Bauxite Việt Nam

Lê Đỗ Huy (thuật)

LTS. Trong tâm thức, thế giới dường như vừa “trải qua một cuộc bể dâu” về ô nhiễm, cho dù một trận đại hồng… bùn ở nước Hungary nhỏ bé. Sự kiện này hẳn đã làm cả nhân loại chấn động hơn nhiều, so với cảm nhận về ngày tận thế, dường như sẽ đến cùng năm 2012. Nhưng quặng thải công nghiệp độc hại này, mới gần đây thôi, đã từng “tốt bụng” khi nháy “đèn đỏ” báo hiểm họa về mình. Có điều cặp kính của những ai thuộc đường đua số lượng trong phát triển kinh tế lại cũng màu hồng nốt. Nên không nhận thấy dòng Đanuýp lơ và cả Hắc hải nữa (đã?) trở thành… hồng thuỷ.

Tầm nhìn và hành động

Khoảng một tháng trước ngày “hồng nhật” (7/11), một cơn lũ bùn đỏ từ phía thượng nguốn dòng Đanuýp Xanh bỗng làm xôn xao xứ Ukraine thơ mộng. Và như thường lệ, lập tức có ngay những trấn an từ Kiev.

8/10/10, Bộ Tình trạng khẩn cấp cho rằng thảm họa từ nhà máy luyện nhôm của Hung sẽ chẳng mấy hung hãn đối với Ukraine, vì các quốc gia nằm ở phía trên nước này, dọc theo bờ dòng Đanuýp, sẽ áp dụng những biện pháp chặn nó lại (1). Vì trong danh sách các nước này, ngoài các nước như Bulgaria, Rumanie, Slovakia… còn  có các cỗ “máy bơm tiền” công suất khá là Đức và Áo…

Nhưng yên dân chưa bao giờ là điều dễ dàng. Tờ báo bảo vệ môi trường “Đừng tưởng dễ” (Bсе не просто так) của Ukraine tổng hợp các nguồn quan trọng trên truyền thông như Ria Novosti, Euronews, để dự cảm rằng bùn đỏ từ Hungary có thể đã có trong nước sông Đanuýp chảy trên Ukraine rồi (2). Báo cũng bóc tách được lời của các quan chức của Bộ Tình trạng khẩn cấp ở trên, rằng, về lý thuyết, bùn đỏ với thể tích hơn triệu thước khối Tây kia đã có thể theo dòng Đanuýp chưa kịp “nổi sóng” (chưa kịp có biện pháp ngăn chặn hữu hiệu bởi một dòng tiền lớn), để tới được Odessa chỉ sau 12 ngày.

Nhưng một nữ quan chức của Uỷ ban các vấn đề nước (Госкомводхоз) vẫn khẳng định rằng chưa có dấu hiệu bùn đỏ đã bơi được tới Ukraine.

Sinh thái là vấn đề mà các nhà khoa học thường hay có ý kiến không trùng với một số quan chức và doanh nhân.

Báo “Đừng tưởng dễ” dẫn lời của giám đốc trung tâm sinh thái Kiev, ông Boreiko, trên báo Segodnia, rằng hiện Ukraine mới chỉ có dụng cụ đo được các thông số môi trường ở trong khoảng 0,5 m tính từ mặt nước xuống. Boreiko cho rằng bùn đỏ (một hỗn hợp của các kim loại nặng và kiềm) thường “lặn” xuống đáy, nên biết đâu nó “đã có ở Ukraine rồi, nhưng chẳng ai hay” (уже в Украине, но о нем не знают), Boreiko thổ lộ.

Uỷ ban các vấn đề nước bèn “ngửa bài”, xác nhận rằng hiện Kiev chưa cấp phát những dụng cụ đo đạc các thông số môi trường ở dưới đáy sông hồ.

Gần bùn mà chẳng…?

