Bauxite Việt Nam

Hoàng Lan

Hôm qua tôi có viết về chuyện sunk cost ở dự án khai thác Bauxite Nhân Cơ dưới hình ảnh “nước đổ ra rồi” cho dễ hình dung. Hôm nay đại diện chủ đầu tư là Tập đoàn Than - Khoáng sản Việt Nam (TKV) đã họp báo với những phát biểu rất điển hình cho một tình huống sunk cost fallacy: “Chúng tôi không dám dừng vì thiệt hại sẽ rất lớn”; “Số tiền mà chúng tôi đã bỏ ra là rất lớn”; “Những thiệt hại mà chúng tôi sẽ phải gánh vác xử lý, khó khăn còn nhiều hơn là tiếp tục dự án”. Thiệt đáng tiếc cái tâm lý “nước đổ ra rồi” người ngoài dễ thấy còn người trong cuộc với nhiều ràng buộc thì khó nhận ra. Theo tôi tốt nhất là thuyết phục cho Nhà nước thấy nếu tiếp tục thì càng mất thêm tiền, mới hy vọng sẽ có một quyết định can đảm dừng dự án Nhân Cơ. Thuyết phục như thế cũng dễ nếu chịu lắng nghe: 1. Tổng mức đầu tư tăng 37,80% thì mọi thông số cũ xem như bỏ, làm lại từ đầu. Nếu cứ cho là khi tổng mức đầu tư chưa tăng thì dự án có lãi chút ít, nay tăng đến gần 40% thì chắc chắn sẽ lỗ. 2. Khi Bộ trưởng Vũ Huy Hoàng báo cáo với Quốc hội thì IRR của Nhân Cơ là 10,6% nay chỉ còn 7,62% thì lãi ở chỗ nào nữa. (Chúng ta không cần biết IRR là gì, chỉ cần nhớ nếu IRR này thấp hơn mức sinh lời mong muốn thì xem như dự án đổ sông đổ biển – ít nhất IRR cũng phải cao hơn mức lãi vay ngân hàng). 3. Cái con số IRR đó được 7,62% là do biến báo nhiều con số khác; ví dụ thuế xuất khẩu nay được miễn còn 0% (đào tài nguyên lên bán mà được miễn thuế thì làm để làm gì nhỉ?); vốn vay thì kê khống lên là vay được của nước ngoài lên trên 2/3 tổng mức đầu tư và lãi suất hạ thấp xuống từ 8% nay chỉ còn 5,45% (vay ở đâu thì không thấy nói). Tất cả những con số nói trên là lấy từ các con số chính thức của TKV. Nếu không biến báo như thế, IRR còn thấp hơn nữa. Theo tôi bản thân TKV cũng muốn dừng dự án Nhân Cơ nhưng chưa tìm ra lý do chính đáng, lại sợ trách nhiệm nên bản thân họ khó có quyết định dừng. Chỉ có một nơi có thể ra lệnh dừng để giảm bớt thiệt hại: Đó là bên phía Đảng và dựa vào kết luận của Bộ Chính trị ngày 24-4-2009 trong Thông báo số 245- TB/TW ghi rõ: “Riêng Dự án Nhân Cơ, cần rà soát lại toàn bộ các vấn đề có liên quan, nhất là việc đánh giá hiệu quả kinh tế và tác động môi trường, nếu thực sự có hiệu quả và bảo đảm yêu cầu về bảo vệ môi trường thì mới tiếp tục triển khai thực hiện”. Đó là lối thoát trong danh dự duy nhất. Nguyễn Vạn Phú

Tập đoàn khẳng định sẵn sàng chịu trách nhiệm, vì dự án bô xít có thể lỗ 3-5 năm đầu tiên song lâu dài vẫn có hiệu quả kinh tế, Nhân Cơ không thể dừng vì sẽ gây nhiều thiệt hại.

