Bauxite Việt Nam

(Từ con đập Myitsone tới chuỗi đập sông Mekong)

Gửi Nhóm Bạn Cửu Long

và VN 2020 Mekong Group

Hủy hoại môi trường sống, cho dù ở đâu và bao giờ, là

một hình thái khác của bạo động và vi phạm nhân quyền

Ngô Thế Vinh

Một thoáng Miến Điện

Miến Điện từng được biết tới như một vùng Đất Vàng – Shwe Pyidaw, một đất nước rất giàu có về tài nguyên thiên nhiên với gỗ quý, đá kim quý, dầu khí, đất đai phì nhiêu nhất Á Châu như vùng châu thổ Irrawaddy diện tích 255.000 km² là cả một vựa lúa trù phú và thêm một vựa cá khổng lồ ngoài khơi vịnh Andaman. Một đất nước đẹp đẽ như vậy với cả ngàn ngôi chùa vàng lấp lánh nhưng lại là một đất nước của nghèo khổ với ba phần tư dân chúng thất học và thiếu ăn, còn tệ hơn dưới thời thực dân Anh. Với dân số gần 54 triệu, diện tích 676.552 km² gấp đôi Việt Nam, bằng diện tích nước Pháp và Anh cộng lại. Tây và Tây Bắc giáp với Ấn Độ và Bangladesh, Bắc và Đông Bắc giáp với Trung Quốc và Lào, Đông và Đông Nam giáp với Thái Lan. Có hai con sông chính chảy từ Bắc xuống Nam tạo nên những thung lũng và đồng bằng đẫm phù sa. Con sông Irrawaddy dài nhất xuất phát từ cao nguyên Tây Tạng băng qua vùng đồi núi Kachin phía Đông Bắc Miến rồi chảy dài suốt 2000km về hướng Nam với chặng cuối chia ra làm nhiều nhánh trước khi đổ ra biển khơi Ấn Độ Dương.

Là mạch sống và cũng là thủy lộ giao thông chính của Miến từ thời thực dân Anh,“Con đường tới Mandalay” đã đi vào vần thơ bất hủ của Rudyard Kipling, văn hào Anh đầu tiên được giải Nobel văn chương, được mọi người biết tới như một nhà văn của thời kỳ thuộc địa. “The Ballad of East and West” (1892) vẫn còn luôn luôn được trích dẫn: Oh, East is East, and West is West, and never the twain shall meet! Đông là Đông, và Tây là Tây, và hai ngả ấy chẳng bao giờ gặp nhau!

Mandalay theo huyền thoại Miến Điện được coi là vùng đất Phật. Tương truyền rằng Đức Phật Thích Ca và môn đồ Ananda khi viếng thăm đồi Mandalay đã tiên tri rằng tới năm Phật lịch 2400, thì Mandalay sẽ trở thành một trung tâm truyền bá Phật học. Do đó vào năm 1857 vua Miến Điện Mindon đã di chuyển cung điện tới gần đồi Mandalay nơi khúc quanh của con sông Irrawaddy và tiếp sau đó rất nhiều Phật học viện tráng lệ được xây cất, đó là các công trình nghệ thuật kiến trúc bằng gỗ quý được chạm trổ vô cùng tinh vi. Mandalay nghiễm nhiên trở thành một trung tâm văn hóa Phật giáo. Nhưng rồi sau đó Mandalay rơi vào tay người Anh và tiếp đến Thế chiến thứ Hai, tất cả đã trở thành tro than. Mandalay đã điêu tàn và ngày nay trở thành cái bóng của quá khứ.

Miến Điện từng được kể là một trong những thuộc địa đem lại lợi lộc nhất cho đế quốc Anh. Kyaw Nyein đã mô tả đất nước Miến Điện dưới thời Anh đô hộ như sau: “Đó là một xã hội hình tháp – social pyramid với dưới đáy là bao nhiêu triệu người dân Miến nghèo khổ, ngu dốt và bị bóc lột, và trên đỉnh là một thiểu số người ngoại quốc Anh, Ấn và Hoa...”.

