Bauxite Việt Nam

Trần Ngọc Thạch

Tưởng cũng không cũ khi nhắc lại luận cứ của Francis Fukuyama, cách đây hơn 23 năm, trong bài tiểu luận The End of History (Sự cáo chung của lịch sử) đăng trên tạp chí The National Interest (Hoa Kỳ) mùa hè năm 1989, trước khi sự kiện Bức tường Berlin sụp đổ: "Điều chúng ta đang chứng kiến có thể không phải chỉ là sự chấm dứt của chiến tranh lạnh, hay sự trôi qua của một thời kỳ lịch sử hậu chiến nhất định, mà là sự chấm dứt của chính lịch sử: có nghĩa, điểm cuối của quá trình tiến hóa trong hệ ý thức của nhân loại và sự phổ quát của mô hình dân chủ tự do Tây phương như hình thức chính quyền cuối cùng của con người."^[1]

"What we may be witnessing is not just the end of the Cold War, or the passing of a particular period of post-war history, but the end of history as such: that is, the end point of mankind's ideological evolution and the universalization of Western liberal democracy as the final form of human government.” (The end of history)

Luận điểm trên đã tạo ra làn sóng tranh luận toàn cầu kéo dài trong một thời gian sau khi bài báo phát hành. Tôi không có ý định chứng minh lại tính thực tiễn của nó, chỉ có điều, không lạm bàn mà chỉ tìm hiểu ‘sự thật’ của vấn đề ‘trào lưu dân chủ’ trong xu thế toàn cầu hóa ngày nay.

Xét sự vận động phát triển của các hình thái kinh tế-xã hội loài người trong lịch sử hình thành của nó, theo quan điểm của chủ nghĩa Marx-Lenin, tôi thử ‘cô đọng’ lại tiến trình lịch sử trong hình trên, bỏ qua sự phát triển không đồng đều của các châu lục, các nền văn minh khu vực… với giả định rằng sự phát triển của nó ‘phẳng’ theo không gian hai chiều: xã hội loài người phát triển tịnh tiến dựa trên sự phát triển của khoa học - kỹ thuật và dựa trên sự tổng hòa của các nền văn minh riêng lẻ hoặc có sự giao thoa các khu vực và châu lục.

Theo biểu đồ trên, sự phát triển xã hội loài người tại các châu lục có vẻ tương đồng cho đến thời kỳ xã hội phong kiến. Tôi gặp chút rắc rối khi ‘trải ngang’ theo thứ tự thời gian các hình thái kinh tế - xã hội phát triển từ thấp đến cao, mà theo chủ nghĩa Marx-Lenin thì hình thái kinh tế cộng sản chủ nghĩa là giai đoạn phát triển cao nhất của xã hội loài người (?). Trên thực tế, khối các nước theo chế độ xã hội chủ nghĩa chỉ còn 7 quốc gia vào năm 2010, chiếm 0,3%^[2] ! (xem hình bên).

Như vậy, xét về tính phổ quát, hệ thống xã hội chủ nghĩa đã giảm hẳn về qui mô và số lượng, và đã không còn chứng tỏ tính ưu việt của nó trong xã hội hiện đại ngày nay. (Riêng mô hình ‘chắp vá’ của Trung Quốc là trường hợp cá biệt còn phải tranh luận. Thời gian sẽ sớm có câu trả lời). Điều này chứng tỏ một dạng hình thái kinh tế - xã hội khác tiên tiến hơn đã hình thành, trên nền tảng kế thừa những đặc điểm ưu trội của hai hệ thống xã hội tư bàn & xã hội xã hội chủ nghĩa, đó là xã hội dân chủ hay dân chủ - cộng hòa. Nói đúng hơn, chế độ dân chủ - cộng hòa là sự thay thế phù hợp của chế độ TBCN dưới tác động của sự cạnh tranh gay gắt của chế độ xã hội chủ nghĩa và của xu thế ‘dân chủ hóa’ trong xã hội hiện đại.

