Chuyện đất, chuyện người
(Mênh mông thế sự để gió cuốn đi số 39)
Rồi
cũng phải có tin vui chứ! Từ Đồng Tâm, Nguyễn Quang A
điện thoại cho tôi: “Anh nói chuyện với cụ Kình
nhé”. Giọng trầm ấm của vị lão nông cùng một
tuổi Bính Tý khiến tôi có cảm giác là đã quen nhau từ
lâu lắm. Mới hôm nào nhận được tin vui từ anh Nguyễn
Đăng Quang: “Bà con Đồng Tâm vừa tổ chức ngày hội
mừng chuyện đất đai đã sáng tỏ sau khi bộ đội đào
hào xây tường ngăn đất quốc phòng và đất Đồng Sênh
của dân bấy nay bị một lớp mây mù tráo trở bao phủ”
nay lại được nghe chính người dẫn đầu cuộc đấu
tranh đi tới thắng lợi ấy nói qua điện thoại thì còn
nỗi vui nào sánh bằng. Cụ nhũn nhặn cám ơn bà con cả
nước đã sát cánh cùng với người dân Đồng Tâm “mà
nếu không có sự đồng tình ủng hộ của công luận
trong và ngoài nước thì chúng tôi không có được niềm
vui như hôm nay. Còn riêng bản thân tôi thì tuyệt đối
không có một đòi hỏi riêng tư nào khác ngoài lợi ích
của người dân Đồng Tâm quyết giữ bằng được mảnh
đất bao đời của ông cha. Người ta vu vạ, đánh tôi,
mưu toan thủ tiêu tôi, tôi cũng không lấy làm điều”.
Cùng một ý ấy, khi anh Nguyễn Đăng Quang nối điện
thoại để tôi nói chuyện với chị Nguyễn Thị Lan,
nguyên Bí thư Đảng ủy xã Đồng Tâm, chị không hề đả
động đến chuyện người ta quyết khai trừ chị ra khỏi
Đảng vì chị dứt khoát không ký vào kết luận của
thanh tra là đất Đồng Sênh là đất quốc phòng. Chị
cũng không nhắc gì đến việc chị đã chỉ đạo cách
ứng xử ra sao để thể hiện thiện chí của người nông
dân Đồng Tâm đối với số anh em công an bị tạm giữ
tại nhà văn hóa thôn Hoành, cũng không cần nhắc lại
chính chị đã dõng dạc đọc “Bản Cam Kết” trước
đương sự hai bên và cả ngàn dân làng mà một vị luật
sư nhận định rằng “là cam kết độc nhất vô nhị
của đại diện chính quyền cấp Thủ đô với dân”
(Mênh mông thế sự để gió cuốn đi 2017, tr. 220).
Chỉ bày tỏ lòng biết ơn bà con cô bác cả nước đã
theo dõi sát sao và sẻ chia với người dân Đồng Tâm,
chị nói, giọng xúc động: “Chúng tôi hứa sẽ xứng
đáng với sự tin cậy của các bác, của đồng bào cả
nước”.
Bản viết tay bài phát biểu của cụ Kình trước dân
làng ngày 21.4.2018
Hà Nội chính thức công bố thanh tra đất Đồng Tâm:
“Kết luận thanh tra nêu rõ toàn bộ diện tích đất
sân bay Miếu Môn thuộc địa giới xã Đồng Tâm là đất
quốc phòng”. VTC News, VietNamNet 7.7.2017
Trở
lại với buổi người dân Đồng Tâm họp mặt tại thôn
Hoành với những lời gan ruột của cụ Kình, lão nông 83
tuổi đời, 57 tuổi Đảng đã mở đầu bài phát biểu
bằng cách nhắc lại lịch sử ngôi đình thôn Hoành, nơi
đây thờ “hai vị đại vương Cao Quý Minh, Cao Quý Sơn
dẫn nghĩa binh từ Thanh Hóa kéo ra dừng chân ở Thượng
Lâm cách nay đã mấy trăm năm chuẩn bị vượt sông Ba
Thá, tuyển mộ thêm được 43 trai làng cùng hành quân ra
Thăng Long đánh giặc”. Tiếp đó Cụ nhắc lại chặng
đường bi hùng của dân làng trong hai cuộc kháng chiến,
kể rõ bao nhiêu liệt sĩ, bao nhiêu bà mẹ Việt Nam anh
hùng, có bao nhiêu huân chương được trao tặng như thế
nào. Cụ kể tỉ mỉ và gãy gọn tiến trình dân làng
chấp hành việc giao đất làm công trình quốc phòng và
sân bay Miếu Môn ra sao. Tiếp đó là kế hoạch cướp đất
được những người nắm quyền trong tay dàn dựng bẩn
thỉu như thế nào khiến dân Đồng Tâm phải quyết liệt
chiến đấu giữ đất, dẫn đến bản cam kết ba điểm
có điểm chỉ của Chủ tịch UBNDTP Hà Nội và xác nhận
đại biểu Quốc hội giữa thanh thiên bạch nhật trước
bà con dân làng để rồi sau đó là sự lật lọng của
ông Chủ tịch Hà Nội Nguyễn Đức Chung đáng xấu hổ
ra sao. Vị lão nông 83 tuổi đời, 55 tuổi
Đảng đó nói có sách mách có
chứng, vanh vách kể ra từng sự kiện, từng con số, từng
thước đất đã bị lấn chiếm rồi dàn dựng để cướp
trắng của dân ra sao. Mà là Cụ nói giữa bà con
dân làng. Người ta giở trò bẩn cắt
điện để hạn chế bớt sức vang xa tiếng nói của công
lý và ý chí của dân làng, nhưng cũng đủ sợ để không
dám giở trò thô bạo tại đây như việc xua một lũ ngợm
ra “nhảy đầm” hay đem đá ra cưa trước tượng Lý
Thái Tổ để phá cuộc tưởng niệm các chiến sĩ và
đồng bào hy sinh trong cuộc chiến chống Trung Quốc xâm
lược dạo nào. Chiêu bẩn cắt điện thì bị vô hiệu
hóa ngay, bà con thôn Hoành đã chuẩn bị đủ máy phát
điện. Và tiếng nói của công lý, của ý dân,
càng vang xa hơn trên cái nền của của sự ngu muội và
quá lúng túng như gà mắc tóc của một chính quyền bất
chính. Thế là cái màn diễn chuyên nghiệp của những kẻ
“đã đi làm đĩ lại toan cáo làng”
phá sản hoàn toàn trước sức mạnh của dân Đồng Tâm
biết rõ chân lý thuộc về mình.
Với
những công cụ có trong tay, từ báo chí, truyền thông,
đến nắm đấm của côn đồ phối hợp với dùi cui,
súng dài, súng ngắn, còng số 8 của lực lượng mặc sắc
phục, rồi thanh tra, tòa án, nhà tù, “một
binh chủng hợp thành” của cái
thế lực nhân danh nhà nước không thể khuất phục được
người dân Đồng Tâm vì chân lý
thuộc về họ!
Tuy
nhiên, đừng quên rằng, không phải bất cứ lúc nào
“chân
lý”, “chính nghĩa”
cũng ở thế thượng phong. Oái oăm thay, trong rất nhiều
trường hợp là ngược lại! Chẳng thế mà Voltaire đã
từng lạnh lùng thốt ra:
“Lịch
sử không là gì hơn ngoài màn kịch của tội lỗi và bất
hạnh”.
Cũng
trong mạch ý ấy, tuy có dài dòng một chút nhưng để cố
gắng lý giải chiều sâu của sự kiện, tôi đành phải
mượn lời của
Hegel
khi bàn về biện chứng của lịch sử,
trong đó đã đưa ra luận điểm
độc đáo:
“Ác
là hình thức, trong đó biểu hiện động lực của sự
phát triển lịch sử”.