Để rồi hơn một nửa thế kỷ sau tình hình không có gì đổi khác, cho dù người Anh đã ra đi, nhưng cũng vẫn là xã hội hình tháp ấy với nguyên dưới đáy là hàng chục triệu những người Miến Điện nghèo khổ ngu dốt và bị bóc lột, chỉ có khác là bị bóc lột triệt để hơn bởi chính đồng bào của họ: đám tướng lãnh quân phiệt Miến.

Năm 1989, chính quyền quân phiệt đổi tên nước Miến Điện là Myanmar theo chế độ Cộng hòa xã hội liên bang. Thư từ nước ngoài gửi về với tên Miến Điện – Burma sẽ bị đóng dấu phát hoàn với lý do: “Burma, country unknown” [5].

Hoàng hôn trên sông Irrawaddy [2007 - 2011]

Từ tháng 5 năm 2007, theo The New Light of Myanmar tờ báo nhà nước Miến Điện, thì chính quyền quân phiệt Rangoonvà Trung Quốc đã hoàn tất 7 dự án thủy điện lớn trên sông Irrawaddy với tổng công suất 13.360 MW, đi tới một ký kết giữa Công ty Đầu tư điện lực Trung Quốc (CPI / China Power Investment Co) và Bộ Điện lực Miến Điện.

Công trường xây đập Myitsone

Từ cuối năm 2007, cho dù bản tường trình EIA / Lượng giá ảnh hưởng môi sinh chưa hoàn tất, Trung Quốc đã cho khởi công xây con đập thủy điện Myitsone lớn nhất Miến Điện cũng là lớn nhất Đông Nam Á, công suất dự trù lúc ban đầu là 3.600 MW trên sông Irrawaddy [gấp 3 lần con đập Cảnh Hồng / Jinghong Dam trên dòng chính sông Mekong]. Nhưng đến tháng 12/2009 trong chuyến viếng thăm của Phó Thủ tướng Trung Quốc Tập Cận Bình / Xi Jinping, công suất con đập Myitsone đã được tăng từ 3.600 MW lên tới 6.000 MW [gấp 4 con đập Mạn Loan/ Manwan, Vân Nam].

Vị trí con đập nằm ngay trên hợp lưu của hai nhánh sông Mayhka và Malihka, cách Myitsone thủ phủ của bang Kachin 42 km về hướng bắc [Bản Đồ I]. Theo IRN/ International Rivers Network, trụ sở ở Berkeley California thì nếu không gặp trắc trở, con đập Myitsone sẽ hoạt động phát điện vào năm 2018, với 90% lượng điện sản xuất sẽ được chuyển về Trung Quốc và chỉ riêng Công ty quốc doanh đầu tư điện lực Trung Quốc CPI / China Power Investment Corp. được hưởng tới 70% phần lợi nhuận.

[Tập Cận Bình / Xi Jinping, theo dự đoán, sang năm 2012 sẽ thay thế Hồ Cẩm Đào trong chức vụ Tổng bíthư Đảng CS và Chủ tịch nhà nước Trung Quốc].

Mọi lượng giá ảnh hưởng môi sinh bị che giấu

Chỉ sau khi thỏa ước hai nước đã ký kết, như một chiếu lệ, Công ty điện lực Trung Quốc CPI mới có kế hoạch đề cử một tổ chức phi Chính phủ có tên BANCA / Biodiversity and Nature Conservation Associationthực hiện một cuộc khảo sát về ảnh hưởng môi sinh [EIA / Environment Impact Assessment] của con đập Myitsone. BANCA đã báo động về tình trạng nguy hiểm khi vị trí con đập xây gần rãnh nứt động đất / earthquake fault line;cùng với tác hại phá rừng khai quang khu xây đập, sẽkhông còn rừng để ngăn lũ, gây ngập lụt các vùng cư dân như thị trấn Myitkyina. Họ đề nghị thay thế dự án đập Myitsone bằng 2 con đập nhỏ hơn nhưng đã bị các công ty Trung Quốc và giới quân phiệt Miến Điện bác bỏ. Không những thế họ còn bị áp lực bắt tổ chức này phải im tiếng. Nhưng rồi thông tin của bản tường trình ấy cũng bị tiết lộ, mở màn cho một phong trào vận động rộng lớn hơn của giới trí thức và các nhóm hoạt động môi sinh nhằm “Cứu con sông Irrawaddy!” như huyết mạchvà cũng là cái nôi của nền văn hóa Miến Điện.

