Bauxite Việt Nam

Dương Quốc Chính

Mấy ngày qua, mình thấy rất nhiều người, kể cả những người có học, cũng bị nhầm lẫn mấy vấn đề, trong sự kiện VinSpeed (VS không phải Vinschool) xin được đầu tư dự án đường sắt cao tốc Bắc Nam (ĐSCT).

Mấy vấn đề nhầm lẫn

Nhầm lẫn phổ biến nhất, là VS xin được làm chủ đầu tư (CĐT), không phải xin làm nhà thầu (tổng thầu) dự án này. Đây là hai khái niệm rất khác nhau. Cháu Tifosi là nhầm lẫn cơ bản vậy, nên mới so VS với Hyundai Rotem. Cũng dễ hiểu, vì mấy cháu trẻ trâu, chưa từng biết tới việc đầu tư dự án, thì như thế là thường. Mấy anh KOLs nhà báo khối C cũng vậy.

Chính vì không phân biệt được điều này, nên cực nhiều người, phải nói là luồng dư luận chính ủng hộ VS, đã có lý luận là ủng hộ doanh nghiệp Việt làm ĐSCT và nếu đấu thầu quốc tế thì nhỡ TQ vào làm và lũng đoạn thì sao?! Buồn cười là có cả một ông thấy tem nhãn học Cầu Đường trường XD ra mà cũng bi bô như vậy, mình mắng là dốt lại còn dỗi! VS mới xin được đầu tư dự án này, không có cam kết gì là có nhà thầu TQ tham gia hay không nhé. 

Lưu ý là chủ đầu tư giống như chủ nhà, nếu bạn muốn xây nhà, còn nhà thầu là công ty xây dựng. Theo lẽ thường, với các dự án công thế này, nhà nước sẽ lập ra một Ban QLDA, vẫn có con dấu và tài khoản riêng nhưng tiêu tiền ngân sách. Ban đó đại diện nhà nước làm CĐT dự án. 

Ở trường hợp này, VS xin được vào vai Ban QLDA đó, tức là làm CĐT dự án. Dự án này khái toán ra tầm 61 tỷ đô, chưa gồm chi phí giải phóng mặt bằng. Bình thường thì ông Ban của nhà nước sẽ ôm cả 61 tỷ đó để chi tiêu cho dự án, nếu còn dư tiền và dư tiến độ thì được cái bằng khen và lên chức. Nếu âm tiền và âm tiến độ thì có thể đi tù, đi tù cũng nhiều, khai mạc có lẽ là anh gì làm đường dây 500 KV!

Ban QLDA của nhà nước làm CĐT (đại diện CĐT) thì thường có tâm lý tiêu tiền chùa, nên nguy cơ đục đẽo rất rất cao. Nói chung cứ thằng này tiêu tiền của thằng khác đều có nguy cơ đó, kể cả quân của anh Vượng cũng vậy, chẳng qua ít hay nhiều và bị lộ hay chưa lộ thôi. Theo thông lệ áng áng, bất thành văn, dự án cứ bị thất thoát cỡ 20% là coi như ngon, chất lượng công trình vẫn đảm bảo, tiến độ vẫn OK. Con số này còn phụ thuộc loại hình dự án nữa. Dự án dạng low tech như XD thì thường là vậy. Nhưng dự án công nghệ thì rất khác, vì công nghệ nó có thể có nhiều giải pháp đột phá khi triển khai để tiết kiệm được chi phí, tiền tiết kiệm được đó anh em QLDA thường hay để “thất thoát”, nếu có tâm thì trả lại nhà nước một phần, gọi là tiết kiệm cho ngân sách, mà dự án vẫn đảm bảo chất lượng. Đó là cách “tham nhũng” văn minh và trí tuệ, dựa vào cái ngu của bên thiết kế, lập dự án, lập dự toán.

Thông thường, cứ tính cào bằng thì nếu lấy một CĐT tư nhân thế chỗ cho một Ban QLDA nhà nước là có thể ăn ra được 20% tổng mức đầu tư của dự án, chắc cú luôn. Ông CĐT tư nhân đó chả cần phải kinh bang tế thế tài năng xuất chúng gì đâu nhé, bình thường thôi, nếu giỏi thì ăn ra được 30-40% ấy! Chính vì lẽ đó, VS báo giá 20% tổng mức sẽ do họ chịu trách nhiệm, thì bản chất chính là con số kia, chắc cú luôn, không cần phải suy nghĩ, vì VIN làm quá nhiều dự án rồi, họ biết thừa con số đó, rành gấp tỷ lần bất cứ ông Ban nào khác! 