Ảnh
3. Cuộc họp
của dân làng mừng thắng lợi bước đầu tại Đồng
Tâm.
Nhóm trí thức về thăm bà con Đồng Tâm
đến tận mép hào được đào để xây tường làm mốc
giới phân cách “đất quốc phòng” và “đất canh tác”
tại Đồng Sênh của dân từng có.
Tôi
hiểu ý của nhà triết học Đức theo nghĩa lịch sử
luôn là sự vận động trong thế tương quan giữa nhiều
lực nhằm tìm ra một hợp lực
thúc đẩy sự phát triển. Trong hợp lực đó luôn hàm
chứa những lực kìm hãm. Cuộc giằng co triền miên và
gay gắt giữa đẩy tới
và kéo lùi
này xuyên suốt tiến trình phát triển của lịch sử.
Phải chăng đó là cái mà tôi tạm gọi là sự “trái
khoáy” của lịch sử trong tiến trình “cái
biết đang trở thành”, luôn
phải trải qua những khúc khuỷu gập ghềnh, với
ngập tràn bi thương, vô vàn tàn nhẫn và
đầy rẫy nghịch lý! Thì chẳng phải dòng sông cuộc
sống luôn phải trải qua biết bao thác ghềnh, thậm chí
có quãng dường như chảy ngược, trước khi xuôi về
biển cả đó sao? Chẳng những thế, cũng theo Hegel, mỗi
bước tiến mới luôn là một sự lăng nhục đối với
cái hiện tồn đang ngự trị, một cuộc nổi loạn chống
lại cái trật tự cũ đang suy đồi ấy nhưng được tập
quán thần thánh hóa. Những kẻ đang khát khao quyền lực
sẽ bằng mọi thủ đoạn để khai thác và duy trì cái
quán tính của thói quen ấy trong khối người ít hiểu
biết mà sự tác động của “lây
nhiễm” là thật khó lường,
điều mà người viết bài này đã nhiều lần báo động:
“chính bằng cơ chế lây nhiễm
[là chủ yếu] chứ không phải
[chủ yếu]
là cơ chế suy luận, mà những ý kiến và niềm tin của
đám đông được truyền bá”!
(Mênh mông thế sự để gió cuốn
đi 2017, tr.158). Trong bối cảnh
hiện nay khi
một bộ máy tuyên truyền được huy động tối đa, cho
dù có lúc trống đánh xuôi kèn thổi ngược vì
từ chủ trương, chỉ thị, nghị
quyết đến cách chỉ đạo thực
hiện đều rối như canh hẹ.
Họ kêu ca là “trên nóng
dưới lạnh”, nhưng khi
“nhà dột từ nóc”,
“thượng bất chính hạ tắc loạn”
nóng lạnh từ trên hay ở dưới đều thì
có gì làm điều?
Tuy
nhiên do các loa cài đặt sẵn được mở
hết công suất nên cho dù đầu óc con người đã bị bão
hòa vẫn không thể không chịu tác động của cái gọi
là “khả năng lây nhiễm mãnh
liệt như khả năng của vi trùng”
(Mênh mông thế sự để gió cuốn
đi 2017, tr.158). Có điều đó bởi
vì, “đất nước nào
cũng có những thời kỳ khi tiếng ồn ào và sự trơ trẽn
trôi theo dòng giá trị, đặc biệt là trong những biến
động lớn, tiếng kêu la của những kẻ vụ lợi,
hoạt đầu thường bị
nhận nhầm là lòng yêu nước”
(Alexander Hamilton).
Không quá hiếm những kẻ xênh
xang nơi “cửa quyền, nhiều hiểm
hóc”, hay chọn “con
đường lợi, cực quanh co” mà
Nguyễn Trãi từng điểm mặt chỉ tên (Tỏ
chí mình, bài số 19) thường vẫn
lúc nhúc chốn quan trường cuối cùng rồi cũng bị ném
vào sọt rác của lịch sử, nhưng
trước lúc đó, chúng vẫn là thế lực nguy hiểm đủ
sức kìm hãm bước tiến của lịch sử. Đó là bi
kịch mang tính quy luật trên con đường
đi tới.
Cái
giá phải trả cho việc nhận ra được quy luật tàn nhẫn
đó để biết vận dụng nó ra sao lại là cả một “đại
vấn đề”, trong phạm vi bài viết này chưa thể nói
thêm gì ngoài việc dẫn tiếp khuyến nghị của Hegel với
giới trẻ “còn đủ dũng khí để kêu đòi chân lý”,
ông không yêu cầu gì nơi họ ngoài “lòng tin vào khoa
học, lòng tin vào lý tính, lòng tin vào chính mình”.
Bởi vì, “cái bản chất khép kín của vũ trụ không
có lực nội tại nào để chống cự lại nỗi dũng khí
của sự nhận thức: vũ trụ phải tự khai mở trước
nhận thức… (diễn văn ngày
22.10.1818 tại Berlin), để hướng lời kêu gọi của mình
đến giới trẻ, những người “còn có trái tim mạnh
khỏe, còn có đủ dũng khí để kêu đòi chân lý”
(G.W.F. Hegel, Hiện tượng
học tinh thần. Bùi Văn Nam Sơn dịch và chú giải. NXB
Văn học, 2006, tr XXIII, tr.
LII). Tôi muốn đặc biệt lưu ý thêm
rằng, không những phải có “lòng tin vào chính
mình”, có đủ dũng khí để “kêu
đòi chân lý” mà
còn là dũng khí để tin chắc rằng chân lý sẽ chiến
thắng. Đây cũng là hiện tượng mang
tính quy luật.
Thì
chẳng phải chúng ta đang chứng kiến một
sự kiện nóng hổi, minh chứng sống động về
bà con Đồng Tâm trong cuộc chiến giữ đất đã làm
cho chân lý sáng tỏ, những tráo trở, lừa mị
bị vạch mặt đó sao. Có hiểu
như vậy mới cảm nhận được hết chiều sâu và sức
lan tỏa của “sự kiện Đồng Tâm” với một
bước đột phá ngoạn mục mà bà con ta ở Đồng Tâm vừa
có buổi họp mặt mừng thắng lợi bước đầu. Trong
bài phát biểu của mình không là ngẫu nhiên mà cụ Kình
nhắc lại sự tích “hai vị đại vương”
được thờ tại ngôi đình làng ở thôn Hoành, nơi dự
định tổ chức cuộc họp nhưng bị cản phá, phải dời
sang địa điểm khác. Thế lực hắc
ám cản trở bước tiến của lịch sử làm sao ngăn nổi
dòng sông lịch sử đang cuồn cuộn chảy. Trong dòng chảy
ấy, một quá khứ xa với những bước đĩnh đạc khoan
thai đang hòa vào nhịp hối hả sống đông của cái quá
khứ gần chất chứa bao nhiêu uẩn khúc đang dần sáng tỏ
trước ánh sáng chân lý.
Và
nếu lịch sử là con người nhân với thời gian, thì bằng
“sự kiện Đồng Tâm”, thời gian đang phát huy sức
mạnh của nó. Cuộc chiến đấu bền bỉ không khoan
nhượng với một bản lĩnh can trường của những người
từng “đạp quân thù xuống đất
đen, súng gươm vứt bỏ lại hiền như xưa”
(Nguyễn Đình Thi), người nông dân hiểu rằng, trận
chiến giữ đất sẽ còn gian nan, lên thác xuồng ghềnh.
