoàng, cả nói năng và hành xử rất có văn hóa. Còn bây giờ, một tỉ lệ đáng kể công chức và cả một số trí thức cũng không có được một phong độ văn hóa như trước đây.

Đặng Phong

Cơ khổ, Cái thế “trên đe dưới búa” này biết làm sao mà tránh được? Cơ chế nói dối đã hình thành từ lâu, lâu lắm, mang tính quốc tế mất rồi, mà vụ Chernobyl như một bài BVN đưa lên gần đây là minh chứng rõ rệt nhất. Việc cố tình bưng bít trong vụ đó đưa đến cái chết cho bao nhiêu dân chúng còn hé lộ thêm một thực tế là cơ chế nói dối này lại còn coi rẻ tính mạng con người, chẳng “vì dân, do dân” như mình vẫn luôn luôn lớn tiếng. Làm cách nào xóa bỏ được cơ chế ấy để cho những ai sản sinh trong “khuôn” của nó không bị tha hóa? Thật vô kế khả thi. Nếu người ta dám nói thật, dám cảnh báo những điều mình biết thì vụ Vinashin có đến nước tóe loe ra khi đã lụn bại thê thảm như đã thấy hay không? Chết nỗi, ai mà không gờm những con báo mắt láo liên ngồi chồm chỗm trên ngọn cây, sẵn sàng cắn xé mình ngay nếu mình dám “hở mồm nói ngược”? Cho nên, thật tình mà nói, bạn phóng viên trẻ về thực tập ở Đài huyện Yên Thành dám can đảm lên tiếng về nguy cơ sập lò mỏ đá Lèn Cờ là một hiện tượng hiếm có, do chỗ là “ma mới” chưa húc đầu vào đá nên còn hăng hái hết mình vì sự thật đấy thôi. Ấy là còn giữ được tính trời. Chỉ sau dăm ba kinh nghiệm cay đắng, bạn ấy sẽ dẫm đúng vào cái vết của Nguyễn Quế Văn cho mà coi. Cứ nhìn đó nhìn đây mọi việc đang diễn ra khắp nơi rồi ngẫm nghĩ khắc tìm ra đáp số.

Bauxite Việt Nam

Chúng tôi đã đăng bài Góp phần tìm hiểu và làm theo Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Bất tất nhiên” của Đại tá Tiến sĩ Sử học Nguyễn Văn Khoan, ký bút danh Sông Hương, và được đông đảo bạn đọc ở trong nước và cả ngoài nước nữa hoan nghênh, khen ngợi, truyền cho nhau đọc…

Kỳ này chúng tôi lại may mắn được Đại tá Tiến sĩ ưu ái gửi cho một bài mới, kết quả của quá trình làm việc nghiêm túc, đúng phong cách của nhà sử học chân chính, nhưng vẫn với bút pháp rất độc đáo của ông, lật đi lật lại vấn đề nhiều lần, dưới nhiều góc nhìn khác nhau, thể hiện sự tin tưởng vào lương tri và trình độ hiểu biết của bạn đọc.

Xin mời các bạn cùng thưởng thức để có thêm những suy nghĩ mới về một vấn đề xảy ra cách nay đã hơn 60 năm.

Phạm Tôn

Năm 1992 tôi là Trưởng ban Ban văn học Cổ cận đại Viện Văn học, đồng thời đang đảm nhiệm chức Chủ tịch Hội đồng Khoa học của Viện. Vào khoảng tháng Hai năm ấy, vừa sau Tết âm lịch, tôi tính ra biết sắp đến 75 năm ngày ra đời Nam phong tạp chí (1-7 -1917 – 1-7-1992), bèn bàn với Viện trưởng Viện Văn học lúc bấy giờ là Phong Lê tổ chức một Hội thảo Khoa học trong phạm vi hẹp ở Ban văn học Cổ cận đại, mời các chuyên gia văn học Cận đại và những học giả có hiểu biết về Phạm Quỳnh và về Tạp chí Nam phong đến trao đổi với nhau một cách thực sự cầu thị về chỗ được và chỗ không được của tờ tạp chí này cùng những đóng góp của ông Chủ bút Phạm Quỳnh, giới hạn ở góc độ một nhà văn hóa. Phong Lê tán thành đề nghị của tôi.

