Bauxite Việt Nam

(Nhân các trận lũ lụt dữ dội ở miền Bắc, miền Trung vừa rồi)

Nguyễn Phước Bửu Nam 

Việt Nam, từng tự hào là một "quốc gia rừng", hiện đang đối mặt với một cuộc khủng hoảng sinh thái nghiêm trọng. Bản chất của vấn đề nằm ở sự đánh đổi đầy mâu thuẫn: chất lượng rừng đã bị hy sinh cho những mục tiêu tăng trưởng kinh tế và thành tích hành chính tức thời. Bài phân tích này sẽ làm rõ mâu thuẫn cốt lõi đó thông qua các luận cứ khoa học, phương pháp thống kê và so sánh chặt chẽ.

1. Luận điểm Thống kê: Sự phân ly giữa "Số Lượng" và "Chất Lượng"

Dù báo cáo chính thức công bố tỷ lệ che phủ rừng đạt 42%, các số liệu thống kê khoa học chỉ ra sự phân ly rõ rệt giữa diện tích rừng và chất lượng sinh thái của chúng.

1.1. Thực trạng Rừng Nguyên sinh: Gần như Xóa Sổ

• Trước năm 1945: Rừng tự nhiên chất lượng cao chiếm khoảng 45% diện tích quốc gia.

• Hiện nay: Tỷ lệ rừng nguyên sinh đích thực (rừng chưa bị tác động hoặc phục hồi tốt) ở Việt Nam chỉ còn 0,25% (theo một số nguồn nghiên cứu), một con số chỉ ra sự hủy hoại gần như hoàn toàn vốn rừng quý giá đã tích lũy qua hàng thiên niên kỷ.

1.2. Rừng Độc canh: Phép tính Gán Ghép

Phần lớn độ che phủ 42% hiện tại là rừng trồng độc canh (chủ yếu là keo, bạch đàn) – được ví như các nông trường cây công nghiệp. Việc gộp chúng vào chỉ tiêu "che phủ rừng" đã tạo ra sự đánh lừa về mặt sinh thái.

Loại Rừng – Tỷ lệ trong diện tích che phủ (Ước tính) – Khả năng Điều tiết Thủy văn – Đa dạng Sinh học

- Rừng Độc canh (Keo, Bạch đàn) – Chiếm phần lớn diện tích rừng trồng – Khả năng thẩm thấu nước kém, khai thác ngắn hạn dễ gây xói mòn – Nghèo nàn. Chỉ là môi trường sống cho số ít loài.

- Rừng Tự nhiên/Nguyên sinh còn lại – Rất thấp – Nó giữ nước ngầm, giảm lũ lụt, điều hòa khí hậu cục bộ – Phong phú. Là kho dự trữ gen và tài nguyên sinh thái.

So sánh Khu vực: Tình trạng này càng rõ nét khi so sánh với các nước láng giềng Đông Nam Á. Trong khi Indonesia và Malaysia vẫn giữ được tỷ lệ che phủ tổng thể trên 50%và sở hữu những khối rừng mưa nhiệt đới chất lượng cao quan trọng mang tầm vóc toàn cầu, Việt Nam lại mất đi yếu tố sinh thái cốt lõi này.

2. Luận điểm Biện chứng: Mâu thuẫn lợi ích và chi phí hệ sinh thái

Cuộc khủng hoảng rừng là một ví dụ điển hình về mâu thuẫn giữa lợi ích kinh tế ngắn hạn và sự bền vững của quốc gia.

2.1. Lợi ích tức thời và hậu quả dài hạn

• Lợi ích ngắn hạn: Nguồn thu từ khai thác dăm gỗ, chuyển đổi đất rừng kém chất lượng sang các dự án kinh tế (cơ sở hạ tầng, du lịch, nông nghiệp công nghiệp) mang lại tăng trưởng GDP nhanh chóng và giải quyết sinh kế cục bộ.

• Chi phí dài hạn: Chi phí môi trường do mất rừng đã vượt xa lợi ích kinh tế.

Hành động – Lợi ích Kinh tế ngắn hạn, chi phí – Sinh thái dài hạn (Thiên tai)

- Phá rừng làm đồn điền/công trình thu nhập – phát triển hạ tầng – mất vĩnh viễn nguồn nước, tăng nguy cơ hạn hán và lũ lụt.

- Khai thác Keo/Độc canh ngắn hạn doanh thu gỗ dăm – tạo việc làm – suy giảm chất lượng đất, xói mòn, giảm khả năng chống chịu thiên tai.

