Bauxite Việt Nam

Tô Văn Trường

Quốc hội khóa XV đang sắp kết thúc kỳ họp cuối cùng. Đây là thời điểm vàng để không chỉ nhìn lại chặng đường đã qua mà còn nhận diện sòng phẳng những yêu cầu cấp thiết cho nhiệm kỳ mới.

Trong bối cảnh thế giới biến động khôn lường và đất nước đang đứng trước những cơ hội "hóa rồng" lịch sử, một thực tế không thể phủ nhận là năng lực của một bộ phận đại biểu, cùng cách thức tham gia lập pháp, giám sát vẫn chưa thực sự bắt kịp với "sức nóng" của thực tiễn.

Quốc hội khóa tới cần một cuộc "lột xác" thực chất, và cuộc cách mạng ấy phải bắt đầu từ tế bào nhỏ nhất nhưng quan trọng nhất: Chất lượng đại biểu.

Những dấu ấn của tinh thần trách nhiệm

Nghị trường Việt Nam từng chứng kiến những gương mặt đã trở thành biểu tượng của trí tuệ và lòng dân. Đó là các đại biểu Dương Trung Quốc với những chất vấn xoáy sâu vào lịch sử và hiện tại; Nguyễn Minh Thuyết với tư duy phản biện sắc sảo; Lê Thanh Vân với những phân tích thể chế thấu đáo; Trương Trọng Nghĩa kiên định bảo vệ lợi ích quốc gia; Nguyễn Thị Kim Thuý cứng cỏi mà điềm đạm; Ksor H’Bơ Khắp bộc trực mà sâu sắc…

Sức thuyết phục của những đại biểu nói trên không nằm ở những văn bản đọc sẵn. Nó đến từ tri thức sâu rộng, từ nhân cách độc lập và trên hết là sự tự trọng trước lịch sử. Họ nhắc nhở chúng ta rằng: Đại biểu Quốc hội không phải là một chức danh danh dự, mà là một nghề nghiệp đòi hỏi phẩm giá và năng lực chuyên môn cao nhất. Đáng tiếc là những đại biểu như vậy không nhiều, mà ý kiến xác đáng của họ cũng không mấy khi được nghiên cứu, tiếp thu đầy đủ. Phải chăng hai điểm này liên quan với nhau và có mối quan hệ nhất định với việc tổ chức và cử tri lựa chọn đại biểu?   

Tự trọng chính trị - "Bộ lọc" đầu tiên của người đại diện.

Cơ chế "Đảng cử – Dân bầu" sẽ phát huy hiệu quả tối đa nếu người được giới thiệu sở hữu lòng tự trọng chính trị. Trước khi hồ sơ được trình lên, mỗi ứng viên cần tự soi mình vào tấm gương lương tâm với ba câu hỏi cốt tử:

Về Trí tuệ: Tôi có đủ kiến thức và kỹ năng để mổ xẻ các dự luật, quyết định các siêu dự án và giám sát những vấn đề vĩ mô của quốc gia hay không?

Về Bản lĩnh: Tôi có dám nói lên sự thật, dám phản biện những chính sách bất cập đi ngược lại lợi ích của nhân dân hay không?

Về Liêm chính: Tôi có đủ dũng khí để không cúi đầu trước áp lực nhóm lợi ích và không im lặng trước cái sai hay không?

Sự tự trọng chính là "bộ lọc" đầu tiên. Nếu câu trả lời là "Không", việc rút lui chính là hành động tôn trọng nhân dân cao nhất.

Phá bỏ tư duy "cận huyết chính trị"

Một nguy cơ lớn làm suy yếu sức mạnh của cơ quan quyền lực cao nhất là xu hướng lựa chọn nhân sự an toàn: chọn người "giống mình", ngại va chạm, hoặc năng lực trung bình để dễ kiểm soát. Đây chính là biểu hiện của sự "cận huyết về tư duy".