Những trải nghiệm mới trước nanh vuốt của một bộ
máy quyền lực bị tha hóa vốn đầy rẫy những mưu ma
chước quỷ tàn độc, muốn giữ được mảnh đất ông
cha để lại, người nông dân không thể “hiền
như xưa” được nữa. Dựa vào
bạo lực của thể chế toàn trị phản dân chủ, một
thế lực có quyền
nhưng bất chính,
bất liêm sẵn sàng lật lọng,
trở mặt như những gì đã diễn ra tại Đồng Tâm. Từ
ve vuốt lừa mị nhằm tránh một cuộc bùng nổ với
những phản ứng dây chuyền khó kiểm soát đến hăm dọa,
đe nẹt khi tưởng đã có thể khuất phục được dân,
điều mà người viết bài này đã nói đến ngay khi sự
việc mới bùng nổ trong nội dung trả lời một đài nước
ngoài cách nay đúng một năm, ngày 17.4.2017: “Đây
là bước phát triển mới chứng tỏ rằng người dân
càng ngày càng hiểu rõ nếu họ gắn bó, quyết tâm đấu
tranh thì có thể đẩy lùi bạo lực. Nhưng không phải
lúc nào diễn biến cũng sẽ đơn giản như thế đâu. Sẽ
còn nhiều lươn lẹo, mưu mẹo trong chuyện này lắm. Vì
vậy, người dân thừa kinh nghiệm, thừa cảnh giác để
đối phó” (Mênh
mông thế sự để gió cuốn đi 2017,
tr. 217).
Làm
sao lại có thể “hiền” trong buổi nhiễu nhương này,
khi những kẻ “cầm cân nảy mực” chỉ chăm chăm chặt
củi để đốt cho lò ngày càng nóng lên trong cuộc thanh
toán đối thủ. Với cái “lò cừ
nung nấu sự đời” (Nguyễn Gia
Thiều) dưới triều đại toàn trị phản dân chủ học
mót theo khuôn mẫu của “Tập hoàng đế” nhằm thực
hiện khát vọng quyền lực, xã hội đang rối như mớ
bòng bong. Dân tình đảo điên trong guồng máy của chế
độ toàn trị phản dân chủ mà quyền lực gọi quyền
lực, quyền lực luôn đòi thêm quyền lực, quyết mở
rộng phạm vi quyền lực, độc chiếm quyền lực. Ai đó
nói rằng cái “lò cừ nung nấu
sự đời, bức tranh vân cẩu vẽ người tang thương”
của thế kỷ XXI với ông thợ đốt lò “vĩ đại” dở
ông dở thằng đang nuôi mộng “trời
con” này có cái gì na ná với
cái lò trong bài phú của Giả Nghị, một thi nhân cũng ở
bên Tàu mà trong Mênh mông thế sự
để gió cuốn đi số 32 đã có
nói đến: “Thiên địa vi lô hề,
tạo hóa vi công” (trời đất
như một cái lò, ông trời như thợ đốt lò) tạm hiểu
là: người đời là vật bị ném
vào trong lò tạo hóa tùy tay ông thợ trời nung nấu.
Chỉ
có điều, cái ông thợ đốt lò mà cụ Ôn Như Hầu gọi
là “trẻ tạo hóa”
này lại “đành hanh quá ngán,
chết đuối người trên cạn mà chơi”.
Ông đốt lò hiện đại chắc chẳng biết Giả Nghị là
ai, mà chỉ biết ông quan thầy họ Tập đang cầm tay chỉ
việc để làm cho đất nước tanh bành ra như thế này
khiến “bức tranh vân cẩu”
được vẽ ra càng tang thương theo cấp số nhân chừng
nào ông đốt lò còn theo gương thầy Tập nuôi mộng làm
hoàng đế! Nhưng thôi, nói kỹ nữa có khi đổ oan cho
“người đốt lò vĩ đại” vốn chỉ do ngẫu hứng mà
văng ra chuyện “cái lò” với củi khô, củi tươi không
có trong bài viết sẵn, nào có biết “vi
lô, vi công” là cái chi chi! Vả
chăng biết làm gì chỉ tổ làm cho đầu óc càng thêm lú
lẫn! Riêng một chuyện Đồng Tâm thôi cũng đã làm phá
sản bao mưu ma chước quỷ mà với định hướng của ông
đốt lò, bao nhiêu quân tướng dưới trướng của ông đã
dày công bày mưu tính kế để rồi cuối cũng “bừng
con mắt dậy thấy mình tay không”
trước sức quật khởi của người nông dân trong thời
đại Internet nối mạng toàn cầu!
Ác
một nỗi là trong thời buổi văn minh kỹ thuật số này,
chỉ một trò vặt bẩn thỉu là sách nhiễu những người
đến Đồng Tâm thăm cụ Kình nhằm ngăn cản ảnh hưởng
của sự kiện Đồng Tâm lan tỏa trên công luận trong và
ngoài nước ngày 21.4.2018, thì ngay tối đó người dân đã
đã phát live trên Facebook nêu rõ sự việc, rồi sáng ngày
22.4.2018 cả thế giới đều biết tin qua trả lời phỏng
vấn RFA của TS. Nguyễn Quang A! Đúng là không một thế
lực hắc ám nào “chống cự lại
nỗi dũng khí của sự nhận thức”.
Nhận thức ấy được nâng lên và lan tỏa mạnh mẽ với
thành tựu của của cách mạng khoa học, trước hết là
công nghệ thông tin được những người dân Đồng Tâm
vận dụng thành thạo một cách đáng ngạc nhiên.
Đây
là điều chưa thể có với “sự
kiện Thái Bình” trước đây,
nên dù quy mô bùng nổ đã bục ra trong toàn tỉnh nhưng
sức chấn động của nó thì chưa đủ rộng vì phạm vi
lan tỏa của nó còn hạn chế. Với số dân đứng hàng
thứ 9 của cả nước mà mật độ dân số thuộc vào
loại cao nhất của đồng bằng sông Hồng, những cuộc
khiếu kiện, biểu tình của nông dân Thái Bình lại diễn
ra trên quy mô toàn tỉnh so với “sự
kiện Đồng Tâm” chỉ bùng phát
trong một xã với số dân xấp xỉ 8.647 người, ấy thế
mà sức vẫy gọi Đồng Tâm lại vang khắp cả nước và
đánh động dư luận quốc tế.
Nhà thơ Hoàng Hưng và TS. Nguyễn Quang A bên mép đường
hào vừa đào xong.
TS. Nguyễn Quang A trao đổi với cụ Kình tại Đồng
Tâm ngày 21.4.2018.
Đương
nhiên, vẫn còn có nhiều uẩn khúc mà bà con Đồng Tâm
không thể không cảnh giác. Chỉ riêng một động tác bất
ngờ của bộ đội đào hào để rồi sẽ xây tường tạo
ra mốc giới phân cách giữa “đất quốc phòng”
do quân đội quản lý và “đất sản xuất” ở
Đồng Sênh được nói rõ là đất nông nghiệp của bà
con Đồng Tâm đang canh tác đã đặt ra những câu hỏi
lớn. Nhũng nhát xẻng xúc đất đào hào kia chẳng phải
là những xẻng đất hắt vào mặt ông Chủ tịch Thành
phố và lấp kín biên bản kết luận của Ban Thanh tra?
Thì chẳng phải Bí thư Đảng ủy Nguyễn Thị Lan bị
khai trừ khỏi Đảng vì lý do kiên quyết từ chối,
không chịu ký xác nhận “đất cánh đồng Sênh là đất
quốc phòng” theo sự chỉ đạo của Huyện ủy Mỹ
Đức như cáo trạng của Huyện ủy đó sao? Vậy thì ai
chỉ đạo chuyện đào hào, xây tường phân mốc ranh
giới, lực lượng nào đừng đằng sau câu chuyện ly kỳ
này? Liệu rồi câu chuyện bôi gio trát trấu vào mặt
nhau như vậy có thể chìm đi cho “một sự nhịn là chín
sự lành” nhằm ổn định tình hình trước Hội nghị
Trung ương 7 hay rồi ngược lại. Nào ai biết ma ăn cỗ,
mèo nào cắn mỉu nào! Có lẽ rồi “hồi sau mới sẽ
rõ”. Hãy đợi đấy.
