Bauxite Việt Nam

Cù Tuấn biên dịch 

Bất kỳ thỏa thuận nào chấm dứt chiến tranh cũng phải tôn trọng nền độc lập của Ukraine.

Đối với hầu hết những người liên quan, hoạt động ngoại giao xoay quanh việc chấm dứt chiến tranh ở Ukraine dường như chỉ là một màn kịch cho đến khi đạt được mục tiêu. Tổng thống Nga Vladimir Putin đang giả vờ muốn hòa bình. Tổng thống Mỹ Donald Trump đang cùng đóng kịch với Putin, giả vờ (hoặc có lẽ thực sự nghĩ) rằng Putin chân thành. Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đang giả vờ tin tưởng Trump, và các nhà lãnh đạo châu Âu cũng đang tỏ vẻ như vậy. Các hội nghị thượng đỉnh ở Alaska và Washington đã phản ánh điều này, tạo ra rất nhiều ồn ào mà không có bất kỳ đột phá nào. Hãy gọi đó là mây mù ngoại giao.

Tuy nhiên, sẽ là sai lầm nếu nói rằng các cuộc họp trên không đạt được kết quả gì. Trên thực tế, mọi nhà lãnh đạo tham dự đều ra về với một thành tựu nào đó. 

Bằng chuyến thăm Alaska, Putin đã xoa dịu Trump, người đang ngày càng bất mãn với nhà lãnh đạo Nga, và thực hiện giấc mơ bấy lâu nay của mình về việc gặp gỡ một Tổng thống Mỹ và chia cắt một phần châu Âu. Trong khi đó, Trump đã sử dụng cuộc họp ở Alaska để thoát khỏi áp lực trong nước nhằm áp đặt các lệnh trừng phạt khắc nghiệt đối với dầu mỏ của Nga hoặc thực hiện các biện pháp mạnh mẽ khác. Tại Washington, Ukraine rvà châu Âu đã nhận được lời hứa rằng Trump sẽ tiếp tục bán vũ khí cho Ukraine và chứng minh rằng họ sẽ có ghế tại bàn đàm phán. Về phần mình, Trump đã trấn an những người chỉ trích rằng ông không có ý định ký kết thỏa thuận với Putin sau lưng các đồng minh NATO của mình.

Nhưng mặc dù các hội nghị thượng đỉnh này đánh dấu một sự thay đổi so với chiến lược ban đầu của Trump - khi Ukraine và châu Âu chỉ nhận được cây gậy, còn Nga thì nhận được củ cà rốt - thì vị Tổng thống này lại rất thất thường. Ông đã nhiều lần bày tỏ sự ngưỡng mộ đối với các chế độ độc tài hùng mạnh và ủng hộ quan điểm rằng, trong quan hệ quốc tế, các nước mạnh nên làm theo ý mình. Trump thậm chí còn không nghĩ rằng mình cần phải lắng nghe Putin, mặc dù Tổng thống Nga cũng tin rằng kẻ yếu phải phục tùng ý chí của các cường quốc. Khi các cuộc đàm phán tiếp tục, Trump có thể quay lại đe dọa Kyiv và châu Âu.

Nhưng dù Putin và Trump có nói bao nhiêu lần, và dù họ làm gì, người Ukraine vẫn đủ mạnh mẽ để tránh việc tương lai của mình bị định đoạt. Kyiv không phản đối một giải pháp đàm phán, như Trump thỉnh thoảng vẫn gợi ý. Nhưng trừ khi châu Âu từ bỏ và Ukraine sụp đổ, Ukraine sẽ không đầu hàng. Để trở thành một nhà hòa giải vĩ đại, Trump sẽ phải hiểu rõ hơn những gì Kyiv cần trước khi nước này hạ vũ khí.

An toàn là trên hết

Sau nhiều năm Matxcơva thất hứa, Kyiv sẽ không ký vào một thỏa thuận hòa bình mà họ cho là không bền vững. Trump dường như hiểu được ít nhất là điều này và do đó đã bày tỏ sự cởi mở trong việc đóng một vai trò trong việc cung cấp cái gọi là bảo đảm an ninh cho Ukraine. Ông thậm chí còn ám chỉ rằng Washington có thể giúp cung cấp các biện pháp bảo vệ "giống NATO" cho nước này.

Nhưng khi nói đến bảo đảm an ninh, vấn đề nằm ở chi tiết. Và không nên ảo tưởng: khoảng cách giữa chính NATO và các biện pháp bảo vệ "giống NATO" là rất lớn. Ít nhất là hiện nay, các đối tác của Ukraine rất khó có thể chiến đấu thay mặt Kyiv (như họ sẽ làm nếu một quốc gia NATO bị tấn công). Khi đó, tất cả những gì họ thực sự có thể cung cấp là thêm vũ khí, duy trì nguồn cung cấp và tư cách thành viên Liên minh Châu Âu. Nói cách khác, điều tốt nhất họ có thể làm là không tước đoạt những gì Ukraine đang có.