Tại cuộc họp báo sáng nay do Tập đoàn Công nghiệp Than Khoáng sản Việt Nam (Vinacomin) tổ chức, ông Nguyễn Tiến Chỉnh - Trưởng ban khoa học công nghệ và chiến lược phát triển của Vinacomin chia sẻ về tính khả thi, hiệu quả kinh tế cũng như các vấn đề công nghệ của dự án bô xít Tây Nguyên.

- Tỷ suất hoàn vốn (IRR) đã giảm đi nhiều so với dự kiến, song rất nhiều lần, Vinacomin khẳng định, dự án vẫn có hiệu quả kinh tế. Căn cứ nào để tập đoàn khẳng định như vậy thưa ông?

- Trong phương án cuối cùng tập đoàn, chúng tôi đã tính toán đủ chi phí như phần chuyển nhượng quyền khai thác mỏ, phí môi trường… vào dự án. Hiệu quả kinh tế được tính trong vòng trên 30 năm, thông qua nhiều thông số khác chứ không tính riêng giá cả. Thời điểm khó khăn, hiện Nhà nước giảm thuế xuất khẩu bằng 0%, khi kinh tế phục hồi mức thuế sẽ tăng lên. Chúng tôi khẳng định dự án có hiệu quả về kinh tế và tài chính bởi các tài nguyên không tái tạo thì xu thế giá cả sẽ tăng. Hiệu quả tài chính dù thấp hơn mong đợi nhưng cao hơn tỷ lệ chiết khấu bình quân so với vốn vay trên thị trường vốn. Thời gian hoàn vốn đối với hai dự án Lâm Đồng và Nhân Cơ khoảng 12-13 năm.

Sản phẩm hiện nay mới là thử nghiệm và chuẩn bị đưa đi tiêu thụ, Tập đoàn đã ký kết hợp đồng bao tiêu với Nhật và Công ty Vân Nam Trung Quốc. Hiện chúng tôi đã ký bán cho 8 khách hàng, trong đó có 6 đối tác trong nước và 2 đối tác nước ngoài sản phẩm alumin và hydrat. Mức giá đang đàm phán và đó là bí mật kinh doanh nên chúng tôi không thể công bố, tuy nhiên, số liệu đã được báo cáo cho Bộ Công Thương.

Ông Nguyễn Tiến Chỉnh - Trưởng ban khoa học công nghệ và chiến lược phát triển của Vinacomin. Ảnh: Hoàng Lan

- Ông khẳng định dự án có hiệu quả nhưng thực tế, so với tính toán ban đầu, 2 dự án có vốn đầu tư tăng tới 7.000 tỷ đồng nhưng đóng góp vào ngân sách lại giảm khoảng 700 tỷ đồng mỗi năm?

-  Tất cả đều là tính toán thôi. Trước kia chúng ta ra một thông số và bây giờ ra thông số khác. Không thể nói Nhà nước thất thu hay giảm thu. Các phương án đều tính toán trong dự án cả. Trong phát triển kinh tế Tây Nguyên có nói về phát triển alumin. Khi đưa hai dự án này vào, Tây Nguyên sẽ phát triển công nghiệp phụ trợ. Dự án đóng góp thuế phí cho ngân sách chung khoảng 400 tỷ mỗi năm.

- Một số ý kiến cho rằng, dự án đã sử dụng công nghệ lạc hậu cách đây một nửa thế kỷ, Vinacomin giải thích thế nào?

- Về công nghệ, dự án đã áp dụng sản xuất alumin bằng phương pháp thủy điện, hòa tách bô xít ở 140-145 độ C với nồng độ kiềm thấp. Tôi xin khẳng định, theo thống kê, trên thế giới có 26/27 nhà máy sử dụng công nghệ này như Tây Úc, Brazil và đây là công nghệ phổ biến trên thế giới. Dự án Tân Rai và Nhân Cơ sử dụng hệ thống khí hóa than thu nhiệt từ hầm lò để tận dụng khả năng cháy của than…  Công nghệ này được sử dụng từ 1960 nhưng không thể khẳng định nó là lạc hậu.