Đọc
bài viết của nhà báo Nguyên Bình “Đồng Tâm, yêu
thương và cảm phục” xúc động kể lại diễn biến
chuyến đi thăm bà con Đồng Tâm của nhóm trí thức ngày
21.4.2018, hài hước miêu tả “các ‘thể loại’ cùn
lầy như các vị công quyền vẫn thường dùng đối phó
với dân Đồng Tâm”, càng thấm thía vì sao người
nông dân Đồng Tâm có thể rất mực kiên cường và hết
sức thông minh trong việc đối phó với những thủ đoạn
lừa mị, tráo trở, vừa trấn áp vừa mua chuộc của cả
một bộ máy công quyền bất chính và vô sỉ. Dõi theo
những tình tiết sống động miêu tả về những thủ
đoạn bẩn thỉu và hết sức ấu trĩ cho thấy một sự
hoảng loạn, dấu đầu hở đuôi. Ở đó đã bộc lộ sự
bất lực của một bộ máy đàn áp vừa thô bạo vừa
miễn cưỡng vì quá biết cái kết cục của những hành
động phi pháp sẽ bị dân chửi rủa ra sao, nhưng vì đã
trót “ăn cơm chúa phải múa tối ngày” cho dù
biết miếng ăn là miếng nhục! Và nếu những rô bốt
công cụ của một bộ máy công quyền bất chính vừa hèn
hạ vừa ngô nghê bao nhiêu, thì người dân Đồng Tâm,
trong đó rất nhiều các bà, các chị lại cực kỳ tinh
nhuệ trong các ứng xử đối phó với bạo quyền, chu đáo
tận tình với những người cần bảo vệ. Rõ ràng là
với những gì đang diễn ra ở một làng quê Việt Nam, ý
chí và bản lĩnh, nhận thức và hành động của người
nông dân xã Đồng Tâm, huyện Mỹ Đức ngoại thành Hà
Nội đánh dấu một bước ngoặt của nông thôn Việt
Nam trong bối cảnh của thế kỷ XXI với nền văn minh
kỹ thuật số mà lũy tre làng nếu còn phát huy tác dụng
thì chỉ có thể là để nuôi dưỡng tinh thần quật
khởi, chứ không còn là vật cản che lấp tầm nhìn của
người nông dân Đồng Tâm.
Xin
gợi lại đây một luận điểm tuyệt vời của nhà dân
tộc học Nguyễn Từ Chi mà tôi đã dùng làm điểm tựa
về mặt lý luận trong phân tích “Sự kiện Thái Bình”
diễn ra cách nay đúng 20 năm để viết trong báo cáo khảo
sát gửi đến ông Sáu Dân: “Làng là tế bào của xã
hội Việt Nam. Xã hội Việt Nam là sản phẩm của tự
nhiên tiết ra từ quá trình định cư và cộng cư của
người dân Việt trồng trọt. Hiểu được làng Việt là
có trong tay cơ sở tối thiểu và cần thiết để tiến
lên hiểu xã hội Việt nói riêng và xã hội Việt Nam nói
chung trong sự năng động lịch sử của nó, trong ứng xử
cộng đồng và tâm lý tập thể của nó, trong các biểu
hiện văn hóa của nó, cả trong những phản ứng của nó
trước những hình thái mà lịch sử đương đại đặt
vào nó” để từ luận điểm đó mà đưa ra một
khuyến cáo: “Chúng ta đang chứng kiến những phản
ứng của làng trước những hình thái mà lịch sử đương
đại đặt vào nó”. (Nguyễn Từ Chi, Góp phần
nghiên cứu văn hóa và tộc người - Nxb Văn hóa Thông
tin, Hà Nội, 1996, trang 177).
Những
“phản ứng của làng” được hiện diện trong giai
đoạn của “đô thị hóa” và “công nghiệp
hóa” với sự nghiệp “hiện đại hóa” đất
nước bởi rất nhiều trạng huống đầy bi kịch. Cái
giá phải trả cho những bước đường chông gai của lịch
sử mà từng quốc gia đều trải qua trong sự nghiệt ngã
của quy luật vận động và phát triển, với giai đoạn
tích lũy sơ khai của tư bản đầy bùn và máu khỏi cần
nhắc lại vì từ sự kiện Đồng Tâm, chúng ta đang chứng
kiến “những phản ứng của người nông dân trước
những hình thái mà lịch sử đương đại đặt vào họ”.
Chuyện
đáng nói có lẽ là sự thật trớ trêu về điều mà K.
Marx đã từng chỉ ra “Chúng ta đau khổ không phải vì
sự phát triển của nền sản xuất tư bản chủ nghĩa mà
đau khổ vì nó còn chưa phát triển đầy đủ” (Tư
bản. Quyển 1, tập 1, Nxb Sự thật, 1973, tr. 33). Cái
ảo tưởng “bỏ qua chủ nghĩa tư bản, tiến thẳng
lên chủ nghĩa xã hội” với cái gọi là “thời
kỳ quá độ” mà những giáo điều mốc meo vẫn đang
được rao giảng khắp nơi, từ chốn đô thị phồn hoa
cho đến thôn cùng xóm vắng ở nông thôn, đã dìm đất
nước trong tăm tối để rồi xông thẳng vào thời kỳ
hoang dã của tích lũy tư bản! Nhằm đẩy nhanh sự
tích lũy của chủ nghĩa tư bản hoang dã ấy, người ta
trắng trợn nhân danh nhà nước “của dân, do dân và
vì dân” để ăn cướp một cách hợp pháp trong một thể
chế toàn trị phản dân chủ tồi tệ nhất. Đấy
chính là điều mà cụ Marx chưa thể hình dung nổi! Cái
“chủ nghĩa” của cụ khi vận vào Việt Nam qua con đường
của các ông Tàu “Maoít” thì với sự tha hóa quyền
lực, chúng đã tạo ra một “giai cấp mới … Hạt
nhân và cơ sở của giai cấp mới đã hình thành ở bên
trong cũng như trên quyền lực của Đảng và bộ máy Nhà
nước… Đảng biến thành một vật trang trí, chỉ kéo
vào mình những kẻ hãnh tiến muốn nhập vào giai cấp
mới và đẩy những người vẫn còn tin vào lý tưởng
ra” (Milovan Dijlas, Giai cấp mới).
Ăn
cướp dễ dàng nhất và cũng trắng trợn nhất là ăn
cướp đất! Theo số liệu chính thức được công bố
thì 2/3 số khiếu kiện đông người là khiếu kiện về
đất đai. Tờ Economist ngày
15.6.2017 cho rằng “đất
đai là vấn đề chính trị lớn ở Việt Nam, nơi mà
Chính phủ cho phép dân sử dụng đất nhưng lại khẳng
định đất đai thuộc về Nhà nước. Bồi thường cho
các vụ thu hồi đất thấp hơn nhiều so với giá thị
trường. Các cuộc tham vấn có thể chỉ hời hợt, và
tòa án hiếm khi giải quyết khiếu nại. Những người
dân bị mất đất thường khiếu nại về sự thông đồng
giữa các quan chức địa phương và các nhà phát triển”.