Một mặt chúng tôi gửi thư mời đến nhiều học giả, được các anh Nguyễn Đình Chú, Trần Quốc Vượng, Vương Trí Nhàn, Phạm Xuân Nguyên... và các cụ Hoàng Đạo Thúy, Vương Hồng Sển... nhiệt tình hưởng ứng, ai cũng nhận lời viết bài cho hội thảo; mặt khác tôi đích thân đến gặp ông Hoàng Tùng, bấy giờ đã hưu trí, để xin ông tư vấn thêm. Ông Hoàng Tùng nghe có hội thảo Nam phong thì tỏ ý rất vui, ông nói với tôi: “Bác Hồ không bao giờ tán thành giết Phạm Quỳnh. Khi nhận được báo cáo đã giết cụ Phạm, Bác ngạc nhiên lặng đi, rồi giơ tay làm hai vạch chữ thập trên tờ báo cáo, tỏ ý không chấp nhận việc làm xốc nổi tả khuynh ấy”.

Tôi còn viết thư cho ông Nguyễn Văn Trung ở TP Hồ Chí Minh mời ông viết bài, có nói rõ: quan điểm đánh giá như thế nào là tùy ông chứ không áp đặt. Một thời gian ngắn sau tôi nhận được cuốn sách Trường hợp Phạm Quỳnh do ông gửi tặng, kèm theo lá thư của ông, báo tin không tham gia Hội thảo được vì quá bận.

Tôi và Phong Lê lại rủ nhau đến gặp gia đình Phạm Quỳnh là nhạc sĩ Phạm Tuyên và GS Bác sĩ Phạm Khuê trình bày mục đích yêu cầu của hội thảo và mời hai ông tham dự. Vợ chồng nhạc sĩ Phạm Tuyên hết sức hoan hỷ, nhận lời sẽ cho vẽ một pa-nô làm phông cho hội thảo, còn BS Phạm Khuê lúc đầu có hơi ngần ngại vì sợ sẽ không đến đâu cả, nhưng sau khi nghe tôi nói rõ đây là hội thảo về Nam phong tạp chí, mời những tiếng nói nhiều chiều tranh luận với nhau, cốt tìm ra chân lý, chứ không phải nhằm kỷ niệm học giả Phạm Quỳnh, bởi chưa đến lúc, mặc dầu thế nào cũng có ngày ấy, ông bèn đổi ngại làm vui và nhận lời đến nghe với tư cách con cháu trong gia đình.

Trong tháng Sáu, công việc chuẩn bị của chúng tôi đã tạm xong. Các tham luận gửi về đã tương đối phong phú. Anh chị em xếp đặt chương trình bài nào trước bài nào sau, chủ trương trong vòng một ngày mỗi người chỉ đọc chừng 20 phút, còn 20 phút nữa là dành cho trao đối ý kiến như các Hội thảo mà tôi thường tổ chức. Giấy mời cũng đã in.Tôi bèn đến nhà nhạc sĩ Phạm Tuyên xem lại tấm pa-nô, thấy kẻ chữ rất công phu, tiêu đề lớn ghi rõ: Hội thảo 75 năm Tạp chí Nam phong và học giả Phạm Quỳnh, ở dưới đề thêm Ban Văn học Cổ cận đại Viện Văn học chủ trì, thế là có thể yên tâm.

Vào khoảng giữa tháng Sáu, Viện Văn học có tổ chức một hội nghị mà đến nay tôi không còn nhớ là hội nghị gì nhưng có nhiều vị khách quan trọng được mời, trong đó có ông Tố Hữu. Tôi biết lúc này ông Tố Hữu đã thôi giữ chức Phó Chủ tịch thứ nhất Hội đồng Bộ trưởng và Bí thư Trung ương Đảng lâu rồi, tuy vậy vẫn là một nhân vật danh dự trong nhiều cuộc họp, và mỗi lần nghe ông phát biểu – tuy khá hiếm hoi chứ không nhiều như trước – người ta vẫn nể xen với e dè. Có một nữ Giáo sư ở Khoa Văn Trường đại học Sư phạm cũng đến dự hội nghị, nhân nhìn thấy ông Tố Hữu và cũng nhân có tôi đang ngồi cạnh chị, chị bèn bảo: “Này, có ông Tố Hữu ở đây, anh tiếc gì mà không đến nói với ông ấy một tiếng cho phải phép; chả ông trước là Chủ tịch Ủy ban Khởi nghĩa Thuận Hóa, chuyện cái chết của Phạm Quỳnh chắc ông ấy phải rõ chứ!” Tôi nghe bùi tai bèn đi thẳng đến chỗ ông Tố Hữu đang ngồi ở bàn trên xin tranh thủ gặp ông vài phút, rồi khi ông vừa quay lại gật đầu là tôi nói ngay vào đề, rằng Ban văn học Cổ cận đại của Viện sẽ tổ chức một hội thảo hẹp nhân 75 năm Tạp chí Nam phong vào ngày 1-7 tới, nhân thể có lời mời ông đến dự cho vui. Ông vừa nghe, hai mắt nhướng lên, mặt vẫn không đổi sắc nhưng có vẻ trắng hơn, sau đâu chừng vài phút im lặng như ngẫm nghĩ, bèn nói, giọng vẫn chầm chậm rỉ rả: “À... à... Tạp chí Nam phong à? Chuyện này... theo mình thì có lẽ còn hơi vội...” Ông im một lát rồi nói tiếp: “Để chừng hai ba năm nữa hãy làm... sẽ thuận hơn”. Ông chỉ nói có thế và nhìn xoáy vào mắt tôi, nhắc rõ từng tiếng “E còn hơi vội đấy... để chừng vài năm nữa...” đến lần thứ hai. Tôi cũng nhìn lại ông như bày tỏ một sự ngạc nhiên nhưng không đáp lại, sau đó gật đầu chào ông rồi rút lui.