Như vậy có nghĩa là 20% kia thực ra là họ chả mất gì đâu, chính là tiền nhà thầu lại quả CĐT đó, nôm na gọi là tiền rơi vãi! Đồng nghĩa với việc là dự án này chỉ cần 80% giá trị tổng mức là có thể làm ngon nghẻ rồi. 20% kia lẽ ra ông Ban QLDA ăn thì chuyển qua ông VS xơi. Tất nhiên cũng không ông nào xơi được cả, cũng phải nộp lên trên, thì 2 bên cùng nộp như nhau thôi.

Tuy nhiên, 20% là con số tối thiểu, mà dự án low tech quen thuộc kiểu XD, có thể ăn ra được. Còn đây là một dự án tổng hợp, mà tiền chi cho giá trị công nghệ và thiết bị (đoàn tàu, hệ thống tín hiệu…) có thể cao hơn phần XD cơ sở hạ tầng (đường ray, nhà ga). Nhất là mấy bố lập khái toán nhà mình thì có kinh nghiệm mẹ gì đâu, nên có thể tính quá lên rồi. Nên biết đâu giá trị đầu tư thực tế có thể chỉ khoảng 50% (cái này mình cứ chém cho vui không nhất thiết là sự thật nhé, anh em AN mạng đừng có bắt bớ mình)! Thế thì còn ăn ra nữa. Tóm lại, con số 20% là con số an toàn hết cỡ rồi. 

Đồng bào bị sốc vì VS xin được vay 80% giá trị còn lại kia không lấy lãi. Thực ra so với Ban QLDA của nhà nước thì vẫn vậy, vì ông Ban đó móc tiền ngân sách ra tiêu, tất nhiên không chịu tiền lãi vay, nhà nước chịu. Có điều là VS là một DN nằm trong một tập đoàn đa chức năng, lại đang nuôi “nghiện” là VF, nên quăng tiền vào VS e là rủi ro, vì khó kiểm soát ông ấy chia tiền đi những đâu, đồng nào mua mắm, đồng nào mua tương? Nếu mọi việc suôn sẻ thì không sao, nhỡ ông nghiện kia đột tử thì sao? Vấn đề là ở chỗ đó thôi, chứ việc cho vay không lãi này cũng không khác với Ban QLDA làm CĐT.

Tiếp đến việc triển khai dự án. Trong cam kết của VS, chưa nói gì đến nhà thầu đâu, mới chung chung, nên hoàn toàn có thể vẫn là Trung Quốc làm nhà thầu chính luôn. Anh em nhìn yếu tố TQ trong VF là hiểu. Nên việc anh em cuồng VIN đang ý kiến là sợ nhà thầu TQ vào đúng là trò cười. Mình cũng chả kỳ thị gì TQ, họ làm tốt thì cứ để họ làm thôi, sao phải xoắn. Chỉ có mặc cảm tự ty quá mới phải sợ TQ. Chuyện này giống vụ đặc khu ngày xưa, anh em cứ lo TQ vào thuê 99 năm. Vậy sao không nghĩ là Mỹ, Nhật, Hàn cũng có thể thuê 99 năm?

Có sự khác biệt lớn nhất khi VS làm CĐT và Ban QLDA nhà nước làm CĐT, đó là VS cam kết trả lại vốn vay 50 tỷ đô kia sau 35 năm, còn Ban QLDA thì dĩ nhiên là không. Anh em cuồng VIN hoan hỷ chuyện đó, bảo nhà nước lợi thế còn gì. VS thì bảo là họ làm để cống hiến thôi, tạm hiểu là không vì lợi nhuận đâu, cái này để mị dân ngu thôi. Mình có tư tưởng cánh hữu nên mọi phân tích dự đoán của mình đều dựa cơ bản trên lợi ích, ba cái dân túy kiểu cống hiến, hy sinh vì đất nước, vì chế độ XHCN… thường để lùa gà. Bọn hay chém đạo lý đều sống như lol! 

VS sống bằng gì từ dự án này?

- Ăn tươi số tiền được coi là rơi vãi, nếu Ban QLDA nhà nước làm, tối thiểu 20%, thực tế có thể tới 50% nếu có sự cấu kết hợp lý ở bước lập và thẩm định dự án và tổng dự toán.

- Nguồn vốn vay ổn định và không lãi. Xin lưu ý là vốn vay này dựa trên con số có thể bị vống lên của tổng mức đầu tư nhé, nên có những khoản được vay mà không cần chi tiêu cho dự án có thể ăn được luôn cho việc khác. Chủ yếu ăn nhờ khoản này, chứ ăn cả vào thịt của dự án thì ngu và dễ chết.

- Lợi nhuận từ các dự án BĐS ăn theo dự án.