Ngày 19 tháng 09, 2011 là một dấu mốc đáng ghi nhớ, đây là lần đầu tiên có một cuộc hội thảo quy môvới hơn 400 người tham dự, trong số đó có cả các chức sắc của Chính phủ Miến Điện về “Những thuận lợi và bất cập của Công trình Myitsone”.

Tiến Sĩ Tun Lwin, nguyên Tổng giám đốc Khí tượng Thủy văn phát biểu ông chống dự án đập vì hậu quả làm thay đổi khí hậu, gây bão lụt và mực nước sông trồi sụt.

Win Myo Thu, Giám đốc Quản lý phát triển Hệ sinh thái / EcoDev tại Rangoon cũng có quan điểm chống dự án đập. “Không còn hoài nghi là con đập sẽ hủy hoại môi trường và câu hỏi đặt ra là con đập ấy có thực sự mang lại lợi ích cho cho nền kinh tế Miến Điện hay không?”[8]

Cho dù phong trào chống đối con đập Myitsone gia tăng nhưng các công ty xây đập Trung Quốc và đối tác là các tay tài phiệt Miến vẫn cứngạo nghễ cho tiến hành công trình xây đập.

Theo Tổ chức Môi sinh Kachin có trụ sở ở Chiang Mai Thái Lan, thì tình trạng vi phạm nhân quyền và cả đàn áp cư dân địa phương đã luôn luôn diễn ra trên vùng xây đập. Cảnh quan thiên nhiên và di sản văn hóa của sắc tộc Kachinđang từng ngày bị hủy hoại, với 40 ngôi làng quanh vùng xây đập sẽ hoàn toàn bị ngập lụt và hơn 10 ngàn cư dân sẽ mất hết nhà cửa và bị cưỡng bách phải di dời. Chưa kể đến trường hợp nếu con đập bị vỡ do động đất thì sẽ là thảm họa cho hàng triệu cư dân hạ nguồn. Ai cũng biết Bắc Miến cũng như Vân Nam và các tỉnhTây Nam Trung Quốc là vùng động đất đang hoạt động / seismically active zone) [9]

Tháng6 năm 2010, sau Tập Cận Bình là Thủ tướng Trung Quốc Ôn Gia Bảo / Wen Jiabao đã tới thăm giới lãnh đạo quân phiệt Miến Điện để “thảo luận về các vấn đề năng lượng”, cũng có nghĩa là hai nước sẽ phải tiến hành nhanh và đẩy mạnh kế hoạch xây chuỗi đập thủy điện trên lãnh thổ Miến. Đập Myitsone trên sông Irrawaddy chỉ là một trong 7 dự án và ngoài Công ty Đầu tư điện lực Trung Quốc CPI thì nay đã có thêm một công ty xây đập lớn khác nữa cũng của Trung Quốc CDC/ Datang International Power Generation Co. tham dự vào.

[Tưởng cũng nên ghi lại ở đây là chính Công ty Datang này đã nhận thầu xây cất hai con đập trong một chuỗi 11 dự án đập trên dòng chính Sông Mekong vùng hạ lưu đang gây rất nhiều tranh cãi:đập Pak Beng 1,320 MW và đập Xanakham 1,000 MW cả hai nằm trong lãnh thổ Lào].

Cho dù gặp sự chống đối mạnh mẽ của sắc dân Kachin, cả đụng độ võ trang với cư dân địa phương chống cưỡng bách di tản, với cả các vụ nổ bom (17/04/2010) nơi công trình xây đập đã khiến 4 công nhân Trung Quốc chết và nhiều người khác bị thương, thì ngay sau đó cư dân sắc tộc Kachin bị quân đội Miến Điện bắt bớ, tra tấn và đàn áp dữ dội hơn. Kế hoạch cưỡng bách tái định cư / forcibly relocated và tiến độ xây đập vẫn không hề bị chậm lại [10].