Chẳng cần làm cho Bộ tình trạng khẩn cấp, cũng có thể chỉ ra ít nhất vài điểm nhấn của hung thần “bùn đỏ’ ở Ukraine. Chẳng hạn, nhà máy chế quặng bauxite ở Nikolaev (Николаевский глинозёмный завод/НГЗ), và nhà máy Nhôm Zaporozhe (Запорожский алюминиевый комбинат/ЗАлК).

Nhà máy bauxite ở Nikolaev nổi trội, vì khối lượng chất thải hiện có trong hồ chứa của nó. Hồ chứa số 1, đã có thâm niên công tác hơn ba chục năm nay, hiện đang bảo quản 20 triệu mét khối bùn đỏ.

Để đạt danh hiệu một trong những nhà máy luyện kim màu lớn nhất quả đất, năm 2004 đã đưa vào khai thác một hồ chứa thứ hai, có diện tích 150 triệu ha, giam hãm được gần gấp rưỡi lượng bùn đỏ vừa “xổng chuồng” ở Hungary.

Chỉ cần “thuỷ thần" của một trong hai hồ này “hắt hơi sổ mũi”, bùn đỏ sẽ lập tức tràn qua vịnh Burg thơ mộng bên thành Nikolaev vào Biển Đen. 

“Nếu xảy ra sự cố, đất ở khu vực xảy ra thảm họa (như Nikolaev) sẽ chết trong vòng 10 năm. Nước và phù sa cũng vậy. Ấy là chưa kể thảm họa sinh thái ở Biển Đen” - Tatiana Timochko, thủ trưởng ngành sinh thái toàn Ukraine nói (3).

Nhà máy Nhôm Zaporozhe, giống cặp bài trùng về bùn đỏ ở Ukraine, cũng được đưa vào vận hành năm 1980, thời điểm chuyển Liên Xô sang “chủ nghĩa xã hôi phát triển”. 6 năm sau,  năm 1986, thảm họa ở nhà máy điện hạt nhân ở Chernobyl (địa danh có nghĩa là cuống ngải cứu đen) xảy ra…

Tuy nhiên, tình hình ở hai “điểm nhấn” này tới nay vẫn “bình thường”. Các quan chức và các nhà công nghiệp nhấn mạnh như vậy, ngay trước ngày lũ bùn xuất hiện ở phía thượng nguồn dòng Đanuýp.

Nguy kịch hơn ở Hungary
Tuần báo Ulitsia Zaretchnaya cuối tháng 10 tiết lộ các hồ chứa bùn đỏ ở Ukraine vẫn tiềm tàng một ẩn họa còn lớn hơn cả vụ tràn chất thải ở nhà máy Ajka của Hungary vừa qua.
Trong các xí nghiệp cùng loại ở Hungary, chất thải ở dạng lỏng chiếm 20%, còn dạng khô là 80%. Ở nhà máy bauxite Nikolaev, tỉ lệ này là 50/50. “Vì xỉ quặng của chúng ta lỏng hơn, nên khi gặp sự cố, các chất thải độc sẽ thâm nhập vào môi trường nhanh hơn”, Tatiana Timochko, thủ trưởng ngành sinh thái toàn Ukraine tiết lộ.
Trên toàn Ukraine đang tàng trữ một lượng lớn bùn đỏ lâu niên, lên tới 25 triệu tấn. Và các nhà máy ở Ukraine đều gặp phải một vấn đề: không có các thiết bị có chất lượng để xử lý bùn đỏ. Theo bà Timochko bùn đỏ là chất độc hại, và việc xử lý nó vừa phức tạp lại vừa đắt. Đó là lý do tại sao bùn này bị trữ lại trong các hồ chứa một thời gian lâu đến như thế.
Bình chân như... bể chứa bùn đỏ

