Bauxite Việt Nam

Thái Hạo

Vài tháng trước, đi Huế chơi, tôi ghé vào thăm trường cũ – Trường ĐH Sư phạm. Ngó vô phòng học ngày xưa, chỗ mình đã ngồi suốt mấy năm, thấy nay đã thành một phòng hành chính. Lang thang lên các tầng lầu, vì đang nghỉ hè nên đều đóng cửa, nhưng nhiều cửa sổ vẫn mở. Một khung cảnh quen thuộc…

Tối đó gặp thầy, cùng nhau than thở, tôi mang cái ấn tượng của mình kể lại. Rằng, những bộ bàn ghế ở Đại học Sư phạm làm tôi suy nghĩ. Những bộ bàn dài, xếp thành dãy, cùng hướng lên bục giảng. Nó không khác cách sắp xếp bàn ghế ở phổ thông, nơi tôi cũng từng có cả chục năm gắn bó. Những bộ bàn ghế xếp khít rịt vào nhau, nhiều khi muốn đứng lên cũng khó, muốn đổi tư thế để quay sang hay quay sau càng khó. Mỗi khi một người muốn rời vị trí, nếu không ngồi đầu bàn, thì mấy người khác sẽ phải đứng dậy, nhường lối ra…

Dường như ở những lớp đại học ấy, người ta chỉ có một tư thế duy nhất, là hướng lên bục cao, nơi có thầy cô đang truyền giảng những bài học, và sinh viên – những thầy cô giáo tương lai, sẽ hấp thụ những chân lý ấy bằng cách ngồi khoanh tay nghe giảng bài, ghi chép và lâu lâu được/phải trả lời một vài câu hỏi.

Đó là hình ảnh của trường phổ thông (phổ thông Việt Nam), nơi chân lý được phát đi một chiều, nơi đối thoại hay thảo luận là điều khó khăn, xa xỉ. Tôi không hình dung được, sinh viên sẽ tranh luận, sẽ làm việc nhóm, sẽ “seminar” như thế nào. Rồi nghiên cứu nữa, làm sao hình dung được một môi trường nghiên cứu với hình ảnh này? Tôi không biết.

Thực ra chẳng cần phải tưởng tượng, vì chính tôi đã có 6 năm ngồi ở đây. Chúng tôi chỉ thấy những cái lưng của nhau. Và để tiện cho việc chuồn ra khỏi lớp, tôi phải chọn một vị trí đắc địa, là ngồi ngay cửa dưới (phòng có 2 cửa), để khi nào chán quá thì nhân lúc thầy cô giảng bài, sẽ bước một cái thẳng ra hành lang, đi mất hút…

4 năm trước, trong bài “Tư duy giáo dục nhìn từ bộ bàn ghế” tôi viết:

“Hãy nhìn vào các phòng học của học sinh (và sinh viên) Việt Nam, phổ biến nhất là loại ghế băng dài, cùng với bàn làm thành một bộ, thậm chí bàn và ghế sẽ được đóng liền. Những bộ bàn ghế này thường (phải) kê sát nhau và chỉ trừ lối đi chính ở giữa lớp. Nhất loạt chỉ có một tư thế ngồi là tất cả cùng hướng lên bảng (cao hơn nền lớp học một bậc). Cái vấn đề hệ trọng nằm ở chỗ học sinh sẽ rất khó khăn (nếu không muốn nói là không thể) di chuyển và thay đổi tư thế nếu muốn đối diện với người ở tả hữu và phía sau. Chỉ có một hướng nhìn “chính thống” và chủ đạo là nhìn lên thầy cô / bảng; chứ không có nhìn vào nhau.

Tôi đã nhiều lần nói điều này: Muốn thay đổi một nền giáo dục, việc đầu tiên là phải thay đổi tư duy (tư tưởng / triết lý); từ đó thay đổi phương pháp, rồi mới tính toán đến chuyện thiết kế phòng ốc, mua sắm trang thiết bị phù hợp và tổ chức lớp học. Một khi tư duy đã thay đổi thì tất yếu sẽ sinh ra phản ứng dây chuyền làm thay đổi toàn bộ hệ thống giáo dục. “Chúng ta” hô hào đổi mới với những ngôn từ to tát và với những “bước đi” ngàn tỉ nhưng thực tế đang phơi bày lại là một tình trạng trì trệ. Hãy nhìn vào kiểu bàn ghế trong lớp học thì sẽ thấy ngay điều ấy.

Ở đó vẫn là một lối giáo dục rót đầy, phán truyền giáo điều, thụ động; nó là kiểu giáo dục bề trên, giáo dục trưởng giả. Lớp học ở VN cơ bản đang không khác gì so với một giáo đường, mà đó thầy giáo là người nắm giữ chân lý tuyệt đối, học sinh là những con chiên thụ nhận giáo huấn.

Một nền giáo dục như thế chỉ nhằm đào tạo ra con người công cụ, vâng phục, đồng phục; nó chống lại lý tưởng con người tự do, chống lại cá tính và chống lại thiên tư.

Thực tế, giáo dục VN vẫn chưa chuyển động sau 3 năm công bố chương trình Phổ thông mới (2018). Và, với những gì đang diễn ra, chúng ta sẽ rất khó có thể hi vọng vào một sự chuyển mình, dù nhỏ nhoi trong dăm năm tới.”

Vâng, lúc viết bài này là 3 năm, giờ thì thành 7 năm rồi, kể từ khi chương trình mới được áp dụng. Chúng ta vẫn lúng túng, vẫn đẽo cày giữa đường, vẫn “Trường sa phục trường sa/ Nhất bộ nhất hồi khước”…

Thay đổi giáo dục quan trọng nhất là thay đổi tư duy: tư duy quản lý, tư duy sư phạm, tư duy mục đích…, tức là thay đổi con người. Con người – nhà giáo phải là trung tâm của cuộc cách mạng. Nếu vẫn được dạy như cũ, nghĩ như cũ, làm như cũ thì không cách gì có thể đào tạo ra giáo viên mới được.

Bên cạnh “cơ chế”, nếu không có “con người mới” thì sẽ chẳng cuộc đổi mới nào có thể thành công được. Tôi nghĩ, trước, hay ít nhất cũng là song song, việc đào tạo giáo viên với một tư duy mới phải được đề cao, trở thành công việc trung tâm và hệ trọng. Nếu không, giáo dục Việt Nam mãi vẫn là trung học phổ thông cấp 4 đi dạy trung học phổ thông cấp 3, thiếu vắng một đội ngũ nhà giáo có đủ năng lực, tự chủ chuyên môn và tinh thần khai sáng.

Trước mắt, muôn vàn việc phải làm, nhưng việc nhỏ như những bộ bàn ghế, liệu có làm được chăng?

T.H.