Vẫn một Trung Quốc cao ngạo không chấp nhận đối thoại

Rất sớm,từ 2006 đã cómột tổ chức chính trị mang tên Kachin Independence Organization / KIO lên tiếng chống lại dự án đập Myitsone. Đây không phải chỉ là tiếng nói giới hạn trong quần chúng vùng xây đập, ảnh hưởng của họ đã vươn xa tới thủ đô Rangoon, tới cả Bắc Kinh. Họ đã nhiều lần viết thư cho Chính phủ Trung Quốc cho rằng ảnh hưởng tác hại không thể hồi phục của con đập Myitsone là không thể chấp nhận được, đặc biệt trên vùng châu thổ Irrawaddy cũng là vựa lúa nuôi sống cư dân Miến Điện. KIO cũng đã tiên liệu khả năng bộc phát những cuộc tranh chấp vũ trang với cư dân địa phương nếu dự án vẫn cứ tiến hành. Nhưng như từ bao giờ, chính quyền Bắc Kinh và cả các công ty xây đập Trung Quốc thì vẫn cao ngạo, họ không thèm trả lời và từ chối mọi cuộc đối thoại.

Bà Aung San Sui Ky những năm bị quản thúc

Cùng với nhóm KIO, đồng bộ từ thủ đô Rangoon cũng hình thành những nhóm môi sinh khác hoạt động rất tích cực – đặc biệt là có thêm cả tiếng nói hỗ trợ của lãnh tụ dân chủ đối lập rất uy tín, bà Aung San Sui Ky, cùng với các tổ chức môi sinh quốc tế có thanh thế như International Rivers Networks / IRN – đã khiến cho Chính phủ Miến Điện không thể không lắng nghe. Quyết định ngưng xây con đập Myitsone trên sông Irrawady của Tổng thống dân sự Thein Sein như vén bức màn đêm và mở ra một ngày mới trên đất nước Miến Điện bấy lâu chưa hề có sinh hoạt dân chủ. Đây được xem là một đối đầu can đảm của một chính quyền dân sự còn rất non trẻ với người láng giềng khổng lồ Phương Bắc, thủ đoạn và nham hiểm với ảnh hưởng còn bao trùm trên đất nước Miến Điện trong nhiều thập niên. Quyết định ấy cũng tạo ra một “tiền lệ” rất ngoạn mục và đáng quan tâm đối với các dự án đập thủy điện của Trung Quốc, vượt cả ra ngoài lãnh thổ Miến Điện, để thấy rằng “tiếng nói của xã hội công dân” cho dù ở bất cứ đâu, cũng phải được lắng nghe.

Tiền lệ Myitsone đã “như một bài học” cho Việt Nam và các quốc gia khác trong lưu vực sông Mekong và cũngđể thấy rằng những con đập “Made in China” ấy cho dù ở đâu, nếu cứ tiến hành “với bất cứ giá nào” chỉ để phục vụ nhu cầu năng lượng và quyền lợi của Trung Quốc mà không kể gì tới những tàn phá về sinh cảnh môi trường và cả xáo trộn cuộc sống các cộng đồng cư dân trên các vùng xây đập là điều không thể chấp nhận được. Một câu hỏi được đặt ra là liệu đến bao giờ người dân Việt Nam – những cư dân Đồng bằng Sông Cửu Long mới cất được tiếng nói, và tiếng nói ấy đến bao giờ mới được lắng nghe?

Và như vậy cũng dễ hiểu tại sao Trung Quốc vẫn chuộng ký kết hợp đồng làm ăn với các thể chế độc tài, trong đó có Việt Nam – nhân danh ổn định chính trị nhưng là một thứ “chính trị cơ hội”, chỉ tồn tại được bằng bạo lực đàn áp.