Nếu trong sinh học, hôn nhân cận huyết làm thoái hóa giống nòi, thì trong chính trị, "cận huyết nhân sự" sẽ triệt tiêu khả năng đổi mới và sáng tạo của bộ máy. Muốn có một Quốc hội mạnh, chúng ta buộc phải thay đổi tư duy tuyển chọn:

Thứ nhất: Cơ cấu là cần thiết, nhưng Tiêu chuẩn là cốt lõi

Cơ cấu giúp đảm bảo tính đại diện cho các tầng lớp xã hội, nhưng không thể lấy cơ cấu để "đỡ" cho sự yếu kém về năng lực. Một đại biểu "đúng thành phần" nhưng không có khả năng tư duy chính sách sẽ không thể đại diện hiệu quả cho cử tri của mình.

Thứ hai: Đối thoại thực chất, tranh cử minh bạch

Đã đến lúc các cuộc tiếp xúc cử tri cần vượt qua khuôn khổ của những kịch bản "tròn trịa". Cần khuyến khích các hình thức tranh luận mở, thậm chí thí điểm truyền hình trực tiếp các phiên chất vấn tại địa phương để cử tri "thử lửa" ứng viên. Tài liệu soạn sẵn có thể che giấu sự yếu kém, nhưng những câu hỏi trực diện từ người dân sẽ phơi bày sự thật về năng lực và bản lĩnh của người đại diện.

Bài học quốc tế: Cạnh tranh tạo nên tinh hoa

Kinh nghiệm từ các quốc gia phát triển cho thấy: Một nghị trường mạnh không sinh ra từ sự sắp đặt êm ái, mà từ sự sàng lọc khắc nghiệt.

Nhật Bản: Ứng viên Hạ viện buộc phải tranh luận công khai trên truyền hình. Người không đủ tầm sẽ bị cử tri loại bỏ ngay lập tức.

Hàn Quốc: Minh bạch tuyệt đối về tài sản và quá khứ. Bất kỳ vết gợn nào về đạo đức hay sự thiếu trung thực đều không có chỗ đứng.

Singapore: Không có khái niệm "thời gian học việc" tại nghị trường. Đại biểu phải là những chuyên gia thạo việc, được đào tạo bài bản về phân tích chính sách và quản trị công ngay từ đầu.

Đức: Các đảng phái sàng lọc nội bộ gắt gao qua nhiều vòng tranh biện để chọn ra người có khả năng thuyết phục nhất, giới thiệu ra dân.

Từ kỳ vọng đến thực tiễn: Khoảng cách cần lấp đầy

Tại Việt Nam, vẫn còn đó những tiếng thở dài của cử tri khi chứng kiến những phát biểu sáo rỗng, thiểu hiểu biết, đọc chép nguyên văn mà vẫn sai, hay những cuộc thảo luận "lạc đề" do không nắm được bản chất vấn đề.

Điển hình như câu chuyện điều hành xăng dầu hay sửa đổi các luật đất đai, đấu thầu. Trong khi thực tiễn doanh nghiệp và người dân kêu cứu vì những nút thắt cơ chế, thì không ít ý kiến tại nghị trường vẫn loay hoay ở bề nổi, chưa chạm được đến gốc rễ của bất cập. Sự lệch pha này cho thấy một lỗ hổng lớn về năng lực tư duy chính sách. Một Quốc hội không nói đúng điều dân cần, không giải quyết đúng điểm nghẽn phát triển thì khó có thể trọn vẹn sứ mệnh.

Kết luận 

Lá phiếu chỉ có giá trị khi chọn được người xứng đáng.

Quốc hội mạnh là bệ đỡ cho một quốc gia hùng cường. Đó phải là nơi hội tụ của trí tuệ tinh hoa để kiến tạo luật pháp, và là nơi của bản lĩnh can trường để giám sát quyền lực.

Nhiệm kỳ tới phải là nhiệm kỳ của sự "trở lại với giá trị thật". Chúng ta cần những đại biểu bước vào nghị trường bằng cái đầu lạnh của trí tuệ và trái tim nóng của trách nhiệm, chứ không phải bằng những hồ sơ đẹp đẽ nhưng vô hồn. Khi và chỉ khi quy trình lựa chọn dựa trên thực tài và sự cạnh tranh minh bạch, Quốc hội Việt Nam mới thực sự vươn tới tầm vóc mà nhân dân kỳ vọng, trở thành động lực then chốt đưa đất nước tự tin bước vào kỷ nguyên mới.

T.V.T.

Tác giả gửi BVN