Sau buổi họp, tôi có trao đổi lại với Phong Lê. Chúng tôi cân nhắc, cho rằng mấy lời của ông Tố Hữu chỉ là một ý kiến để tham khảo. Vả chăng, cuộc hội thảo đã thu lại trong phạm vi một ban chuyên môn thì chỉ là thảo luận học thuật thông thường, như các buổi thảo luận khác mà Ban thường làm, chứ không phải là hội thảo khoa học nhằm truyền thông rộng rãi, bởi vậy ta cứ tiến hành. Tôi bèn cho phát giấy mời và báo cho nhạc sĩ Phạm Tuyên đúng sáng 1-7 đưa pa nô đến thật sớm.

Tối hôm 30 tháng Sáu, khác với thường lệ, tôi không về nhà mà nằm lại ở phòng làm việc tại tầng một cuối ngôi nhà lớn của Viện (chúng tôi đã được chia nhà từ mấy năm trước nhưng vẫn có thói quen nằm lại phòng làm việc mỗi khi có chuyện gì khẩn), để đọc lại bản Đề dẫn và soát lại các bài tham luận của mọi người gửi tới. Rất khuya, bỗng nghe từ phía Phòng Hành chính gần ngoài cổng Viện có tiếng reo của chuông điện thoại. Trong không khí yên tĩnh, tiếng chuông tuy xa nhưng nghe rất rõ. Như có linh tính, tôi bỏ giấy xuống và chạy vội ra hành lang. Khi đến nơi thì một người nào đó không hiểu vì sao có khóa đã kịp mở cửa vào Phòng Hành chính cầm ống nghe và báo lại với tôi: “Trên Tuyên giáo Trung ương báo xuống ngày mai hãy dừng hội thảo Nam phong lại đã”. Tôi chỉ biết đứng sững người. Một cái lệnh đến vào giữa khuya không sao kịp xoay trở. Tính toán giỏi quá chừng!

Hôm sau anh chị em trong Ban đến rất sớm, không cần nói người nào cũng hiểu ngay cơ sự trước bộ mặt ủ ê của tôi. Chúng tôi lại phải chầu chực trước cửa Viện tìm những lời khéo léo xin lỗi quý khách để mọi người thông cảm và yên tâm ra về.

Nguyễn Huệ Chi

Năm 1994, lần đầu có dịp đặt chân đến nước Pháp, Thiền sư Thích Nhất Hạnh được tin gọi điện mời tôi xuống vãng cảnh làng Mai – cũng gọi là làng Hồng – ở vùng Dordongne cách Paris về phía Nam chừng 600 km, nhờ đó tôi có dịp cùng tăng sinh làng Mai tu tập Thiền học theo phép tu Tiếp Hiện của Sư ông hai phen, trong khoảng 15 ngày. Bấy giờ chỉ mới có xóm Thượng và xóm Hạ thôi nhưng trong tâm trí tôi, đây đã là một không gian mênh mông và thật sự tĩnh lặng, trong đó con người mặc sức phơi bày diện mục chân thực của mình và có đủ mọi điều kiện thực hiện chánh niệm, chánh tư duy, để gạt bỏ đi bao nhiêu phiền muộn mà cuộc sống văn minh ồ ạt của thời buổi hôm nay luôn luôn úp chụp lên mình, làm cho ta lúc nào cũng cảm thấy ngột ngạt.