Bình minh và Ngày mới trên sông Irrawaddy

Ngày 30 tháng 09/2011, như một chuyển biến rất đáng ngạc nhiên trong tình hình chính trị của Miến Điện, khi Tổng thống dân sự Thein Sein đã ra lệnh hoãn công trình xây con đập thủy điện khổng lồ Myitsone của Trung Quốc trên sông Irrawady, từ bấy lâu đã gây rất nhiều tranh cãi. Với tổn phí ban đầu lên tới $US 3,6 tỷ Mỹ kim có thể còn lớn hơn rất nhiều khi tăng công suất con đập lên tới 6.000 MW, và chỉ riêng hồ chứa cũng làm ngập một diện tích đất đai lớn hơn đảo quốc Singapore (khoảng 700 km²), gây mất cân bằng hệ sinh thái vốn đã mong manh của lưu vực sông Irrawady, đồng thời cũng dìm sâu nhiều di tích đền đài như cái nôi của nền văn hóa Miến Điện.

Trong một thông điệp gửi Quốc hội Miến Điện, Tổng thống Thein Sein cho rằng dự án đập Myitsone “đã đi ngược lại nguyện vọng của dân chúng”. Đây có thể coi là bước tiến đột phá trên đường “dân chủ hóa” biểu tượng nhất.

Tưởng cũng nên nhắc lại làcách đây hơn một năm, khi chế độ quân phiệt hỗ trợ cho cuộc bầu cử để đưa tới hình thành một chính phủ dân sự nhưng ban đầu đã bị các giới chức phương Tây đánh giá là “trình diễn giả tạo”. Nhưng qua thực tế, chính quyền dân sự ấy đã có từng bước tiến tới dân chủ hóa như: bớt kiểm duyệt báo chí, nới lỏng việc sử dụng internet, và quyền được hội họp, thả các tù nhân chính trị và đáng kể hơn nữa là mở rộng bang giao với các nước đối tác khác nhằm phát triển một đất nước Miến Điện lạc hậu vớinền kinh tế trì trệ từ nhiều thập niên qua. Tiếng nói của dân chúng bắt đầu được lắng nghe, kể cả từ các thành phần dân chủ đối lập.

Sau nhiều năm bị giam cầm và cả 7 năm quản thúc tại gia, lãnh tụ dân chủ đối lập bà Aung San Suu Kyi được thả ra. Ngay sau đó, từ tháng 8 năm 2011, bà đã mạnh dạn lên tiếng kêu gọi phong trào quần chúng hãy bảo vệ con sông Irrawaddy cùng với yêu cầu phải tái lượng giá ảnh hưởng môi sinh / Environmental Impact Assessment / EIA của toàn dự án con đập Myitsone. Ảnh hưởng tiếng nói của bà Aung San Suu Kyi đã gây tiếng vang rộng rãi trên diễn đàn quốc tế. Bà cũng đã mau chóng tỏ ý hoan nghênh và hậu thuẫn quyết định hoãn xây con đập Myitsone của Tổng thống Thein Sein và cho rằng mọi chính quyền nên lắng nghe tiếng nói của người dân. Các nhà hoạt động môi sinh thì hân hoan, coi đây một thắng lợi.

Giới quan sát am hiểu tình hình cho đây như một khúc rẽ mới “như một cử chỉ quay lưng lại với Bắc Kinh” và giúp Miến Điện thoát khỏi vòng kiềm tỏa bấy lâu của Trung Quốc. Nó cũng có tác dụng xoa dịu nỗi bất mãn của dân chúng đặc biệt là với các sắc dân thiểu số Kachin sẽ bị tác hại trực tiếp bởi chuỗi dự án đập thủy điện trên sông Irrawady.

Các nhóm hoạt động môi sinh thì vẫn hy vọng rằng chính quyền Rangoon sẽ giữ lời cam kết ấy, ít nhất là trong nhiệm kỳ 5 năm của vị Tổng Thống đương nhiệm, [bắt đầu từ tháng 3/2011 tới năm 2015].