Theo công bố hàng năm của tổ chức Freedom House (Ngôi nhà Tự do) – là một tổ chức 'quyền con người' phi chính phủ quốc tế có chức năng theo dõi tiến trình dân chủ hóa toàn cầu – cho biết năm 2012 chỉ còn 45 quốc gia (chiếm 23%) trên thế giới có nền chính trị ‘phi dân chủ’, tập trung ở châu Á, Trung Đông và châu Phi ^[3] (xem hình).

Với thực tiễn trên, để làm rõ qui luật phát triển khách quan tôi trình bày các hình thái kinh tế - xã hội theo biểu đồ phát triển hình trôn ốc, chuyển đổi nhanh trong vòng vài thế kỷ dưới tác động ‘bước ngoặt’ của các cuộc cách mạng tư sản (từ thế kỷ 17-19) tại Tây Âu và Bắc Mỹ, cách mạng xã hội chủ nghĩa của khối Đông Âu bắt nguồn từ Cách mạng tháng 10 Nga (đầu thế kỷ 20) và các cuộc cách mạng bất bạo động hay cách mạng hòa bình (thực chất là các cuộc cách mạng dân chủ và độc lập dân tộc) từ Mùa Xuân Praha 1968 đến năm 1989 tại Đức, các nước Đông Âu, và năm 1991 tại Liên Xô. Những cuộc nổi dậy này đã kéo theo sự sụp đổ của khối xã hội chủ nghĩa, dẫn đến tuyên bố kết thúc Chiến tranh Lạnh^[4].

Cuộc cách mạng dân chủ vẫn không ngừng tiếp diễn với cuộc trỗi dậy “Mùa Xuân Ả rập” tháng 1 năm 2011, khởi đầu từ Tunisia lan sang các nước Ả rập và gần đây là quá trình cải cách dân chủ ‘tự nguyện’ của Tổng thống Thein Sein tại Myanmar. Như vậy, ‘Dân chủ’ có thể gọi là "hình thức nhà nước cuối cùng" – theo qui luật tiến hóa lịch sử khách quan – đã chứng tỏ sự tiên tiến của nó với sự hiện diện rộng khắp toàn cầu ngày nay.

Đánh giá về sự đổ vỡ của Liên bang Xô Viết (và, có lẽ, vai trò lịch sử của các cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa nói chung). Tổng thống Putin đã chỉ dẫn một câu nói nổi tiếng: “Ai không tiếc cho sự đổ vỡ của Liên Xô, người đó không có lương tâm; Ai muốn khôi phục Liên Xô trong quá khứ, người đó không có đầu óc.”^[5]

Nguyên nhân của mọi nguyên nhân dẫn đến sự sụp đổ của mọi cuộc cách mạng, theo tôi, ngoài yếu tố quản trị yếu kém dẫn đến nền kinh tế sa sút, còn nằm ở vấn đề độc quyền về quyền lực (chuyên quyền). Sự ‘độc quyền tuyệt đối’ thường dẫn đến sự ‘tha hóa tuyệt đối’ của chính quyền mới khi xã hội không tồn tại một cơ chế nào cho sự kiểm soát hay khắc chế quyền lực hữu hiệu; cuối cùng điều này sẽ dẫn đến sự trì trệ về kinh tế và suy thoái về chính trị. Đó cũng là lý do mà nền chính trị dân chủ, trong đó “thừa nhận nhân dân là nguồn gốc của quyền lực, thông qua một hệ thống bầu cử tự do” và một nhà nước pháp quyền theo mô hình tam quyền phân lập đã khẳng định một thể chế mà “mọi công dân đều có quyền tiếp cận đến quyền lực một cách bình đẳng và được hưởng các quyền tự do được thừa nhận rộng rãi.”^[6]

Để minh chứng cho làn sóng ‘dân chủ hóa’ toàn cầu ngày nay, tổ chức Freedom House chỉ ra mức độ tương quan giữa mức độ tự do (dân chủ) của mỗi quốc gia và sự giàu có của nó qua biểu đồ so sánh năm 2010 (các nước có ‘chỉ số tự do’ từ 1 – 2,5 thì được coi là ‘tự do’, từ 3 – 5 là ‘tự do một phần’ và từ 5,5 – 7 là ‘không có tự do’)^[7].