Trước kia có sự cố hồ bùn đỏ ở Hungary khiến dư luận lo ngại, song công nghệ xử lý thải bùn đỏ là phương pháp thải khô. Trong quá trình rửa ngược, bùn đỏ xử lý qua 6 bể và 2 thiết bị lắng đọng. Độ PH cho phép từ 10-12. Sau khi thải xong khoảng 10-15 ngày sau là khô tự nhiên, nên không lo vỡ đập như Hungary. Cái nguy hại chúng ta lo ngại là do độ PH, nhưng PH của chúng ta quá an toàn.

- Cảng Kê Gà đã dừng, vậy Vinacomin sẽ tính toán phương án vận chuyển ra sao?

- Chúng tôi không đầu tư vận tải alumin mà thuê các doanh nghiệp để vận chuyển. Dừng cảng Kê Gà là hợp lý và không ảnh hưởng đến dự án. Các cảng khác có khả năng đảm nhiệm thì chúng tôi sẽ vận dụng. Vận tải chúng tôi thuê các doanh nghiệp và tính đủ chi phí bốc dỡ vào dự án.

- Một số ý kiến cho rằng, dự án Nhân Cơ bị mắc kẹt vì phải vận chuyển đường bộ tới 200km và phải đến năm 2015 có đường sắt thì dự án mới khả thi. Ông bình luận thế nào trước kiến nghị dừng dự án Nhân Cơ?

- Dừng dự án Nhân Cơ hay không là vấn đề rất lớn. Đối với một doanh nghiệp, khi đề nghị dừng thì chúng tôi đặt câu hỏi mình sẽ được lợi, hại gì. Ngồi trên một đống tiền đầu tư rồi, công trình đang ngổn ngang, hợp đồng EPC đã ký, vật liệu đang ở chân công trình. Chúng tôi phải hủy hợp đồng sao?

Đối với kiến nghị dừng dự án, Tập đoàn đã tính toán, cân nhắc khi vấn đề này được đặt ra. Chúng tôi không dám dừng dự án Nhân Cơ vì những thiệt hại mà chúng tôi phải gánh vác rất nhiều.

Sau khi tính toán, cân nhắc các thành tố về kinh tế, xã hội và thị trường trong nước và toàn cầu, thuê tư vấn tính toán lại hiệu quả của dự án, tập đoàn nhận thấy có đầy đủ lý do để tiếp tục thực hiện dự án, tuy nhiên, thời gian để thu hồi vốn có thể kéo dài hơn trước đây (thời gian thu hồi vốn sẽ là 13 năm trong phương án tính toán trọn đời dự án là 30 năm, trong khi dự án có thể kéo dài đến 50 năm). Như vậy, dự án vẫn đạt được hiệu quả về kinh tế. Vinacomin khẳng định, tiếp tục làm sẽ tốt hơn so với việc dừng dự án Nhân Cơ.

Còn về ý kiến các nhà khoa học, chúng tôi trân trọng, tiếp thu và mong muốn hợp tác. Thú thực, cũng có ý kiến cũng tác động đến tâm lý chúng. Chúng tôi sẵn sàng thảo luận với các nhà khoa học song phải có người đứng ra tổ chức, ví dụ như Bộ Công Thương chẳng hạn.

- Vinacomin khẳng định dự án có hiệu quả kinh tế tuy nhiên, nếu thực tế không được như kỳ vọng, trách nhiệm sẽ thuộc về ai thưa ông?

Doanh nghiệp phải chiụ trách nhiệm. Vinacomin sẽ chịu trách nhiệm về hiệu quả của dự án trước Đảng và Nhà nước. Cụ thể, người lãnh đạo cao nhất của Tập đoàn sẽ phải chịu trách nhiệm. Một số năm đầu dự án có thể bị lỗ do lãi vay, yếu tố chi phí tăng lên và nền kinh tế suy giảm khiến giá bán alumin thấp. Dự án có thể lỗ 3-5 năm đầu. Nhưng sau này khi giá đẩy lên thì dự án sẽ có hiệu quả.

H. L.

Nguồn: kinhdoanh.vnexpress.net