- Khai thác khoáng sản – thu nhập từ vật liệu xây dựng – phá hủy hoàn toàn cảnh quan và chức năng điều tiết của núi đồi, gây sạt lở thảm khốc.

Sự mâu thuẫn này chỉ rõ một sự thất bại trong việc định giá tài nguyên khi giá trị của gỗ khai thác được tính toán, nhưng giá trị của một khu rừng tự nhiên trong việc giữ nước, ổn định khí hậu và bảo tồn sự sống lại bị bỏ qua.

2.2. Vai trò Khoa học của Rừng trong Thủy văn

Khoa học thủy văn chứng minh rừng tự nhiên là một "nhà máy nước" và "bộ điều chỉnh khí hậu" tối quan trọng:

• Sản sinh nước: Rừng, đặc biệt là tầng tán cây, tham gia mạnh mẽ vào quá trình thoát hơi nước (Evapotranspiration), đưa hơi ẩm vào khí quyển, từ đó sinh ra mưa cục bộ. Mất rừng làm giảm độ ẩm và khả năng hình thành mưa ổn định.

• Lọc và Lưu giữ: Hệ rễ và thảm mục dày đặc đóng vai trò bô lọc tự nhiên, giúp nước mưa thấm từ từ vào lòng đất để nuôi dưỡng mạch nước ngầm. Khi rừng biến mất, mưa lớn không thể thẩm thấu, chuyển thành dòng chảy bề mặt hung hãn, gây ra lũ lụt.

3. Luận điểm Biện chứng: Bài học Phục hồi và Giải pháp Bền vững

Để khắc phục khủng hoảng, Việt Nam cần áp dụng kinh nghiệm quốc tế và thay đổi mô hình phát triển.

3.1. Bài học về tầm nhìn dài hạn (Trung Quốc và Thái Lan)

• Thái Lan: Sau trận lũ lụt tàn khốc năm 1988, Thái Lan đã ban hành lệnh cấm khai thác gỗ tự nhiên vĩnh viễn trên toàn quốc (năm 1989), chấp nhận đánh đổi lợi ích lâm nghiệp ngắn hạn để ưu tiên bảo tồn tuyệt đối nguồn rừng còn lại.

• Trung Quốc: Dự án “Vạn Lý Trường Thành Xanh" (từ 1978) là minh chứng cho thấy ý chí chính trị và tầm nhìn dài hạn có thể tạo ra kỳ tích phục hồi sinh thái. Trung Quốc đã tăng độ che phủ rừng từ 8,6% lên 23% (năm 2020) thông qua việc trồng rừng nhiều loài, đa tầng để chống sa mạc hóa, mang lại lợi ích khí hậu và kinh tế bền vững.

3.2. Giải pháp chuyển đổi mô hình

Việt Nam cần một sự chuyển dịch mô hình phát triển từ Khai thác sang Tái sinh và Gìn giữ :

1. Bảo vệ tuyệt đối rừng tự nhiên: Thực hiện lệnh cấm khai thác gỗ tự nhiên vĩnh viễn và nghiêm ngặt.

2. Tái sinh Sinh thái: Triển khai các dự án trồng rừng phục hồi đa dạng sinh học và chức năng tức là trồng rừng tự nhiên, không phải độc canh, mà theo mô hình "bức tường xanh" dọc các hành lang sinh thái quan trọng như Trường Sơn, Tây Nguyên.

3. Tận dụng cơ chế Kinh tế Mới: Phát triển kinh tế dựa trên dịch vụ môi trường rừng Thanh toán dịch vụ Môi trường Rừng - (PFES) và kinh tế carbon (bán tín chỉ carbon). Cơ chế này định giá đúng vai trò của rừng trong việc cung cấp nước sạch và điều tiết khí hậu, tạo nguồn tài chính bền vững cho cộng đồng bảo vệ rừng.

4. Kết luận

Rừng và Việt Nam có một "cộng đồng chung vận mệnh" không thể tách rời. Nếu không giải quyết tận gốc vấn đề suy thoái chất lượng rừng thì sẽ không chấm dứt sự mâu thuẫn giữa lợi ích kinh tế ngắn hạn và sự an toàn sinh thái, mọi nỗ lực phát triển khác đều đứng trước nguy cơ sụp đổ bởi thiên tai ngày càng cực đoan. Sự hồi sinh của rừng chính là sự hồi sinh cho cuộc sống của chúng ta và các thế hệ tương lai.

N.P.B.N

Nguồn: FB Bửu Nam Nguyễn Phước