Ngoại trừ 9 nước xuất khẩu dầu lửa và Singapore là những ngoại lệ, biểu đồ cho thấy đa số các nước có GDP/đầu người lớn hơn 10.000 USD thường có chỉ số tự do ≤ 2,5; còn các nước có chỉ số tự do ≥ 5,5 thường nằm ở mức có chỉ số GDP/đầu người ít hơn 3.000 USD. Lẽ dĩ nhiên, không một người dân nào mong muốn sống trong một đất nước kém phát triển chỉ vì thiếu dân chủ.

Khách quan mà nói, một xã hội dân chủ sẽ tạo ra môi trường cạnh tranh bình đẳng cho mọi đối tượng, thúc đẩy sự sáng tạo cũng như thừa nhận sự khác biệt ở mỗi cá nhân trong cộng đồng. “Dân chủ là thể thức mà ở đó người dân có khả năng tham gia quyết định các chính sách của một quốc gia hay tham gia thành lập bộ máy nhà nước thông qua bầu cử.”^[8] Do vậy sẽ kích thích sự năng động cũng như tính trách nhiệm của chính phủ trong việc điều hành, giúp đất nước nhanh chóng phát triển. Thường thì tiến trình dân chủ sẽ đến nhanh hơn với các quốc gia có trình độ dân trí cao, có nền khoa học-kỹ thuật phát triển. Nhưng ‘dân chủ’ (quyền lực của nhân dân, theo tiếng Hy lạp) đã hình thành sau cuộc nổi dậy của dân chúng vào năm 508 TCN tại Anthena.^[9]

Từ 80 nhà nước dân chủ những năm 1970, sau hơn 40 năm đã hình thành 149 nhà nước dân chủ/dân chủ-cộng hòa cho thấy xu thế ‘dân chủ hóa’ đang bước vào mọi ngỏ ngách các quốc gia trên thế giới. Tất nhiên, thể chế dân chủ cũng tồn tại những mặt trái của nó ở một số quốc gia, nhưng giải pháp mà nhà nước chọn lựa sẽ mang tính quyết định, nó có thể ngăn cản trong tuyệt vọng hay tiếp sức cho xã hội phát triển theo qui luật tự nhiên. Trên hết, các nhà lãnh đạo cần nhìn nhận xu thế và ‘dũng cảm chia sẻ quyền lực’ với nhân dân, vì lợi ích của chính dân tộc mình. Không gì khác ngoài ‘lợi ích dân tộc’!

T. N. T.

Tham khảo

[1]: http://vietsciences.free.fr/timhieu/khoahoc/kinhte/FrancisFukuyama.htm - Francis Fukuyama: Lý thuyết về Nhà Nước hay Từ chuyên chế đến dân chủ, Nguyễn Trường đăng ngày 01/08/2011 trên VietSciences; & “The End Of History” – Francis Fukuyama.

[2], [4], [6], [8] & [9]: Bách khoa Toàn thư mở Wikipedia: “Các hình thái kinh tế-xã hội”, “Tư bản chủ nghĩa”, “Hệ thống XHCN”, “CM bất bạo động”, “Dân chủ” & “Dân chủ Cộng hòa”…

[3] & [7]: www.freedomhouse.org; hoặc http://vi.wikipedia.org/wiki/Freedom_House ; http://freedomchina.blogspot.com/2010/10/freedom-map-of-world.html

và https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhyrD8YyFPwREcalnaDDHGbVjX1jrxAiVMwgSu44Dfunp6Zna9bGJZzWRqfVRSaF642PCxC0iXAERvgpsnRW55TBR2wnL1ayb-jkvvBV3kEvXdMGkFRd_oo_sP9aljv2520W8os4nrF3Sgp/s1600/GDP_all.jpg

[5]: http://antg.cand.com.vn/vi-VN/sukienbinhluan/2007/1/60858.cand : Tổng thống Putin đánh giá về sự giải thể của Liên Xô, Nguyễn Hoà (theo Prada) ngày 15/01/2007.

Tác giả gửi trực tiếp cho BVN.