- Lợi nhuận từ việc tự sản xuất, thi công một số hạng mục của dự án. VF có thể tham gia mảng thiết bị, công nghệ, công ty XD của VIN có thể tham gia XD hạ tầng. Lợi nhuận từ đây cũng không nhỏ đâu. Vì nhiều nhà thầu VN chỉ lăm le mảng này thôi. Nếu không tự làm cũng có thể vặt lại từ nhà thầu bên ngoài cũng ra được một mớ.

- Khai thác vận hành tuyến ĐSCT. Mọi người cứ bảo lỗ, làm gì có thằng ngu nào chịu nhận làm lỗ, nếu không phải ông nhà nước. Lưu ý là VS có đề xuất giá vé bằng khoảng 60-70% giá vé trần của bên hàng không. Nếu nhà nước muốn ép giá vé xuống thì nhà nước chịu lỗ nhé chứ không DN nào chịu lỗ vì đồng bào hết. Ngoài ra, còn rất nhiều lợi nhuận khác nằm trong hệ sinh thái ĐSCT này. Ví dụ như cho thuê các khu dịch vụ trong nhà ga. Đồng bào cứ ca thán sao bát phở ở sân bay nó lại tận 200-300 k, thì là do nó chịu chi phí này đó. Lúc đó VS sẽ là người thu tô. Tàu vẫn làm ĐSCT cho Lào đó thôi, hình như họ khai thác 50 năm rồi bàn giao lại cho Lào. Tức là Lào cũng không mất tiền vốn đầu tư nhé.

Kết luận

Từ câu chuyện này, chính anh Vượng đã lột trần sự thật về việc đầu tư các dự án công ở VN. Mình đảm bảo là với thời gian gấp gáp vừa rồi, VIN chưa thể tính toán quá cụ thể kiểu lập dự án đầu tư, mới chỉ khái toán thôi. Thế nhưng anh Vượng đã mạnh dạn đề xuất như vậy là do biết trước có thể ăn ngay được mảng thất thoát kia rồi. Con số 80-20 không phải ngẫu nhiên đâu, là quy luật đó.

Phải nhìn nhận khách quan rằng VIN bây giờ là đơn vị QLDA và vận hành dự án hàng đầu nếu không nói là số một VN. Họ có kinh nghiệm quản lý và vận hành dự án đầu tư XD tốt, có thể tin cậy được mảng đó. Tức là ở gói thầu hạ tầng của ĐSCT là họ có thể làm tốt. Còn mảng sản xuất thiết bị và công nghệ là 5 ăn 5 thua, vì VF còn đang lỗ cỡ 10 tỷ đô và xịt ở Mỹ và châu Âu. 

Câu chuyện nói trên cũng nói lên một thực trạng rằng nhà nước không nên tự đầu tư các dự án nữa mà nên Xã hội hóa càng nhiều càng tốt. Đây không hề là điều gì xa lạ, vì Mỹ họ đã xã hội hóa hầu hết các thứ chi tiêu công. Đến quân đội họ còn tư nhân hóa rất nhiều mảng. Nền tảng của cánh hữu là chính phủ nhỏ ở mức tối thiểu, tức là tư nhân hóa tối đa. 

Mình ủng hộ tư nhân làm chủ đầu tư dự án ĐSCT, cũng không hề phản đối VIN làm CĐT. Mình chỉ mong muốn rằng mọi sự cần minh bạch và thông qua đấu thầu cạnh tranh. Đến mình, một thằng cha căng chú kiết, còn nhìn thấy những điều trên, thì chả nhẽ những Thaco, Hòa Phát… lại không nhìn thấy? Nếu họ cũng muốn được làm như VS với mức đề xuất ưu đãi có lợi hơn cho nhà nước thì sao? Vậy nên nhà nước cứ nên để cho các công ty hay liên danh các công ty khác được cùng tham gia đề xuất thì mình tin chả có dư luận nào không ủng hộ. Bản chất đây là dự án công, tiền thuế của chúng ta ở đó, nên người dân cần được biết và giám sát chuyện này.

Nếu việc này thành tiền lệ tốt, mình mong thế, thì thậm chí cả dự án điện hạt nhân cũng do tư nhân đầu tư luôn! Chả mấy chốc mà VN đuổi kịp bọn giãy chết.

Theo như báo chí, VS sốt sắng muốn khởi công dự án ngay tháng 12-2025. Mình thì tin là không bao giờ được. Nhanh nhất là sau khi ĐH đảng kết thúc, lúc đó có mâm bát trên dưới rõ ràng rồi, người ta mới chốt. Tầm này chỉ đặt gạch được thôi chứ bố ai dại mà quyết, trừ khi anh o bế được ở tầm đỉnh của chóp.

D.Q.C.

Nguồn: FB Dương Quốc Chính