Nhưng cũng để thấy rằng “Bài học Myitsone” chưa thể gọi là qua trang và dừng lại ở đây vì đang có áp lực rất mạnh mẽ từ Bắc Kinh để đảo ngược quyết định đột biến này. Ngày 14 tháng 10/2011 tức là 2 tuần lễ sau ngày thông báo chính thức của chính quyền Rangoon ra lệnh ngưng xây đập thì dân làng Kachin vẫn chưa thấy có biểu hiện nào là dự án bị ngưng lại.

Theo thông cáo báo chí của KDNG / Kachin Development Networking Group [14/10/2011] cho biết thì mọi trang thiết bị vẫn còn nguyên vẹn tại chỗ, công trình phá mỏ vàng cho hồ chứa đập Myitsone vẫn cứ tiếp tục. Công nhân Trung Quốc vẫn tiến hành cuộc khảo sát trắc địa phía Nam con đập, và công trình làm con đường tiếp vận nối Myitsone tới thị trấn Tenchong biên giới Trung Quốc thì vẫn tiến hành. Mặc dầu đã có lệnh đình hoãn từ chính quyền Rangoon, nhưng ban tham mưu Công ty Đầu tư Điện lực Trung Quốc / CPI đã ra lệnh giữ nguyên các trang thiết bị tại chỗ vì dự án sẽ tiếp tục khi mùa mưa qua đi.

Trước thực tế ấy, dân làng Kachin không thể không hoài nghi về quyền hạn thực sự của Tổng thống họ đối với các Đại Công ty xây đập Trung Quốc. Tin vui đến với họ cũng thật ngắn ngủi và họ vẫn cảm thấy lo ngại về một tương lai bất trắc. Để thấy rằng, giữa ánh sáng và bóng tối, họ vẫn phải tiếp tục cuộc tranh đấu, nếu không muốn bóng đêm sẽ lại phủ chụp, bởi vì cánh tay của Bắc Kinh thì rất dài kết hợp với quyền lợi của giới quân phiệt Miến Điện vẫn là một sức cản đáng sợ.

Qua “Bài học Myitsone”, ý dân Miến Điện thì đã rất rõ, nhưng ý đồ của “thiên tử” Trung Quốc thì chưa biết ra sao và người viết sẽ tiếp tục tường trình và theo dõi.

Một bất ngờ và bài học đắt giá cho Trung Quốc

Khi ký kết được các thỏa ước với những chính quyền độc tài như với Chính phủ quân phiệt Miến Điện, như từ bao giờ Trung Quốc hết sức vững tâm trong công việc hợp tác làm ăn với các bộ máy đàn áp. Do đó quyết định ngưng xây con đập Myitsone phải nói là vô cùng bất ngờ, như một đòn giáng choáng váng đối với Bắc Kinh.

Trong cuộc phỏng vấn với Tân Hoa xã, Lu Qizhou (Lục Khải Châu 陆启洲), Chủ tịch Tập đoàn Đầu tư Điện lực Trung Quốc CPI, nói rằng ông ta đã “hoàn toàn sửng sốt” về quyết định của Rangoon. Chính cái triết lý làm ăn bấy lâu tưởng là thành công của Trung Quốc chỉ dựa vào sức mạnh đàn áp của nhà cầm quyền địa phương bất kể tới tiếng nói và mối quan tâm của xã hội dân sự đã tạo nên sức mạnh nối kết của các phong trào quần chúng. Đứng trước tình hình mới như “một sự đã rồi” này, Trung Quốc đã phải tạm thời xuống giọng nói tới những cuộc thảo luận công khai – open discussions. Phát ngôn viên Bộ Ngoại giaoTrung Quốc Hong Lei (Hồng Lỗi) đã phát biểu: “Các vấn đề chánh đáng liên quan tới dự án con đập nên được giải quyết qua các cuộc tham khảo hữu nghị giữa hai phía”.

Tiền lệ Myitsone đã đặt Trung Quốc trước những mối lo. Bởi vì còn bao nhiêu dự án làm ăn khác giữa Trung Quốc và Miến Điện liệu ngày mai sẽ ra sao?