Sự
thông đồng ấy lại được bảo kê bởi điều được
ghi vào trong Hiến pháp 1980 “Đất đai thuộc sở hữu
toàn dân”. Và rồi, theo Nguyễn Đình Lộc, “hễ
có vướng mắc nào phát sinh thì người ta lại an ủi lẫn
nhau rằng, đất đai thuộc sở hữu toàn dân. Nhưng mọi
sai lầm đều từ đó mà ra”. Từ sau 1980, Hiến pháp
và Luật đất đai đã được sửa đổi nhiều, nhưng
riêng điều khoản về chế độ sở hữu đất đai vẫn
dậm chân tại chỗ. Tại sao lại kỳ quặc làm vậy? Ông
Nguyễn Đình Lộc, nguyên Bộ trưởng Bộ Tư pháp tiếp
tục phân tích: “nhiều người không dễ dàng "buông"
quy định này, bởi cơ chế "nhà nước quản lý"
mang lại không ít nguồn lợi hấp dẫn cho một bộ phận
quan chức và nhà đầu tư”. Đây là điều tôi dẫn
ra trong bài viết cách nay đã 10 năm Người nông dân và
khát vọng đất. Thế mà mới mấy ngày gần đây,
trên mạng dồn dập tin về chuyện “quan chức và nhà
đầu tư” còn trắng trợn hơn gấp bội so với
chuyện mười năm trước. Chỉ liếc qua bài “Té ra
Căng thật” cũng đủ để thấy sự câu kết giữa
chính quyền và nhà đầu tư là trắng trợn cỡ nào! Đây
là chuyện Trần Ngọc Căng, Chủ tịch Quảng Ngãi ký
“công văn hỏa tốc” nhằm ưu ái tập đoàn FLC,
thậm chí đã cho dừng cả dự án đồn biên phòng Bình
Hải (huyện Bình Sơn) và trước đó là chuyện Dự án
Quần thể Du lịch nghỉ dưỡng và đô thị FLC Bình Châu
- Lý Sơn khi mà Công viên địa chất Toàn cầu Lý Sơn -
Bình Châu đang trong quá trình chuẩn bị hồ sơ trình
UNESCO công nhận sẽ diễn tiến ra sao. Lực hút của đất
quả là ghê gớm.
Chẳng
thế mà TS. Hoàng Ngọc Giao, Giám đốc Viện Chính sách
Pháp luật và Phát triển trong trả lời BBC ngày 18.4.2018
cho rằng vấn đề đất đai ở Việt Nam ‘mang tính
chất thể chế’ và ‘có ảnh hưởng đến sự
tồn vong của đất nước’. Còn TS. Phạm Quý Thọ,
nguyên Chủ nhiệm Khoa Chính sách Công, thuộc Học viện
Chính sách và Phát triển, Bộ Kế hoạch & Đầu tư
trong một bài viết gửi cho BBC thì vạch rõ: “Quy tắc
cơ bản của chủ nghĩa bảo trợ là 'lòng tốt có đi có
lại'. Lợi ích cá nhân vốn là bản chất của chủ nghĩa
bảo trợ, và trong thời kỳ chuyển đổi sang kinh tế thị
trường nó sẽ mạnh hơn và lấn át các chính sách, quy
định hiện hành của Đảng và Nhà nước. Các lãnh đạo
cấp địa phương 'bảo trợ' cho các quan hệ thân hữu,
con cháu, họ hàng, …cán bộ cấp phường bảo kê cho các
hàng quán vỉa hè, các bãi trông xe; các lãnh đạo ngân
hàng, doanh nghiệp Nhà nước, và đơn vị công lập được
bảo trợ vì lợi ích kinh tế…”
Nên
chăng từ “sự kiện Đồng Tâm” mà nhớ lại “sự
kiện Đoàn Văn Vươn ở Hải Phòng”, “sự kiện Đặng
Ngọc Viết ở Thái Bình”, “sự kiện bà Ba Sương ở
Cần Thơ” và nhiều vụ việc “chết đuối người
trên cạn mà chơi” khác trong nanh vuốt của thể chế
toàn trị phản dân chủ. Nhớ lại để mà hiểu thêm
bước đột phá trong cuộc chiến giữ đất của người
nông dân xã Đồng Tâm với lão nông Lê Đình Kình, nữ
bí thư Nguyễn Thị Lan và những người nông dân can
trường khác. Xin chỉ dừng lại ở chuyện Thái Bình 1997
và chuyện bà Ba Sương năm 2000.
Trao đổi với Thủ tướng Võ Văn Kiệt về cuộc “Khảo
sát xã hội học về tình hình Thái Bình” tháng 6.1997.
Trình bày bản “Báo cáo Thái Bình” với Cố vấn
Phạm Văn Đồng, tháng 9.1997. 2.
Biết
tôi vừa hoàn thành bản báo cáo về “Khảo sát xã
hội học về sự kiện Thái Bình” theo đòi hỏi của
Thủ tướng Võ Văn Kiệt, Cố vấn Phạm Văn Đồng yêu
cầu tôi có buổi trình bày và trao đổi với ông. Không
đồng tình với kết luận của tôi “chẳng có địch ta
nào ở đây cả, đây chỉ là mâu thuẫn trong nội bộ
nhân dân”, ông dằn giọng: “Không phải là mâu thuẫn
trong nội bộ nhân dân. Phải nói rõ đó là mâu thuẫn
giữa nhân dân và những người cầm quyền hư hỏng ức
hiếp nhân dân. Nói đúng bản chất của sự việc thì
mới tìm ra giải pháp đúng, hợp lòng dân. Một nhân dân
tốt đến thế như anh trình bày, thì phải khẳng định
như vậy. Phải như vậy mới đề ra giải pháp đúng
được” (Tương Lai, Cảm nhận và Suy tư, tr.
90). Cần nhớ rằng, sự kiện Thái Bình nổ ra vào tháng
6.1997 với quy mô lớn rộng hơn “sự kiện Đồng Tâm”
năm 2017 nhiều: đã có 5 huyện trên 7 huyện thị của
tỉnh Thái Bình có khiếu kiện tập thể, nhiều đoàn từ
xã kéo lên trụ sở huyện, nhiều đoàn từ huyện kéo
lên tỉnh, nhiều hành vi bạo động đã bùng nổ và nguy
hiểm thay, người ta đã tính đến chuyện điều động
quân đội sẵn sàng dập tắt những “âm mưu và hành
động phản cách mạng” dẫn dụ theo bài học Thiên
An Môn mà những “người đồng chí cùng ý thức hệ”
đang cổ vũ. Chính trong bối cảnh ấy mà một đầu óc
tỉnh táo như Võ Văn Kiệt cần gấp một cuộc nghiên cứu
độc lập để đưa ra những kết luận khách quan. Thế
rồi một khảo sát xã hội học được khẩn trương thực
hiện. Xin trích ra đây nguyên văn một đoạn trong bản
báo cáo về cuộc khảo sát đó cách nay đúng 20 năm:
“Nếu
khởi đầu từ cấp cơ sở đi lên, thì thật sẽ hết
sức ngạc nhiên tại sao người nông dân lại có thể
chịu đựng lâu đến như thế sự mất dân chủ. Trước
hết là vấn đề ruộng đất. Nếu việc trả lại ruộng
đất cho người nông dân tự quản là nền tảng lớn
nhất và sơ khởi cho bất cứ loại hình dân chủ nào thì
hiện thực ở Thái Bình là, người nông dân thường
không biết được thật chính xác số đất họ có và
với số đất đó họ phải nộp những khoản gì, bao
nhiêu và trên văn bản nào. Tất cả đã được tính sẵn
trong một quyển sổ bởi ai đó và hộ gia đình ở nhiều
nơi không được giữ quyển sổ đó, mà là do trưởng
xóm giữ. Chẳng thế mà sau những sự biến, ở nhiều
nơi cán bộ xã (có thể dưới sự chỉ đạo của cấp
trên) đã lẳng lặng đến tuyên bố hoặc gạch bỏ những
khoản mục mà dân phải đóng góp và đã được ghi vào
sổ. Bà con kháo nhau, nếu cứ đà này thì vài năm là
chúng ta có thể giàu! Bằng những chuyện thật mà cứ
tưởng như đùa này, quyền làm chủ đất đai, ước mơ
nghìn đời của người nông dân trên thực tế đã bị
vi phạm nghiêm trọng và khiến cho mọi sự bàn cãi về
thành tích dân chủ của một nông thôn mới quả là một
điều xa xỉ…”!