Việc gia nhập EU đặc biệt quan trọng, vì nó sẽ đưa Ukraine trở thành một thành viên chính thức của phương Tây. Việc cung cấp vũ khí cho Ukraine mà không đưa nước này vào EU đồng nghĩa với việc duy trì hy vọng của Putin về một ngày nào đó sẽ kéo Ukraine trở lại phạm vi ảnh hưởng của Nga. Tất nhiên, châu Âu chịu trách nhiệm chính cho việc Kyiv gia nhập. Nhưng Washington cũng đóng vai trò thiết yếu trong tiến trình này. Trump có thể là người duy nhất có khả năng thuyết phục Thủ tướng Hungary Viktor Orbán, người có quan hệ thân thiết với Putin, ngừng ngăn cản EU thúc đẩy quá trình hội nhập của Ukraine.

Trong bất kỳ cuộc đàm phán nào, Putin sẽ cố gắng ngăn cản Ukraine nhận được những đảm bảo an ninh có ý nghĩa. Ví dụ, Ngoại trưởng Nga Sergey Lavrov đã đưa ra yêu cầu vô lý rằng Nga phải là một phần trong các thỏa thuận an ninh của Ukraine. Để làm như vậy, ông đã viện dẫn Bản ghi nhớ Budapest năm 1994, trong đó London, Matxcơva và Washington đều đồng ý tôn trọng chủ quyền của Ukraine và bảo vệ nước này khỏi các cuộc tấn công để đổi lấy việc Kyiv từ bỏ vũ khí hạt nhân. Người Ukraine sẽ không bao giờ chấp nhận việc khôi phục lại thỏa thuận đó. Tuy nhiên, bằng cách đưa ra đề xuất này, Matxcơva đã tự tạo cho mình không gian rộng lớn để xoay xở và những cuộc thảo luận bất tận. 

Tình hình chiến trường

Vấn đề tiếp theo mà các nhà đàm phán phải đối mặt là về cơ chế chấm dứt xung đột. Ban đầu, Mỹ đề xuất một lệnh ngừng bắn tạm thời. Ukraine và các đối tác châu Âu đã đồng ý. Tuy nhiên, Putin lại kêu gọi đi thẳng đến một thỏa thuận hòa bình lâu dài. Tổng thống Mỹ bị cuốn hút bởi ý tưởng chấm dứt hoàn toàn chiến tranh - một thành tựu thực sự to lớn và tuyệt vời - nên không có gì ngạc nhiên khi sau cuộc gặp với Putin, ông đã chấp nhận lập trường của Nga.

Nhưng đề xuất của Matxcơva là một cái bẫy. Việc đưa chiến tranh đến hồi kết đòi hỏi nhiều thời gian và nhượng bộ hơn nhiều so với việc sắp xếp một lệnh ngừng bắn. Tuy nhiên, Putin đang tìm kiếm thêm thời gian. Mỗi tuần chìm đắm trong vũ đạo và các thông cáo là một tuần mà quân đội Nga chiếm đóng thêm lãnh thổ Ukraine và giết hại thêm dân thường. Việc tiếp tục đàm phán cũng sẽ ngăn chặn các quyết định của Mỹ có thể gây tổn hại cho Điện Kremlin - chẳng hạn như các lệnh trừng phạt thứ cấp nghiêm ngặt hơn đối với các doanh nghiệp dầu mỏ của Nga.

Việc Putin nói về việc giải quyết "nguyên nhân gốc rễ của cuộc xung đột" cũng là một chiến thuật trì hoãn. Điện Kremlin thích nói rằng nguyên nhân gốc rễ là nguyện vọng gia nhập NATO của Ukraine. Nhưng như Putin đã nhiều lần nói rõ, nguyên nhân gốc rễ thực sự nằm ở chính sự tồn tại của Ukraine. "Toàn bộ Ukraine là của chúng ta", Putin nói vào tháng 6 - một quan điểm mà ông đã nhiều lần bày tỏ kể từ khi chiến tranh bắt đầu. Để chấm dứt xung đột, Putin sẽ phải thay đổi thái độ và chấp nhận Ukraine là một quốc gia EU có chủ quyền, có khả năng tự vệ. Trump sẽ phải chấp nhận quyền chủ quyền của Ukraine như một yếu tố không thể thiếu trong thỏa thuận, thay đổi cách tiếp cận của Matxcơva bằng cách sử dụng cả sự ép buộc và khuyến khích.

Nếu Nga sẵn sàng chấp nhận nền độc lập của Ukraine, có nhiều cách để hai nước có thể đạt được một thỏa thuận nào đó. Ví dụ, hãy xem xét vấn đề đất đai mà Matxcơva yêu cầu. Có một cách tiếp cận tạm thời khả thi cho vấn đề tưởng chừng như nan giải này: giữ nguyên trạng thái lãnh thổ trong một vùng xám, cho phép cả hai quốc gia đều tuyên bố nó là của mình. Cách hiểu này đã hiệu quả ở những nơi khác. Ví dụ, Bắc Kinh và Đài Bắc đã tránh được một cuộc chiến tranh về Đài Loan bằng cách đều tuyên bố họ là chính quyền hợp pháp của toàn bộ Trung Quốc, điều này cho phép Bắc Kinh duy trì tuyên truyền rằng Đài Loan và đại lục vẫn là một.