Điển hình là công trình chiến lược “Đường ống dẫn dầu CNPC – China Myanmar Oil & Gas Pipeline” đã được Bắc Kinh âm thầm ký kết với chính quyền quân phiệt Miến Điện vào tháng 4/2006, một thỏa ước xây dựng ống dẫn dầu từ cảng Sittwee vịnh Bengal vượt đồi núi băng qua các vùng sắc tộc đông dân cư để lên thẳng tới thủ phủ Côn Minh Vân Nam thay vì phải diệu vợi đi qua eo biển Malacca. Ảnh hưởng phá hủy của đại công trình này trên môi sinh và đời sống của cư dân phải di dời ra sao là điều chưa được xét tới. Chắc chắn cũng sẽ gặp sự chống đối của nhân dân Miến Điện [11].

Nhân quyền và những con đập “Made in China”

Bắc Kinh hiện đang là chủ nhân các đại công ty xây đập lớn nhất thế giới. Chỉ mấy thập niên trước đây thôi, một Trung Quốc còn non yếu phải cần tới yểm trợ kỹ thuật xây đập của các công ty ngoại quốc khi thực hiện dự án đập Tam Hợp (Three Gorges projects). Cũng ngay từ lúc đó, Trung Quốc đã rất khôn ngoan có ngay một chiến lược “thu hút kỹ thuật cao” của Tây phương vào Trung Quốc trong một thời gian ngắn với giá rẻ. Họ yêu cầu các công ty đối tác ngoại quốc phải chấp nhận cho sản xuất phân nửa những giàn turbines phát điện ngay trong nội địa Trung Quốc với sự tham gia trực tiếp của các kỹ sư và công nhân kỹ thuật người Hoa. Với mối lợi nhuận trước mắt hàng tỷ Mỹ kim, các đại công ty Tây Phương như ABB, Alstom, General Electric and Siemens đã dễ dàng chấp nhận giải pháp này – cũng có nghĩa đồng ý chuyển giao quy trình công nghệ xây đập cho Trung Quốc. Và các nhóm kỹ sư trẻ Trung Quốc đã không bỏ lỡ cơ hội, rất mau chóng học hỏi và làm chủ các khâu kỹ thuật xây đập của ngoại quốc và rồi không lâu sau đó, Trung Quốc đã có thể tự chế tạo và sản xuất mọi trang bị từ A tới Z cho kỹ nghệ xây đập ngay tại Hoa Lục.

Để rồi ngày nay, Trung Quốc vượt qua các bậc thầy, thống lĩnh thị trường xây đập toàn cầu. Nhưng ngoài vấn đề Hoa Lục làm chủ được kỹ thuật xây đập, nhiều người đã tự hỏi bằng cách nào Trung Quốc đạt được những thành tựu “xuất cảng kỹ nghệ xây đập” nhanh như vậy sang rất nhiều quốc gia khác?

Giám đốc chính trị Mạng lưới sông thế giới (IRN/ International River Network), Peter Bosshard đã tìm được lời giải đáp. Đó là, trong khi các đối tác Tây phương tuy có nhiều kinh nghiệm và kỹ thuật cao hơn nhưng cũng vì biết quan tâm nhiều hơn tới ảnh hưởng môi trường và tác động xã hội của từng con đập, nói chung vì “tôn trọng nhân quyền”, họ đã rất “dè dặt và bảo thủ” , trong khi đó phía Trung Quốc không có cùng mức độ quan tâm như vậy nếu không muốn nói là “bất chấp” và Bắc Kinh chưa bao giờ bỏ lỡ cơ hội thủ lợi, cứ thế nhận đấu thầu mọi dự án cho dù đa số không đáp ứng được những tiêu chuẩn môi sinh quốc tế [8].