Hai
thập kỷ trôi qua, vấn đề nông dân và khát vọng đất
vẫn còn nguyên tính thời sự. Mà đâu chỉ có thế,
trong một lần trình bày với Đại tướng Võ Nguyên Giáp,
đồng tác giả của Vấn đề dân cày khi nghe tôi
nói rõ tính bức xúc của sự kiện Thái Bình, ông có vẻ
băn khoăn: “Phiêu nói với tôi là đã giải quyết
xong rồi mà”. Tôi nghĩ, đã đến lúc phải rành rọt
chuyện này: “Thưa anh, câu chuyện nông dân vẫn còn
nguyên vẹn, thậm chí, những điều Qua Ninh và Vân Đình
đặt ra trong “Vấn đề dân cày” xuất bản năm 19940,
về cơ bản vẫn nóng bỏng như vậy. Thực trạng nông
thôn Thái Bình vẫn tiềm ẩn những mâu thuẫn gay gắt…
vẫn là vấn đề muôn thuở giữa đất và người. Nói
rằng sự kiện Thái Bình đã được giải quyết chỉ là
cách tự trấn an, hoặc chỉ giải quyết trên bề nổi.
Phần chìm của tảng bang vẫn còn đó”. Đấy là
chưa nói đến chuyện những người lãnh đạo ở xã An
Ninh, huyện Quỳnh Phụ còn dựng lên hiện trường giả
vể “những kẻ phản động đã đập tượng Bác Hồ”
để vu vạ cho dân. Rồi để khỏi dông dài, tôi lại
trích nguyên văn một đoạn trong Báo cáo Thái Bình
mà tôi đã có dịp gửi theo yêu cầu của ông: “Khi
cái nhọt đã bục vỡ, nếu biết cách xử lý, nỗi đau
sẽ giảm nhẹ đi rất nhiều và phần cơ thể nhiễm
khuẩn sẽ lành mạnh trở lại. Ðiều ấy là dễ hiểu
song không dễ chấp nhận, không dễ có một thái độ dám
nhìn thẳng vào sự thật, nói đúng sự thật với một
sự dũng cảm mổ xẻ, phân tích để tìm ra đúng nguyên
nhân. Nếu không tìm ra đúng nguyên nhân của sự kiện,
chỉ dừng lại trên bề mặt của hiện tượng, đối phó
bị động và tạm thời bằng những giải pháp chắp vá,
thì nhất thời có thể tạm yên được sự bùng nổ,
nhưng cái đẩy tới sự bùng nổ thì vẫn còn nguyên,
thậm chí còn nung nấu thêm, đây là một logic tất yếu
mà mọi sự bưng bít, che đậy hay xuyên tạc sẽ gánh
chịu những hệ lụy khó lường… Sự kiện Thái Bình có
những nguyên cớ ngẫu nhiên, đặc thù, song vấn đề
nông dân trỗi dậy đòi quyền lợi về kinh tế, về
chính trị, về xã hội thì không còn là cá biệt và ngẫu
nhiên chỉ xảy ra ở Thái Bình. Do đó, giải quyết đúng
sự kiện Thái Bình cũng chính là giải quyết đúng vấn
đề nông thôn, nông nghiệp, nông dân hiện nay. Chừng nào
mà quyền sở hữu đất đai, khát vọng bao đời của
nông dân chưa được tường minh quan điểm đất đai
thuộc sở hữu toàn dân còn ngự trị thì vẫn tiềm ẩn
khả năng bùng nổ và rồi sẽ không chỉ riêng ở Thái
Bình”. Tác giả của Vấn đề dân cày trầm
ngâm trong suy ngẫm và khẽ khàng nhưng rành rọt nói: “đây
là chủ đề nóng bỏng mà anh cần tiếp tục nghiên cứu”.
Sau này trong những lần gặp ông tại nhà riêng 30 Hoàng
Diệu, đôi lần ông nhắc lại ý này. Nghĩ lại mấy dòng
ghi ở trang đầu cuốn Tổng tập Hồi ký ông tặng
tôi mà đã có lần tôi nói đến: Chúc Đc. Tương Lai
có những đóng góp mới vào Lý luận của Đảng. Hà Nội
27/9/2006 chắc có liên quan đến mối quan tâm này.
(Mười bài mênh mông thế sự 2016, tr. 28).
Tương Lai tại hiện trường giả do lãnh đạo xã An
Ninh dựng lên để vu vạ cho dân. Người đứng giữa là
Phó Chủ tịch xã, bên cạnh là một cán bộ khoa học của
Viện Xã hội học tham gia cuộc khảo sát xã hội học.
Di bút của Đại tướng Võ Nguyên Giáp.
Sẽ
càng hiểu rõ hơn những điều vừa trình bày nếu nhớ
lại “sự
kiện bà Ba Sương”
ở nông trường Sông Hậu, Cần Thơ năm 2008. Trong bài Lực
hút của đất
viết vào tháng 12 năm 2011, tôi đã dẫn ra ý kiến của
cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt trong bức thư ông gửi cho
Thành ủy Cần Thơ một tháng trước khi ông qua đời cách
đây đúng 10 năm: “Tôi
biết đây là ý của các đồng chí chứ không phải của
công tố viên khi khởi tố vụ án
[bà Sương]”.
Ông chỉ rõ: “Bà
đã có những đóng góp không nhỏ cho nông nghiệp và phát
triển nông thôn ở Cần Thơ, Hậu Giang và các tỉnh Đồng
bằng Sông Cửu Long, những sai phạm nếu có thì cũng nên
giải quyết có tình có lý”.
Rành mạch và dứt khoát hơn nữa khi ông công khai nói rõ
cái ẩn dấu đằng sau vụ án Ba Sương: “Tôi
hoàn toàn không tán thành chủ trương thu hồi đất của
nông trường để xây khu công nghiệp”.
Trong
bài viết tôi đã nói rõ: Cái gì đã đẩy bà Ba Sương,
anh
hùng lao động thời Đổi Mới,
từng được tôn vinh là “người
phụ nữ tiêu biểu của Đông Nam Á”,
lại là Ủy viên Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt
trận Tổ Quốc Việt Nam, vào vòng lao lý bất chấp lương
tri và luật pháp, ngồi xổm trên công luận của cả nước
rần rần phản đối. Cái gì mà ghê gớm, mà tàn bạo
làm vậy?
Xin
thưa đó là cái “lực
hút của đất”.
Một Nông trường Sông Hậu với mênh mông hơn 4000 ha đất
nông nghiệp, bỗng chốc được quy hoạch chuyển đổi
thành đất “dự án” với bao mục đích rất chi là
hoành tráng “vì
nước, vì dân, vì sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại
hóa”.
Ai dám cưỡng lại thì tù là cái chắc! Một
bà anh hùng, cả hai cha con bả đều là anh hùng,
chứ cả nông trường anh hùng thôi cũng vậy, “phen
này ông quyết...cho đi hết”,
vì rồi đây, những mảnh đất chia lô đem bán thì dù có
“vừa
chửi vừa rao cũng đắt hàng” (Tú
Xương). Các đạo diễn bậc thầy của “quy
hoạch” để
“chuyển
đổi mục đích sử dụng”
rồi “hoá
giá”,
rồi “đền
bù, giải tỏa” được
thực thi trong sự “đồng
thuận”
của cả “hệ
thống quyền lực”
một cách nhanh gọn và ngoạn mục rất đúng quy trình mà
một đại biểu Quốc hội gọi là “siêu
nhanh”.