15 ngày tôi hình như đã được sống trở lại một thế giới trong quá vãng đâu từ xa lắm - cái thế giới Thiền vô cùng khoáng đạt của thơ ca sách vở đời Trần. Trước ngày chia tay, vào một buổi sáng, Thiền sinh bốn phương đủ Âu Phi, Mỹ, Á... họp mặt đông đảo tại Thiền viện xóm Thượng, tôi đã có bài thơ tặng làng Mai, cũng là tặng Sư Ông:

Năm 2001 lần đầu tôi có dịp đặt chân tới nước Mỹ và ở luôn trong 9 tháng. Ngày 11-9, tại San Jose tôi được chứng kiến qua màn hình vụ khủng bố Tòa tháp Đôi ở New York, với hình ảnh lửa khói ngún lên rồi hai tòa tháp theo nhau đổ sụp, cả màn hình chỉ còn là lửa và những chấm đen bay tung mịt mù. Và rồi sau đó là tình cảm đau thương phẫn uất của các cộng đồng cư dân Hoa Kỳ, nhất là người da trắng mà tôi được tận mắt thấy họ bỏ cả ăn chơi mua sắm, tự động đi cắm những lá cờ Mỹ nhỏ xíu trước mọi ngôi nhà, đến tụ tập tại những địa điểm đã định để nghe từng hồi chuông đổ rền, người thì cúi đầu mặc niệm, người ôm nhau khóc như mưa như gió, tưởng chừng một nước Mỹ thanh bình, yên ổn đã mất đi. Nhưng tôi sửng sốt biết bao khi trên tờ New York Times đăng tin Thiền sư Thích Nhất Hạnh đã có mặt chỉ ngay sau cái ngày khủng khiếp đó một tuần thôi - ông đến rất gần nơi hai tòa tháp đổ sụp ở New York để thuyết giảng về lẽ sống chánh niệm nhằm thức tỉnh lương tri người Mỹ, mong con dân nước Mỹ hãy nhìn sâu vào tâm thức của mình, đừng vội có những hành vi không tỉnh táo. Còn đáng ngạc nhiên hơn nữa là giữa không khí hờn căm đang sôi sục, những buổi thuyết giảng như thế lại lôi cuốn được hàng chục ngàn người Mỹ đến dự, đến nỗi một chiếc vé vào cửa cũng không còn.

Thật may mắn, đầu năm 2005, tôi có dịp gặp lại con người mình ngưỡng mộ trên chính đất nước của mình. Tôi lại có được niềm vui cùng bạn bè trong giới những người thầy dạy học đến nghe Sư Ông pháp thoại, và được bày tỏ một vài cảm tưởng về mấy lần gặp gỡ Sư Ông.

Sư Ông và Nguyễn Huệ Chi trùng phùng tại chùa Bồ Đề, Gia Lâm ngày 21-1-2005

Giờ đây, nhe tin Sư Ông là người được xếp thứ tư trong số 100 người có ảnh hưởng tâm linh nhất trên thế giới, tôi không chút ngạc nhiên. Sư ông là người cả cuộc đời chỉ làm mỗi một thiên chức đem đến cho con người sự thanh thản trong tâm hồn, giải thoát con người khỏi những đớn đau do hệ lụy của đời sống vật chất hiện đại mang lại, giúp con người buông xả mọi ám ảnh bạo lực mà bất kỳ nơi đâu còn bất công thì vẫn còn có nó. Sư Ông là hiện thân của đức tin vào con người như một sinh thể có quyền tự thực hiện sự tự do và bình đẳng vốn là cái hạnh phúc lớn lao nhất mà Tạo hóa ban cho họ. Trong tầm vóc ấy, Sư Ông đúng là một biểu tượng đối lập với bạo quyền, với các thế lực toàn trị, nhưng đối lập bằng thái độ bất bạo động, bằng sức mạnh lan tỏa của chính lòng lành. Sự truyền bá lòng lành từ phương cách tu tập thảnh thơi nhàn nhã, “tiệm ngộ” xoắn quyện với “đốn ngộ”của Sư Ông, đã làm cho một phần thế giới khổ đau trở nên có hạnh phúc. Đó chính là phần thưởng không gì sánh được, là cơ duyên kỳ diệu mà cuộc đời này dành cho Sư Ông.

Nguyễn Huệ Chi