Cũng theo IRN / Mạng lưới sông quốc tế thì Myitsone chỉ là một trong số hơn 300 dự án đập thủy điện lớn trên các con sông huyết mạch của 78 quốc gia mà các công ty xây đập Trung Quốc có trực tiếp liên hệ: như sông Irrawaddy và Salween ở Miến Điện, sông Mekong, sông Nile / Sudan và sông Omo / Ethiopa… Tất cả các dự án đập vĩ mô ấy có một mẫu số chung, giống như trường hợp con đập Myitsone Miến Điệnlà thiếu tiêu chuẩn lượng giá ảnh hưởng môi sinh / EIA, do đó không ngạc nhiên khi thấy bất cứ ở đâu Trung Quốc cũng đã gặp phải sự chống đối mạnh mẽ của các cộng đồng cư dân địa phương do “cái giá quá cao về xã hội và môi sinh” mà họ phải gánh chịu khi mà mối lợi chính thì không phải phía quốc gia họ mà lại về tay các đại công ty xây đập nhà nước Trung Quốc [7].

Nhưng rồi ra, trước công luận thế giới, với một Trung Quốc hối hả đi tìm lợi nhuận, không thể nói là hoàn toàn vô can trước tác hại của không chỉ những con đập thủy điện mà cả những dự án khác như khai thác Bauxite trên Tây Nguyên Việt Nam, Đường ống dẫn dầu ở Miến Điện, phá rừng lấy gỗ và tậnkhai thác nguồn khoáng sản ở Phi Châu… hầu như trên khắp thế giới, quốc gia nào cũng có Trung Quốc trực tiếp đầu tư vào. Những gì tệ hại đang diễn ra trong Lưu vực lớn sông Mekong (GMS/ Greater Mekong Subregion); đã từng được báo chí đã đưa ra một ví von rất gợi hình là Trung Quốc đang liều lĩnh bước đi trên trên những tảng băng mỏng / China walks on thin ice. Một hình ảnh nước lớn Trung Quốc chắc chắn sẽ xấu xí hơn nếu cứ tiếp tục với những công trình xây dựng thiếu bền vững như vậy trên khắp hành tinh này.

Hủy hoại môi trường sống, cho dù ở đâu và bao giờ cũng là một hình thái khác của bạo động và vi phạm nhân quyền. Và cũng rõ ràng là nếu không có dân chủ thì cũng không thể có một hệ sinh thái khỏe mạnh và trong lành.

01-11-2011

N.T.V.

Tài liệu tham khảo:

1/ Myanmar Halts China Dams; Celine Fernandez, Brian Speglele – The Wall Street Journal, Oct 1-2, 2011

2/Myanmar: Blocked Dam Project Raises Hopes – Rangoon Oct 5, 2011, IRIN / http://www.irinnews.org/report.aspx?ReportId=93891

3/ Lessons from Myitsone Dam in Burma; Grace Mang – International River Network, Sept 30, 2011 http://www.internationalrivers.org/en/node/6886

4/ Global Ecology And the “Made in China” Dam; Ngo The Vinh – Viet Ecology Foundation, July 20, 2010 http://www.vietecology.org/Article.aspx/Article/62

5/ Cửu Long cạn dòng Biển Đông dậy sóng, Chương 4 – Ngô Thế Vinh, Nxb Văn Nghệ California 2000. http://www.vietecology.org/

6/ Good News, But the Story Isn’t Over – Paul Stuart, The Irrawady, Oct 1, 2011.

7/ A Turning Point for Chinese Dam Builders – Grace Mang, International River Network, Oct 14, 2011

8/ Burma’s Burning Issue : The Myitsone Dam Project – Wai Moe, The Irrawady, Friday September 16, 2011

9/ Irrawady Dam Constrution Begins, Human Rights Abuses Begin. Saw Yan Naing. The Irrawady News Magazine, Jan 29, 2008.

10/Kachins Anxious Wen’s visit will boost Irrawady Dam construction. Jun 3, 2010. www.kachinnews.com/News/Kachins-anxious-Wen’s-visit-will-boost-Irrawaddy-dam-contruction/

11/ Construction of Sino-Myanmar Gas Pipeline to Start in Yuxi, Yunnan Province in July 2011; InKunming Time : 2011/4/7.

Tác giả gửi trực tiếp cho BVN