Tại các “vương quốc” của bùn đỏ, mọi sự khá yên ắng sau sự cố tràn bùn ở Hung. “Chúng tôi luôn đạt các chỉ tiêu về môi trường”, nhà máy bauxite Nikolaev thổ lộ. Bộ môi trường Ukraine xác nhận tháng 9 vừa rồi, nhà máy này vừa trải qua xét nghiệm sinh thái cấp nhà nước một cách ổn thoả.
Ở Zaporozhe cũng êm ru. Tổng giám đốc của Nhà máy Nhôm Zaporozhe (ЗАлК) cho biết hồ chứa bùn của họ hình thành tự nhiên, chứ không xây dựng nhân tạo, nên không thể vỡ được (!) (4).
Nhưng báo Ulitsia Zaretchnaya vẫn lo rằng, khác với những nơi mà luật lệ trị vì, nếu sự cố tràn bùn đỏ xảy ra ở Ukraine, sẽ khó tìm ra ai là thủ phạm.
Tiền tôi, tội... chúng ta

Chủ của nhà máy Nhôm Zaporozhe là tỉ phú Nga Oleg Deripaske, chủ tập đoàn “RusAl” (Nhôm Nga). Hiện thời, nếu xảy ra sự cố về công nghệ, hành lang pháp lý quanh ông tài phiệt này có lẽ vẫn mờ ảo ngay cả trong đầu óc của các quan công quyền ở Ukraine. 
Còn ở Nikolaev, các phóng viên cũng đặt ra câu hỏi tương tự cho các cấp, các ngành hữu quan. Và cũng nhận được câu trả lời, hoặc vòng vo, hoặc quy trách nhiệm cho ... tập thể.
Cụ thể là ở Hội Đồng thành phố (горсовет Николаева), người ta cho hay vì nhà máy bauxite nằm dưới sự chỉ đạo của Uỷ ban hành chính tỉnh (облгосадминистрация), nên trách nhiệm sẽ năm “ở bển”. Uỷ ban hành chính tỉnh thì đe rằng nếu “đại họa đỏ” xảy ra, thì đại gia Oleg Deripaske, chủ của “RusAl” mà Nhà máy bauxite Nikolaev (và Nhôm Zaporozhe ) được hân hạnh ở dưới, sẽ chịu trận!
Đại diện của nhà máy bauxite Nikolaev, bà Irina Prokhova thì dõng dạc tuyên bố với báo Delo, rằng vạn nhất có chuyện gì, thì “tất cả chúng ta” đều (khấu đầu) chịu tội (5) .
Người dân ở các vùng có “mỏ” bùn đỏ đã không thể lên ngay truyền thông để nói rằng, hành động của “hung thần” bùn đỏ không thể đặt vào thời tương lai, rằng họ đã có kinh nghiệm về sự đồng tình chịu trách nhiệm của “ba bộ” về “thiên tai” bùn đỏ. Nó từng là sự kiện xảy ra trong quá khứ gần ở Ukraine, trong một động thái “con kiến kiện củ khoai”.

L. Đ. H.

Chú thích:

(1) “Ukraine sẽ không mắc phải thảm họa bùn đỏ từ Hungary”, bản tiếng Anh của thông tấn xã Ukraine.
http://en.ura-inform.com/neformat/2010/10/08/vody
(2) “Truyền thông cho rằng bùn đỏ đã có thể ở trong vùng nước của Ukraine” http://www.vseneprostotak.ru/2010/10/yadovitoe-pyatno-v-vengrii-rastyanulos-na-15-km-chislo-zhertv-dostiglo-8-chelovek/
(3) “Ở đâu tại Ukraine có thể lặp lại thảm họa bùn đỏ kiểu Hung?”
http://delo.ua/biznes/ukraina/gde-v-ukraine-proizojti-vengerskaja-katastrofa-146024/#comments
(4) Zaporozhe sẽ không ngập trong bùn đỏ lần nữa?  http://www.ulitsa.com.ua/index.php?di=482&p=3&id=11453

(5)  “Ở đâu tại Ukraine có thể lặp lại thảm họa bùn đỏ kiểu Hung?” http://delo.ua/biznes/ukraina/gde-v-ukraine-proizojti-vengerskaja-katastrofa-146024/#comments

Nguồn: Bee.net