Nhưng Trung Quốc đã không tự mình áp dụng công thức này. Nó được Ngoại trưởng Mỹ Henry Kissinger đưa ra. Và nó đã tồn tại hơn 50 năm vì Mỹ liên tục củng cố Đài Loan và buộc Trung Quốc phải trì hoãn một thỏa thuận cuối cùng. Để một thỏa thuận tương tự có thể thành công ở Đông Âu, Washington sẽ cần phải làm điều tương tự với Ukraine và Nga.

Thay vào đó, Trump đáng tiếc đã tiếp thu lời nói của Putin về một "cuộc trao đổi đất đai", trong đó Ukraine sẽ chính thức nhượng lại lãnh thổ cho Điện Kremlin. Điều này tương đương với việc yêu cầu một người vừa bị đánh cắp cả xe hơi và xe đạp thỏa thuận với tên cướp rằng tên trộm sẽ trả lại xe đạp nếu nạn nhân đồng ý từ bỏ việc cố gắng lấy lại xe hơi. Đối với người Ukraine, điều này hoàn toàn không thể chấp nhận được, cũng như đối với bất kỳ quốc gia nào khác. Nó vi phạm luật pháp của nước này, và ngay cả khi không vi phạm, một thỏa thuận như vậy sẽ gây ra bất ổn nội bộ, lật đổ bất kỳ chính phủ nào đã ký kết thỏa thuận và đẩy Ukraine vào hỗn loạn. Cụm từ "trao đổi đất đai" càng sớm bị loại khỏi từ điển của Trump thì càng tốt cho những nỗ lực hòa bình của Washington.

Lãng phí thời gian

Để theo đuổi một thỏa thuận lớn, Trump đã đề xuất một cuộc gặp thượng đỉnh với cả Putin và Zelensky. Một cuộc gặp như vậy sẽ là một sự kiện quan trọng. Nó không đảm bảo kết thúc chiến tranh, nhưng sẽ rất khó để hai nhà lãnh đạo rời đi mà không ít nhất đưa ra một số bước đi hướng tới một thỏa thuận.

Zelensky nhận thức được rằng một hội nghị thượng đỉnh với Putin có thể giúp đẩy nhanh một thỏa thuận. Do đó, ông đã ủng hộ các cuộc đàm phán trực tiếp với Putin kể từ năm 2022. Tuy nhiên, Điện Kremlin vẫn chưa chấp thuận. Khi được hỏi về đề xuất của Trump, các trợ lý của Putin đã tỏ ra ngần ngại, tuyên bố rằng bất kỳ hội nghị thượng đỉnh nào với Zelensky cũng cần phải được chuẩn bị "dần dần". Nếu Putin tránh một cuộc gặp với nhiều lý do khác nhau, thì đó sẽ là một bằng chứng nữa cho thấy ông chỉ đang câu giờ, kìm hãm Trump hành động mang tính quyết định, đồng thời gây chia rẽ giữa Trump và các nhà lãnh đạo châu Âu.

Không ai nên ngạc nhiên trước kết quả như vậy. Tổng thống Nga là bậc thầy trong việc tạo ra các cuộc đàm phán khó khăn và phức tạp. Ngay cả khi được khởi động hoàn toàn, các cuộc đàm phán giữa Kyiv và Matxcơva có thể kéo dài mãi mãi. Như một câu nói đùa thời Chiến tranh Lạnh của Liên Xô đã từng nói: "Sẽ không có chiến tranh, nhưng cuộc đấu tranh cho hòa bình sẽ không để lại một hòn đá nào có thể đứng vững".

Khi đó, cuộc chiến có thể sẽ tiếp diễn. Động cơ của Nga vẫn không thay đổi, và họ vẫn có đủ sức mạnh để tấn công, mặc dù cuộc tấn công mùa hè được quảng cáo rộng rãi của họ đã không mang lại lợi ích đáng kể. Ukraine vẫn có khả năng phản công, và họ sẽ không hạ vũ khí cho đến khi chắc chắn rằng nền độc lập của mình được bảo vệ đúng mức.

Châu Âu đang hỗ trợ Ukraine bằng cách tăng viện trợ quân sự, mặc dù họ phải đẩy nhanh tiến độ. Nhưng nhìn chung, thế giới vẫn chưa dành cho Kyiv sự hỗ trợ cần thiết để cân nhắc một thỏa thuận. Các nhà ngoại giao có thể tuyên bố rằng họ đang đạt được tiến bộ. Tuy nhiên, không một tuyên bố, hội nghị thượng đỉnh hay bài đăng trên mạng xã hội nào có thể thay thế việc thực sự thấu hiểu các yêu cầu của Ukraine - và xây dựng một chiến lược đáp ứng các yêu cầu đó.

D.K.

Nguồn bản dịch: FB Cù Tuấn