Ở đây cho thấy có cả một mạng
lưới khép kín và tinh nhuệ của
quy trình hoá giá của những kẻ đang thao túng bộ máy
quyền lực (Đảng và Nhà nước) cứ ung dung mà làm cái
việc ăn cướp công khai “của
chung ai khéo vẫy vùng làm riêng”.
Cái chuyện “vẫy
vùng” này
sẽ ngày càng tăng theo cấp số nhân tỷ lệ thuận với
sự ruỗng nát của bộ máy lãnh đạo chỉ dồn tâm trí
vào những thủ đoạn thanh toán đối thủ để giành cái
ghế quyền lực.
Bà Ba Sương trước “vành móng ngựa” với tội danh
biển thủ 9 tỷ đồng và lập quỹ trái phép, kết án 8
năm tù.
Cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt và anh hùng lao động
Trần Ngọc Hoằng, cha của bà Ba Sương, nguyên Giám đốc
Nông trường Sông Hậu.
Vậy
là, chìm sâu bên dưới những hiện tượng về đụng độ
xoay quanh chuyện đất đai là cuộc giằng co quyết liệt
giữa tư duy đổi mới và thế lực bảo thủ kiên trì
cái mô hình đã kìm hãm sự phát triển của đất nước
mà cuộc “Đổi Mới” với Đại hội VI chỉ mới gióng
lên hồi chuông giục giã nhưng rồi tiếng kèn xung trận
lại ngập ngừng tùy theo toan tính và tầm vóc của người
nhạc trưởng. Và cuối cùng thì tịt ngóm với câu chuyện
Thành Đô, “mở đầu cho thời kỳ Bắc thuộc lần
thứ hai” như Nguyễn Cơ Thạch, một đầu óc sáng
láng hiểu quá rõ âm mưu và thủ đoạn của người “đồng
chí cũng ý thức hệ” với Nguyễn Văn Linh và những
người cũng hội cũng thuyền nối nghiệp.
Một
khi cái mô hình đã phá sản với sự sụp đổ của Liên
Xô và hệ thống xã hội chủ nghĩa Đông Âu vẫn còn
được lải nhải rao giảng trong các trường Đảng, các
sách báo chính thống, trên mạng lưới tuyên giáo và
truyền thông đại chúng, trong đó “đất đai là sở
hữu toàn dân” được xem là một chỉ báo
của sự kiên định, thì vấn đề nông dân với ruộng
đất, khát vọng bao đời của họ sẽ còn đối diện
với những thách đố gay gắt, tiềm ẩn những bùng nổ
ngày càng gay gắt.
Điều
cảnh báo của Phạm Văn Đồng, sự nung nấu của bộ óc
tỉnh táo Võ Văn Kiệt, nỗi suy tư của vị tướng huyền
thoại Võ Nguyên Giáp vốn là tác giả của Vấn đề
dân cày đều chìm vào trong quên lãng. Đấy là tôi
chỉ nhắc lại trong mối quan hệ hạn hẹp tôi có dịp
tiếp xúc để trình bày, trao đổi về vấn đề nông dân
và nỗi khát vọng bao đời của họ. Còn biết bao những
người khác vốn nặng lòng với sự nghiệp của đất
nước đã dành mối ưu tư cho vấn đề rộng lớn và bức
xúc này đang phải đương đầu với những thế lực hắc
ám quyết bám chặt cái mô hình tệ hại từng dìm đất
nước vào tăm tối, lạc hậu và ngày càng bung bét, nhằm
giữ bằng được cái ghế quyền lực vừa giành giật
được trong cuộc tranh bá đồ vương tàn khốc.
Vì
vậy mà tai ác thay, xoay quanh chuyện đất lại luôn
là chuyện người, chuyện con người với những mối
quan hệ đan chen của lợi ích và quyền lực, gia đình và
dòng họ, lương thiện và hiểm ác. Có người tiên
liệu được sự sụp đổ không thể tránh khỏi của cái
thể chế chính trị thối nát đã “tranh thủ ngoạm
một miếng rồi chuồn” như Lênin từng cảnh báo.
Cũng có người nhận ra được thời cơ hiếm có cho cái
ác mặc sức tung hoành, đã nhanh nhảu tung hô kẻ đang
chiếm thế mạnh để mong theo đóm ăn tàn và sẵn sàng
bán rẻ lương tâm, vứt bỏ liêm sỉ. Đôi khi, với thời
gian và sự khảo nghiệm của thực tiễn, có những sự
kiện lờ mờ bỗng trở nên sáng tỏ. Xin gợi lại một
“kỷ niệm” riêng tư không vui vẻ gì cốt để minh họa
cho những điều vừa nói.
Dạo
ấy, sau “Báo cáo khảo sát xã hội học về sự kiện
Thái Bình”, trong một lần tôi được mời họp Chi
ủy với tư cách là một Viện trưởng và cũng là chi ủy
viên. Thật bất ngờ khi Bí thư Chi bộ, môt Phó Viện
trưởng và là bạn thân của tôi, tuyên bố là tôi “phải
kiểm điểm vì đã nói xấu Tổng Bí thư Nguyễn Văn
Linh”. Duyên do là trong một sinh hoạt khoa học, tôi
có phát biểu về một câu nói thời thượng của ông
Nguyễn Văn Linh đang được tung hô rất dữ: “Phải
tự cứu mình trước khi trời cứu”. Theo tôi, câu đó
đúng là “cởi trói cho văn nghệ sĩ đang bị o ép và
trói buộc, mất tự do sáng tác”, vì câu đó được
nói trong cuộc gặp văn nghệ sĩ. Thế nhưng, trên cương
vị Tổng Bí thư, thì câu nói trên e không thật chuẩn vì
nghĩ kỹ ra nó có hơi hướng của “chủ nghĩa dân túy”.
Tranh luận khá gay gắt nhưng không bẻ gãy được lập
luận tôi đưa ra. Cuối cũng, Bí thư yêu cầu phải biểu
quyết. Tôi hỏi: “Biểu quyết về cái gì?”. Được
trả lời là biểu quyết là “Viện trưởng chống lại
tư tưởng của Tổng Bí thư”! Mà biểu quyết thì
chắc chắn tôi là thiểu số. Quả như thế, 3/5 số
phiếu. Thật ra, đây chỉ là “khúc dạo đầu”
(prélude) được thực hiện một cách ngô nghê.
Bản
“giao hưởng” không êm ái tiếp theo là tôi bị
quy là gián điệp, là tay sai của thế lực nước ngoài
vì đã bán bí mật quốc gia, cụ thể là bán bản “Báo
cáo Khảo sát Xã hội học về Thái Bình” cho CIA. Ông
Ủy viên Trung ương Đảng đang là thủ trưởng cơ quan
của tôi quay ngoắt 180 độ, từ chỗ hứa sẽ làm sáng
tỏ sự vu khống bẩn thỉu đến chỗ “Án tại hồ
sơ, em cũng chịu thôi bác ạ”. Câu chuyện bi hài này
chỉ chấm dứt khi cụ Phạm Văn Đồng tuyên bố công
khai “cùng chịu trách nhiệm với Tương Lai về bản
Báo cáo Thái Bình và về việc tiếp tục thực hiện cuộc
nghiên cứu này” (Tương Lai, Cảm nhận và Suy tư,
tr.105). Chán ngán trước những toan tính bẩn thỉu và sự
dàn dựng quá ngu xuẩn, tôi tuyên bố từ chức Viện
trưởng vì “không thể và không đáng cộng tác với
ĐHN, một Ủy viên Trung ương đang là thủ trưởng trực
tiếp của tôi”. Khi tôi đọc lời tuyên bố thì câu
trên được anh Việt Phương khuyên là nên sửa mấy từ
“không đáng để cộng tác” thành “để tránh
những đụng độ không cần thiết”. Có lẽ vì cử
chỉ ôn hòa ấy mà một thời gian sau, khi từ Hà Nội bay
vào Sài Gòn trao tấm huân chương lao động hạng nhất
cho tôi để rồi tôi nhét dưới đáy ngăn kéo tủ cho đến
tận nay, ĐHN tay bắt mặt mừng như không hề có chuyện
gì xảy ra! Còn chuyện “tiếp tục thực hiện cuộc
nghiên cứu này” theo yêu cầu của Phạm Văn Đồng
thì lại là một chuyện bi hài khác mà tôi miễn kể ra
đây vì nó dài dòng quá. Chỉ xin nhắc môt kỷ niệm nhỏ
để biểu tỏ sự trân trọng đối với ông bạn đã quá
cố, Phó Thủ tướng Nguyễn Công Tạn, nguyên là Tổ phó
tổ công tác của Bộ Chính trị giải quyết vụ Thái
Bình do ông Phạm Thế Duyệt, thường trực của Thường
vụ Bộ Chính trị lúc đó làm tổ trưởng.
Nhóm trí thức về thăm bà con Đồng Tâm, công an phải
trả lại tự do sau khi “thẩm vấn”.
Anh
Nguyễn Công Tạn đã dành gần nửa buổi trao đổi và
kín đáo nhắc nhở tôi khi biết tôi hăng hái thực hiện
yêu cầu của Thủ tướng Võ Văn Kiệt về khảo sát khoa
học độc lập và đưa ra kết luận trái với chiều
hướng kết luận của Bộ Chính trị. Nguyễn Công Tạn
lưu ý tôi nhiều điều nhưng do “ngu lâu” nên tôi không
chú ý đến những khuyến cáo đầy thiện chí của anh,
vì nếu làm như thế sẽ khó có được cái “Báo cáo”
khách quan và trung thực như tôi đã hoàn thành. Khi nghe
tôi gặp nạn, anh Tạn đã gọi điện động viên và cho
biết sẽ làm những gì anh ấy có thể. Anh làm những gì,
tôi không được biết, nhưng câu chuyện giữa anh với
tôi tại gian phòng hẹp phía sau phòng làm việc của Phó
Thủ tướng chỉ đủ kê một chiếc giường vải gấp
lại được mở ra khi nghỉ trưa, một chiếc nghế ngồi
và chiếc bàn nhỏ đủ đặt một bộ ấm trà và chiếc
điếu cày hôm ấy mãi là một kỷ niệm đẹp, gợi nhớ
trong tôi bài học đường đời với câu nói chân thành
của anh: “Cậu chưa thấy hết và chưa đủ kinh nghiệm
đối phó với những toan tính của người ta đâu”.
Về
sau này, nối kết những mảnh ghép của cuộc sống, tôi
lờ mờ hiểu ra rằng tôi chỉ là con tốt đen trên bàn
cờ chính trị mà ông Sáu Dân là mục tiêu triệt hạ của
người nắm quyền lực cao nhất. Phải triệt hạ vì sau
Lê Duẩn, Võ Văn Kiệt là người quyết liệt và tỉnh
táo vạch rõ tham vọng đen tối của ông bạn láng giềng
“cùng chung ý thức hệ” với những người gắn
kết với mật ước Thành Đô. Và rồi Phạm Văn Đồng,
người cứu tôi khỏi những mưu toan đen tối, cũng chính
là người bị đưa vào cái bẫy tệ hại ấy từng công
khai vạch rõ “đã hớ, đã dại rồi mà còn nói đặt
sự nghiệp cách mạng lên trênn hết... Người lãnh đạo
không nên làm như vậy. Với Trung Quốc, vừa qua không
phải là chúng ta bình thường hóa, mà là chúng ta đã bị
“phụ thuộc hóa” quan hệ” (“Đọc lại Hồi ký Trần
Quang Cơ”. Mênh mông thế sự in năm 2015, tr. 20).
Điều
tôi muốn lưu ý là buổi nói chuyện thân tình với anh
Nguyễn Công Tạn dạo ấy khiến tôi thấm thía lời của
M. Gorki tôi từng suy ngẫm: “Chính trị là miếng đất
trên đó các loại cây gai của sự thù địch độc hại,
các nghi kỵ xấu xa, các sự lừa dối trơ trẽn phát
triển rậm rạp và um tùm”. Đặc biệt là khi mà
“chúng ta phải sống trong cơn bão của các xúc cảm
chính trị, trong sự hỗn độn của một cuộc chiến
giành quyền lực, cuộc chiến này đánh thức bên cạnh
các tình cảm tốt đẹp còn cả những bản năng đen tối”
(Nhục dân mệnh, 7.11.2015. Mênh mông thế sự in
năm 2015, tr. 72). Dù sao thì “các tình cảm tốt đẹp”
vẫn là điều chúng ta cần đánh thức để cho cuộc
sống đỡ ngột ngạt hơn khi mà sự lừa mị, dối trá
và hung bạo đang trùm lấp trên môi trường sống của cả
xã hội ta hôm nay.
Tôi
bỗng nhớ lại một câu chuyện hài hước mà vì nó
Voltaire bị tống vào ngục Bastille: “Khi
quan phụ chính của vua Louis XV quyết định bán đi một
nửa số ngựa trong các chuồng ngựa của hoàng gia với
lý do tiết kiệm, nhà Khai sáng Pháp đã bình rằng: ‘Giá
loại đi một nửa số con lừa trong triều đình thì có
lợi hơn nhiều’”!
Thật thế, nhưng hình như Voltaire quên rằng “không
thể chống lại những thằng ngu vì chúng đông quá”
bởi lẽ, cái sự thật nghiệt ngã ấy được nói ra sau
câu đùa chí lý của ông đến hai thế kỷ, câu ấy của
Einstein. Chúng đông quá thật! Mà cái chế độ toàn trị
phản dân chủ lại luôn muốn biến số đông ấy thành
một đàn cừu ngoan ngoãn để chúng tiện bề chăn dắt.
Đó cũng lại là một bi hài của lịch sử. Vì rằng “một
xã hội của loài cừu rồi sẽ phải sinh ra một nhà nước
của loài sói”. Nhưng
nếu chỉ thế thì làm gì có những thành tựu của văn
minh mà chỉ đầy rẫy tăm tối của địa ngục. Chẳng
phải những con sói độc ác cũng đã bị mắc bẫy của
người thợ săn, và rồi những người thợ săn ấy đã
lột da cáo để đóng giày, may túi đó sao?
Rồi
có khi những người thợ săn ấy sẽ thực hiện thiên
chức của của người thợ trời, ném xác cáo vào cái
“lò
cừ nung nấu sự đời”
mà những “thiên
địa vi lô hề, tạo hóa vi công” nói ở trên đã biến
thái trở thành cái lò của ông Trọng! Cái lò “đã nóng
lên” để cho củi tươi vào chỉ là sự cải biên một
cách vụng về và ngớ ngẩn để thức dậy “những
bản năng đen tối”
chứ chẳng gì khác. Thì đó, những lươn lẹo, lật lọng
của giới công quyền, sản phẩm tuyệt vời của thể
chế toàn trị phản dân chủ của “người
đốt lò vĩ đại”
được hiện diện tại Đồng Tâm vừa được miêu tả
sống động chẳng phải là khúc biến tấu quá ư hài
hước đó sao?
Hài
hước, đúng! Những toan tính chính trị trở thành trò hề
điển hình, phải chăng là để cho người ta vui vẻ từ
biệt cái quá khứ buồn thảm mà cụ K. Marx đã từng nói
rất chí lý!
Sài
Gòn ngày Giỗ Tổ Hùng Vương, 25.4.2018
T.
L.
Tác
giả gửi BVN.